اصول و فرمول دفاع همه جانبه از ديدگاه امام خميني (ره)
نويسنده: اصغر كيوان حسيني
خصوصيات بسيج باعث شده اين نهاد ، جايگاه بخصوصي در انديشه هاي دفاعي حضرت امام (ره ) داشته باشدو از سوي ديگر مقوله استراتژي دفاع همه جانبه در نظر حضرت امام در برگيرنده گسترده مفهومي كلاني است .
حضرت امام خميني( ره ) از نوادر فقهاي مصلح اجتماعي در ميان علماي اسلامي است كه در طول چندين دهه ، در حجم گسترده اي از آثار كتبي و شفاهي ، ديدگاههاي فقهي ـ سياسي خويش را مطرح كرده است . مقوله استراتژي دفاع همه جانبه در نظر حضرت امام در برگيرنده گسترده مفهومي كلاني است كه در عين حال قابل تفكيك به اجزا متفاوت است ، اما مرتبط و متعادل با يكديگراند . نگاه كردن كلان نگر امام در عرصه دفاعي ، در كنار پرداختن به ظرايف خاص ، اشاره به برداشتني همه جانبه دارد .
خصوصيات بسيج باعث شده اين نهاد ، جايگاه بخصوصي در انديشه هاي دفاعي حضرت امام (ره ) داشته باشد . اين مهم در پيوند و امتزاج مفهومي با اصول حاكم بر انديشه هاي فقهي و سياسي حضرت امام (ره ) ، بويژه اصول اسلام محوري ، خدا جويي ، سلوك و عرفان گرايي ، به بهترين نحو ترسيم كننده فضاي كلي انتظارات حضرت ايشان از بسيج ، به عنوان " پيشگامان رهايي " و سطح توقعات امام ( ره ) از مسئولين نظام سياسي نسبت به اين نهاد و در نهايت نوع تحليل برداشت ايشان از سرنوشت محتومي است كه حاصل غفلت و كوتاهي نسبت به اين نهاد خواهد بود . اين پژوهش كه به روش تحليل محتوا انجام شده است استراتژي دفاع همه جانبه امام (ره ) را بر مبناي معياري اسلامي - جغرافيايي بنا مي نهد ."
پژوهشگر در مورد ضرورت و اهميت پرداختن به تبيين اصول دفاع همه جانبه از ديدگاه امام خميني ( ره ) به اين نكته اشاره مي كند كه :
۱ ) فراتر از تمامي نظريه پردازيها و تحليلهاي علمي و اطلاعاتي كه پيرامون حوادث مواج كشور در سالهاي ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ مطرح بود ، انقلاب اسلامي ايران به وقوع پيوست انقلابي كه در كنار تمامي نوآوريها و شگفتيهاي خاص ، در صحنه مطالعات علمي معطوف به انقلابها ، نقطه عطف ويژه اي را موجب شد ؛
۲ ) بدون ترديد انقلاب اسلامي ايران از "نكات حيرت انگيزي " برخوردار است كه در راه شناخت آن " به كمك ابزارهاي روش شناسي مرسوم و اصول عليت دكارتي كه به مبناي پيشرفتهاي علمي امروز جهانيان تبديل شده است ، به سرانجام راهگشايي منجر نخواهد شد . يكي از ظرايف خاص اين " نمونه خاص از انقلابهاي اجتماعي ـ تاريخي بزرگ و پديده كاملاً خلاف قاعده و طبيعت" ، نوع رهبري آن است .
شايد بتوان گفت كه يكي از مصاديق بارز سخن " جيمز مك گرگور برنز " در مورد پديده رهبري : " رهبري يكي از پديده هاي جهان است كه زياد مشاهده اما كم فهميده مي شود " مقوله رهبري در انقلاب اسلامي ايران ، فراتر از تمامي كاستيهاي ملاحظات روش شناختي ، نظري و ايدئولوژيك نظامهاي تحليلي غير ديني ( غربي ) كه مشحون از بي توجهي نسبت به صفات شخصي رهبري است . بيش از هر مسئله اي ، به شدت متأثر از خصايص منحصر بفردي است كه به طور انحصاري در سطوح باورها و گرايشهاي شخصي ايشان قابل شناسايي است . فرازهاي ديگري از ويژگيهاي مابه الامتياز حضرت امام ( ره ) را نيز مي توان در فضاي مقايسه ميان رهبري حركت انقلاب اسلامي با نقش و خصايص رهبري در انقلابهاي فرانسه و روسيه مورد شناسايي قرار داد .
اگر چه حوزه انديشه هاي دفاعي حضرت امام ( ره ) محور اصلي و راهبردي تحقيق حاضر را در بر مي گيرد ، اما نكته قابل تأمل اين است كه فضاي كلي و همه جانبه اين سطح از سطوح انديشه ورزي فقهي ـ سياسي حضرت ايشان ، طالبان حقايق مستتر در گستره انديشه هاي امام را به وادي يك سونگري و جزء انديشي سوق نمي دهد . در واقع به دليل تاثيرپذيري شديد باورهاي حضرت امام در عرصه دفاع از باورهاي بنيادين و تغيير ناپذيري كه در فصل اول از آن به تفصيل ياد شد ، عملاً نوعي ارتباط تعاملي و اندام واره اي ( ارگانيكي ) ميان تمامي بخشهاي سيره نظري و عملي حضرت ايشان شكل گرفته است . وجود اين نوع هيبت انديشه اي و عملي منحصر بفرد ،باعث شد كه ورود به مباحث به ظاهر صرفاً دفاعي ،لاجرم محقق را متوجه لايه هاي ديگر نگرشها و باورهاي امام كند .
اولين گام در وادي انديشه هاي دفاعي حضرت امام به " فرهنگ " باز مي گردد ، چرا كه در باور حضرتش مضامين ارزش محور ، فرهنگ جو و انسان گرا جوهره حيات واقعي هر انسان و تمامي جوامع انساني را رقم مي زند و جستجوي اين گونه مولفه ها بر حول باورهاي خدا محور و معتكف در وادي فرامين الهي زمينه ساز بالندگي و پويايي خاصي خواهد شد . در همين رابطه مؤلفه هاي دفاعي مورد نظر امام نيز بشدت متأثر از سوگيري فرهنگي ايشان مي باشد . در ميان شاخص هاي مورد نظر امام در زمينه دفاع فرهنگي ، اصول زياد از جايگاه خاصي برخوردار است :
▪ توسل به مضامين اسلامي و الهي در تمامي سطوح دفاع فرهنگي ؛
▪ اهتمام به تحقق خودباوري و برائت از اتكا ء به غير در عرصه زايندگي فرهنگي ؛
▪ ضرورت بسيج همه منابع در هرسطحي براي تحقق فضاي مناسب دفاع فرهنگي
بر اساس مطالب پيش گفته در مبحث دفاع فرهنگي ، اصول مزبور در عمل فصل مشترك و محوري مقوله دفاع فرهنگي در هر سه سطح ملي ، جهان اسلام و جبهه جهاني محرومان و مستضعفان را در بر مي گيرد .
با اين وصف بايد گفت كه آرمانهاي فرهنگي حضرت امام در عرصه دفاع ، فراتر از تمامي پيامهاي مزبور ، اثبات كننده اين واقعيت است " انقلاب اسلامي ايران ، بيش از آنكه انقلابي سياسي ـ اجتماعي باشد ، انقلابي است اخلاقي ـ معنوي و هر تحولي منوط به بروز تحول در درون انسانهاست و به همين سياق ، بروز هر تحولي در كشورها ، ( بويژه براي حصول به رتبه دفاع نافذ فرهنگي ) در گرو بروز تحول در فرهنگ اين كشور ها است .
خودباوري و اتكاء بر منابع اقتصادي و توانمديهاي فن آوري داخلي و درون زا در جهت رفع وابستگي ، محور موكد حضرت امام در فضاي دفاع اقتصادي است ، چرا كه به زعم ايشان بر مبناي آرمانهاي الهي وانسان گرا ، انگيزه هاي استقلال طلب ملتها از وابستگي به دول استعمار گر ، محتواي لازم براي رفع مشكلات و نارساييهاي داخلي و همگام با آن ، ايجاد زمينه هاي لازم براي خود اتكايي را به دست خواهد آورد . البته دستيابي به شرايط لازم براي تحقق جهاد اقتصادي در سطوح سه گانه مورد نظر ، نيازمند نوعي روشنگري و غناي فرهنگي است كه ابتدا در جامعه اسلامي ايران به عنوان سطح ملي بحث و سپس از طريق اشاعه اين فرهنگ در سطح جهان اسلام و ملل محروم ( بوسيله ايران اسلامي از يك سو و از سوي ديگر از طريق الگو گيري آنان از ايران ) بايد تحقق يابد .
در رابطه با سطوح دفاع سياسي در حوزه هاي جهان اسلام و جبهه جهاني محرومين ، نوعي تقيد به تثبيت مشابهت و قرابت مفهومي به چشم مي خورد . در واقع حضرت امام به طريقي سعي مي كند كه به كمك معرفي دشمنان ( امريكا) سازو كارهاي مشترك ( قيام ملي ، بهره مندي از هوشياري لازم ، طراحي الگوي سياست خارجي مشابه چون مقابله با استكبار و …) ميان امت اسلامي و امت جهاني مستضعفان ، ضرورت تعاون و همگرايي ميان اين دو طيف را در جهت تحقق فضاي دفاعي لازم در برابر تمهيدات جهاني قدرتمندان بزرگ تاييد كنند .
در نگاه پژوهشگر آنچه در اين ميان بسيار مهم است و در واقع براي تثبيت منزلت و مقام بلند حضرتش در فضاي رهبريت اسلامي در سطوح ملي و فراملي ضروري به نظر مي رسد ، اثبات وجود نوعي انسجام و تداوم در آثار ايشان است . به كلام ديگر نگارنده اعتراف كامل و خالصانه نسبت به تأثير پذيري فرازهاي حركت انقلابي و اسلامي امام و نوعي برداشتهاي ايشان از مقتضيات زماني و مكاني ( كه از سوي خود امام نيز به آن تصريح شده است ) ، معتقد به وجود نوعي تداوم و انسجام در افق كلي انديشه هاي فقهي ـ سياسي حضرت امام ، بويژه در حوزه دفاعي ، است ، بنحوي كه دست تطاول آميز تحولات قادر به تأثير گذاري بنيادين در آن نبوده است . مصاديق و به تعبيري شاهد است مدعا ، نوع ارجاعات و مستند سازي است كه با تعمد خاص مطرح شده است . به سخن ديگر ، طرح مواضع اصولي دفاعي امام و اصول بنيادين ان در بستر گسترده اي از تاريخ كه فراتر از دهه ۴۰ ، در موارد كلاني به اولين و قديمي ترين سند مبارزاتي ايشان (چهل و پنج سالگي امام ) باز مي گردد و رديابي هر يك از سخنان و مواضع مورد نظر در ديگر فرازهاي خاص دوران حيات امام چون دهه ۲۰ ( مقطع تأليف كتاب كشف الاسرار ) و يا دهه ۴۰ (آغاز رسمي حركت انقلابي امام (ره ) شروع موج جديدي از آثا فقهي ـ سياسي ايشان ) و ادامه اين پي جويي سندي در سالهاي بعد از انقلاب تا مقطع تدوين وصيت نامه ، تماماً با انگيزه اثبات همين مسئله يعني وجود نوعي ثبات و انسجام در مواضع امام ، حداقل از بعد تاكيد ضمني و مفهومي ، (بويژه در حوزه انديشه هاي دفاعي ) بوده است .
محقق در اين پژوهش محور اصلي را بر تبيين اصول و فرمول دفاع همه جانبه از ديدگاههاي حضرت امام ( ره ) استوار كرده است كه اظهار مي دارد استرتژي دفاع همه جانبه حضرت امام (ره ) بر مبناي معياري اسلامي ـ جغرافيايي ، از دو بعد قابل تحليل مفهومي است :
الف ) سطوح ملي ، جهان اسلام و جبهه جهاني محرومان و مستضعفان ؛
ب) حوزه هاي دفاع فرهنگي ، دفاع اقتصادي ، دفاع سياسي و دفاع نظامي .
محورهاي مزبور بر مبناي نوعي انسجام دروني در تعامل با يكديگر قرار دارند .
پژوهشگر براي مطالعه و بررسي دقيق در يك چارچوب منظم و براي رسيدن به اهداف مورد نظر متغيرهاي زير را مورد بررسي قرار مي دهد :
● پژوهشگر در بحث مربوط به تفكر دفاعي امام ( ره ): اصول ناظر و تمهيدات مقوم انديشه هاي فقهي ـ سياسي امام را در ابعاد زير متوجه قرار داده است :
ـ ضرورت توجه به قواعد اصولي خاص در آثار حضرت امام (ره ) ؛
ـ تاثير پذيري انديشه هاي امام از عوامل زمان و مكان ؛
ـ انسجام دروني آثار امام ؛
ـ ايمان و اعتقاد ويژه نسبت به فرامين الهي و اسلام ؛
ـ اعتقاد به تلازم انفكاك ناپذير دين و سياست ؛
ـ تكليف گرايي ؛
ـ تاكيد بر هويت يابي حيات اجتماعي انسان در سايه هستي شناسي عرفان محور ؛
ـ بصيرت و روشن بيني ؛
ـ تجزيه پذيري امام از تحولات تاريخي ؛
ـ تحليل ها و آراء سياسي .
● همچنين در مرحله بعد انديشه هاي دفاعي امام ( ره ) را با توجه به چارچوب زير تبيين كرده است :
ـ "دفاع" در چارچوب اصول ناظر بر انديشه هاي امام (ره )؛
ـ " دشمن شناسي " جوهر تفكر امام (ره)؛
ـ تذكر دايمي در مورد توجه به دشمن ؛
ـ افشا و معرفي دشمن ؛
ـ دشمن شناسي در سطح ملي ؛
ـ دشمن شناسي در سطح فراملي .
ـ اهداف ، انگيزه ها و ساز و كار دشمنان :
ـ در سطح ملي ؛
ـ بر عليه جهان اسلام ؛
ـ بر عليه جبهه جهاني مستضعفان ؛
ـ "دفاع" در چارچوب انديشه هاي فقهي ـ سياسي امام ( ره ):
ـ مقوله جهاد در متون فارسي ؛
ـ دفاع در فتاوي علماي اسلامي ؛
ـ جهاد در نظر تحليلگران خارجي .
ـ جايگاه دفاع در فضاي نو آوريهاي فقهي ـ سياسي امام (ره )؛
ـ نوآوري فقهي امام در زمينه جهاد و دفاع ؛
ـ دفاع در ادبيات سياسي امام (ره (
● محقق با تاكيد بر نقش ويژه بسيج به اين نكته اذعان مي كند كه بسيج در عرصه هاي زير مي تواند سهم بزرگي در استراتژي دفاع همه جانبه از انديشه هاي امام را داشته باشد :
ـ بسيج و مطالعات دفاعي :
ـ جنگ مردمي ؛
ـ تئوري دفاع مبتني بر غير نظاميان ؛
ـ بسيج و مطالعات سياسي ؛
ـ بسيج و مطالعات اجتماعي .
ـ كار ويژه هاي دفاعي بسيج در چارچوب ضوابط و قوانين :
ـ جايگاه بسيج در استراتژي دفاع همه جانبه ؛
ـ جايگاه مردم در انديشه هاي امام (ره )؛
ـ بسيج به مثابه استراتژي بازدارندگي مردمي ؛
ـ بازدارندگي و بسيج؛
ـ مردمي بودن و بسيج؛
ـ پويايي و بسيج ؛
ـ گستردگي عرصه دفاع براي بسيج ؛
ـ بسيج و امام .
پژوهشگر پس از طي مراحل مختلف تحقيق ، جمع آوري اطلاعات و بررسي آنها ، يافته هاي زير را تبيين مي كند .
در مجموع به عنون مواضع حضرت امام (ره ) در مورد اهداف بسيج به ۴ محور مي توان اشاره كرد :
اهداف دفاعي (۶۱/۴۲) درصد ، اهداف تربيتي و اخلاقي ، توسعه اسلام (۸۲/۷) درصد ، اهداف امنيتي (۳۵/۴) درصد .
در ميان مواضع حضرت امام در باب بسيج ، حدود ۲۰ محور به عنوان شاخصهاي تفكر بسيجي ، مورد شناسايي قرار گرفته است كه هر يك از شاخصهاي مزبور درصد خاصي را در فضاي علمي توزيع فراواني به خود اختصاص داده اند ، كه عبارتند از : ايمان به خدا (۸۳/۴ درصد )، اخلاص (۲۱/۶درصد)، خادم محرومان بودن ( ۶۹/۰ درصد) ، انتظار فرج (۶۹/۰ درصد) ،مهياي دفاع (۰۷/۲ درصد) ، شهادت طلبي (۷۲/۳۱ درصد) ، مخالف تحقير گرايي و مقدس مآبي ( ۳۸/۱ درصد) ، نترسيدن از خدا (۲۱/۶ درصد ) مبارزه و جهاد في سبيل الله (۶۹/۸ درصد) ، بصيرت و آگاهي (۶۹/۰ درصد) ، جهاد با نفس ( ۳۸/۱ درصد ) ، شجاعت و شهامت (۷۶/۲ درصد) ،نيايش و تضرع (۳۸/۱ درصد ) ، تقواي پرهيز و ستيز(۶۹/۰ درصد ) ، توكل به خدا (۳۸/۱ درصد ) ، وحدت و انسجام (۲۴/۱۷ درصد ) ، عدالت خواهي و حق طلبي (۶۹/۰ درصد) ، اداي تكليف (۳۸/۲ درصد ).
همان گونه كه مشاهده مي شود ، شاخص عاشق شهامت بودن يا شهادت طلبي ۴۶ مورد از ۱۴۵ مورد كل مربوط به نظر بسيجيان را در بر گرفته كه ۷۲/۳۱ درصد از كل شاخص را متعلق به خود كرده است .
در نهايت پژوهشگر به مشكلات و نارسايي هايي كه در زمينه انجام اين پروژه با آن مواجه بوده است ، اشاره مي كند :
اول آنكه مهمترين مسئله به شخصيت حضرت امام (ره ) باز مي گردد . مسلماً سخن گفتن و ارائه تحليلي مشخص حتي از يكي از لايه هاي فكري چنين انسان متفكر و كاملي كه از ابواب و ابعاد گوناگوني بر خوردار است ، بسيار مشكل بوده ، در حيطه توان و بضاعت هر نويسنده و تحليلگري قرار ندارد و يا حداكثر آنچه كه به عنوان تحليل نهايي مطرح مي شود ، نمي تواند وافي و كافي باشد . بر همين اساس است كه اكثريت مقاله ها و كتابهاي مربوط به حضرت امام ( ره ) ، به نقل قول از ايشان بسنده كرده و كمتر به تحليل خاصي از عرصه هاي گسترده آرماني و فكري ايشان پرداخته اند .
دوم آنكه در ميان آثار "علمي" و "مكتوب" امام ، تنها مسئله ولايت فقيه و عدم جدايي دين از سياست به چشم مي خورد ، و عموم مسايل مطرح شده ديگر ، در قالب سخنرانيها ، بيانيه ها و مصاحبه هايي ارائه شده كه به اقتضاي شرايط زماني و يا در پاسخ به برخي از مشكلات علمي در برابر نظام جمهوري اسلامي ايران ، ايراد شده است . در اين ميان مسايل و ديدگاههاي دفاعي امام از محدوديت بسيار فراوانتري نسبت به ديگر مباحث برخوردار است ؛ لذا انجام پژوهشي در اين مورد كه از چار چوب منطقي و روش شناسي منطقي نيز برخوردار باشد ، في نفسه امري مشكل ، آسيب پذير و حساس است .
سوم آنكه در طرح مباحث تحليلي در مورد تفكر دفاعي امام (ره ) بايد سعي كرد تا حد امكان از طرح مطالب نظري صرف از ديگر منابع اجتناب كرد و در صورت نياز از طولاني شدن مطلب و حاشيه روي زياد پرهيز كرد : همچنين ، بايد از منابعي استفاده كرد كه يا به طور مستقيم حاوي آثار نظري امام (ره ) بوده و يا از مراجع متولي تنظيم و اشاعه آثار ايشان بهره برده باشد . بدين ترتيب بايد گفت كه تأمين منابع لازم براي پژوهش حاضر ، خود به معضل خاصي تبديل شده و روند تحقيق را با حساسيت فراواني در گزينش منابع و مستندات مربوط همراه مي كند .
منبع:
فصلنامه مطالعات بسيج، شماره ۱۶
خبرگزاري فارس
ارسال توسط کاربر محترم سایت : j133719
حضرت امام خميني( ره ) از نوادر فقهاي مصلح اجتماعي در ميان علماي اسلامي است كه در طول چندين دهه ، در حجم گسترده اي از آثار كتبي و شفاهي ، ديدگاههاي فقهي ـ سياسي خويش را مطرح كرده است . مقوله استراتژي دفاع همه جانبه در نظر حضرت امام در برگيرنده گسترده مفهومي كلاني است كه در عين حال قابل تفكيك به اجزا متفاوت است ، اما مرتبط و متعادل با يكديگراند . نگاه كردن كلان نگر امام در عرصه دفاعي ، در كنار پرداختن به ظرايف خاص ، اشاره به برداشتني همه جانبه دارد .
خصوصيات بسيج باعث شده اين نهاد ، جايگاه بخصوصي در انديشه هاي دفاعي حضرت امام (ره ) داشته باشد . اين مهم در پيوند و امتزاج مفهومي با اصول حاكم بر انديشه هاي فقهي و سياسي حضرت امام (ره ) ، بويژه اصول اسلام محوري ، خدا جويي ، سلوك و عرفان گرايي ، به بهترين نحو ترسيم كننده فضاي كلي انتظارات حضرت ايشان از بسيج ، به عنوان " پيشگامان رهايي " و سطح توقعات امام ( ره ) از مسئولين نظام سياسي نسبت به اين نهاد و در نهايت نوع تحليل برداشت ايشان از سرنوشت محتومي است كه حاصل غفلت و كوتاهي نسبت به اين نهاد خواهد بود . اين پژوهش كه به روش تحليل محتوا انجام شده است استراتژي دفاع همه جانبه امام (ره ) را بر مبناي معياري اسلامي - جغرافيايي بنا مي نهد ."
● مقدمه
پژوهشگر در مورد ضرورت و اهميت پرداختن به تبيين اصول دفاع همه جانبه از ديدگاه امام خميني ( ره ) به اين نكته اشاره مي كند كه :
۱ ) فراتر از تمامي نظريه پردازيها و تحليلهاي علمي و اطلاعاتي كه پيرامون حوادث مواج كشور در سالهاي ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ مطرح بود ، انقلاب اسلامي ايران به وقوع پيوست انقلابي كه در كنار تمامي نوآوريها و شگفتيهاي خاص ، در صحنه مطالعات علمي معطوف به انقلابها ، نقطه عطف ويژه اي را موجب شد ؛
۲ ) بدون ترديد انقلاب اسلامي ايران از "نكات حيرت انگيزي " برخوردار است كه در راه شناخت آن " به كمك ابزارهاي روش شناسي مرسوم و اصول عليت دكارتي كه به مبناي پيشرفتهاي علمي امروز جهانيان تبديل شده است ، به سرانجام راهگشايي منجر نخواهد شد . يكي از ظرايف خاص اين " نمونه خاص از انقلابهاي اجتماعي ـ تاريخي بزرگ و پديده كاملاً خلاف قاعده و طبيعت" ، نوع رهبري آن است .
شايد بتوان گفت كه يكي از مصاديق بارز سخن " جيمز مك گرگور برنز " در مورد پديده رهبري : " رهبري يكي از پديده هاي جهان است كه زياد مشاهده اما كم فهميده مي شود " مقوله رهبري در انقلاب اسلامي ايران ، فراتر از تمامي كاستيهاي ملاحظات روش شناختي ، نظري و ايدئولوژيك نظامهاي تحليلي غير ديني ( غربي ) كه مشحون از بي توجهي نسبت به صفات شخصي رهبري است . بيش از هر مسئله اي ، به شدت متأثر از خصايص منحصر بفردي است كه به طور انحصاري در سطوح باورها و گرايشهاي شخصي ايشان قابل شناسايي است . فرازهاي ديگري از ويژگيهاي مابه الامتياز حضرت امام ( ره ) را نيز مي توان در فضاي مقايسه ميان رهبري حركت انقلاب اسلامي با نقش و خصايص رهبري در انقلابهاي فرانسه و روسيه مورد شناسايي قرار داد .
اگر چه حوزه انديشه هاي دفاعي حضرت امام ( ره ) محور اصلي و راهبردي تحقيق حاضر را در بر مي گيرد ، اما نكته قابل تأمل اين است كه فضاي كلي و همه جانبه اين سطح از سطوح انديشه ورزي فقهي ـ سياسي حضرت ايشان ، طالبان حقايق مستتر در گستره انديشه هاي امام را به وادي يك سونگري و جزء انديشي سوق نمي دهد . در واقع به دليل تاثيرپذيري شديد باورهاي حضرت امام در عرصه دفاع از باورهاي بنيادين و تغيير ناپذيري كه در فصل اول از آن به تفصيل ياد شد ، عملاً نوعي ارتباط تعاملي و اندام واره اي ( ارگانيكي ) ميان تمامي بخشهاي سيره نظري و عملي حضرت ايشان شكل گرفته است . وجود اين نوع هيبت انديشه اي و عملي منحصر بفرد ،باعث شد كه ورود به مباحث به ظاهر صرفاً دفاعي ،لاجرم محقق را متوجه لايه هاي ديگر نگرشها و باورهاي امام كند .
اولين گام در وادي انديشه هاي دفاعي حضرت امام به " فرهنگ " باز مي گردد ، چرا كه در باور حضرتش مضامين ارزش محور ، فرهنگ جو و انسان گرا جوهره حيات واقعي هر انسان و تمامي جوامع انساني را رقم مي زند و جستجوي اين گونه مولفه ها بر حول باورهاي خدا محور و معتكف در وادي فرامين الهي زمينه ساز بالندگي و پويايي خاصي خواهد شد . در همين رابطه مؤلفه هاي دفاعي مورد نظر امام نيز بشدت متأثر از سوگيري فرهنگي ايشان مي باشد . در ميان شاخص هاي مورد نظر امام در زمينه دفاع فرهنگي ، اصول زياد از جايگاه خاصي برخوردار است :
▪ توسل به مضامين اسلامي و الهي در تمامي سطوح دفاع فرهنگي ؛
▪ اهتمام به تحقق خودباوري و برائت از اتكا ء به غير در عرصه زايندگي فرهنگي ؛
▪ ضرورت بسيج همه منابع در هرسطحي براي تحقق فضاي مناسب دفاع فرهنگي
بر اساس مطالب پيش گفته در مبحث دفاع فرهنگي ، اصول مزبور در عمل فصل مشترك و محوري مقوله دفاع فرهنگي در هر سه سطح ملي ، جهان اسلام و جبهه جهاني محرومان و مستضعفان را در بر مي گيرد .
با اين وصف بايد گفت كه آرمانهاي فرهنگي حضرت امام در عرصه دفاع ، فراتر از تمامي پيامهاي مزبور ، اثبات كننده اين واقعيت است " انقلاب اسلامي ايران ، بيش از آنكه انقلابي سياسي ـ اجتماعي باشد ، انقلابي است اخلاقي ـ معنوي و هر تحولي منوط به بروز تحول در درون انسانهاست و به همين سياق ، بروز هر تحولي در كشورها ، ( بويژه براي حصول به رتبه دفاع نافذ فرهنگي ) در گرو بروز تحول در فرهنگ اين كشور ها است .
خودباوري و اتكاء بر منابع اقتصادي و توانمديهاي فن آوري داخلي و درون زا در جهت رفع وابستگي ، محور موكد حضرت امام در فضاي دفاع اقتصادي است ، چرا كه به زعم ايشان بر مبناي آرمانهاي الهي وانسان گرا ، انگيزه هاي استقلال طلب ملتها از وابستگي به دول استعمار گر ، محتواي لازم براي رفع مشكلات و نارساييهاي داخلي و همگام با آن ، ايجاد زمينه هاي لازم براي خود اتكايي را به دست خواهد آورد . البته دستيابي به شرايط لازم براي تحقق جهاد اقتصادي در سطوح سه گانه مورد نظر ، نيازمند نوعي روشنگري و غناي فرهنگي است كه ابتدا در جامعه اسلامي ايران به عنوان سطح ملي بحث و سپس از طريق اشاعه اين فرهنگ در سطح جهان اسلام و ملل محروم ( بوسيله ايران اسلامي از يك سو و از سوي ديگر از طريق الگو گيري آنان از ايران ) بايد تحقق يابد .
در رابطه با سطوح دفاع سياسي در حوزه هاي جهان اسلام و جبهه جهاني محرومين ، نوعي تقيد به تثبيت مشابهت و قرابت مفهومي به چشم مي خورد . در واقع حضرت امام به طريقي سعي مي كند كه به كمك معرفي دشمنان ( امريكا) سازو كارهاي مشترك ( قيام ملي ، بهره مندي از هوشياري لازم ، طراحي الگوي سياست خارجي مشابه چون مقابله با استكبار و …) ميان امت اسلامي و امت جهاني مستضعفان ، ضرورت تعاون و همگرايي ميان اين دو طيف را در جهت تحقق فضاي دفاعي لازم در برابر تمهيدات جهاني قدرتمندان بزرگ تاييد كنند .
در نگاه پژوهشگر آنچه در اين ميان بسيار مهم است و در واقع براي تثبيت منزلت و مقام بلند حضرتش در فضاي رهبريت اسلامي در سطوح ملي و فراملي ضروري به نظر مي رسد ، اثبات وجود نوعي انسجام و تداوم در آثار ايشان است . به كلام ديگر نگارنده اعتراف كامل و خالصانه نسبت به تأثير پذيري فرازهاي حركت انقلابي و اسلامي امام و نوعي برداشتهاي ايشان از مقتضيات زماني و مكاني ( كه از سوي خود امام نيز به آن تصريح شده است ) ، معتقد به وجود نوعي تداوم و انسجام در افق كلي انديشه هاي فقهي ـ سياسي حضرت امام ، بويژه در حوزه دفاعي ، است ، بنحوي كه دست تطاول آميز تحولات قادر به تأثير گذاري بنيادين در آن نبوده است . مصاديق و به تعبيري شاهد است مدعا ، نوع ارجاعات و مستند سازي است كه با تعمد خاص مطرح شده است . به سخن ديگر ، طرح مواضع اصولي دفاعي امام و اصول بنيادين ان در بستر گسترده اي از تاريخ كه فراتر از دهه ۴۰ ، در موارد كلاني به اولين و قديمي ترين سند مبارزاتي ايشان (چهل و پنج سالگي امام ) باز مي گردد و رديابي هر يك از سخنان و مواضع مورد نظر در ديگر فرازهاي خاص دوران حيات امام چون دهه ۲۰ ( مقطع تأليف كتاب كشف الاسرار ) و يا دهه ۴۰ (آغاز رسمي حركت انقلابي امام (ره ) شروع موج جديدي از آثا فقهي ـ سياسي ايشان ) و ادامه اين پي جويي سندي در سالهاي بعد از انقلاب تا مقطع تدوين وصيت نامه ، تماماً با انگيزه اثبات همين مسئله يعني وجود نوعي ثبات و انسجام در مواضع امام ، حداقل از بعد تاكيد ضمني و مفهومي ، (بويژه در حوزه انديشه هاي دفاعي ) بوده است .
محقق در اين پژوهش محور اصلي را بر تبيين اصول و فرمول دفاع همه جانبه از ديدگاههاي حضرت امام ( ره ) استوار كرده است كه اظهار مي دارد استرتژي دفاع همه جانبه حضرت امام (ره ) بر مبناي معياري اسلامي ـ جغرافيايي ، از دو بعد قابل تحليل مفهومي است :
الف ) سطوح ملي ، جهان اسلام و جبهه جهاني محرومان و مستضعفان ؛
ب) حوزه هاي دفاع فرهنگي ، دفاع اقتصادي ، دفاع سياسي و دفاع نظامي .
محورهاي مزبور بر مبناي نوعي انسجام دروني در تعامل با يكديگر قرار دارند .
پژوهشگر براي مطالعه و بررسي دقيق در يك چارچوب منظم و براي رسيدن به اهداف مورد نظر متغيرهاي زير را مورد بررسي قرار مي دهد :
۱ ) تفكر دفاعي امام ( ره ):
۲ ) استراتژي دفاع همه جانبه امام ( ره ):
۳ ) دفاع فرهنگي :
۴ ) دفاع اقتصادي :
۵ ) دفاع سياسي :
● پژوهشگر در بحث مربوط به تفكر دفاعي امام ( ره ): اصول ناظر و تمهيدات مقوم انديشه هاي فقهي ـ سياسي امام را در ابعاد زير متوجه قرار داده است :
ـ ضرورت توجه به قواعد اصولي خاص در آثار حضرت امام (ره ) ؛
ـ تاثير پذيري انديشه هاي امام از عوامل زمان و مكان ؛
ـ انسجام دروني آثار امام ؛
ـ ايمان و اعتقاد ويژه نسبت به فرامين الهي و اسلام ؛
ـ اعتقاد به تلازم انفكاك ناپذير دين و سياست ؛
ـ تكليف گرايي ؛
ـ تاكيد بر هويت يابي حيات اجتماعي انسان در سايه هستي شناسي عرفان محور ؛
ـ بصيرت و روشن بيني ؛
ـ تجزيه پذيري امام از تحولات تاريخي ؛
ـ تحليل ها و آراء سياسي .
● همچنين در مرحله بعد انديشه هاي دفاعي امام ( ره ) را با توجه به چارچوب زير تبيين كرده است :
ـ "دفاع" در چارچوب اصول ناظر بر انديشه هاي امام (ره )؛
ـ " دشمن شناسي " جوهر تفكر امام (ره)؛
ـ تذكر دايمي در مورد توجه به دشمن ؛
ـ افشا و معرفي دشمن ؛
ـ دشمن شناسي در سطح ملي ؛
ـ دشمن شناسي در سطح فراملي .
ـ اهداف ، انگيزه ها و ساز و كار دشمنان :
ـ در سطح ملي ؛
ـ بر عليه جهان اسلام ؛
ـ بر عليه جبهه جهاني مستضعفان ؛
ـ "دفاع" در چارچوب انديشه هاي فقهي ـ سياسي امام ( ره ):
ـ مقوله جهاد در متون فارسي ؛
ـ دفاع در فتاوي علماي اسلامي ؛
ـ جهاد در نظر تحليلگران خارجي .
ـ جايگاه دفاع در فضاي نو آوريهاي فقهي ـ سياسي امام (ره )؛
ـ نوآوري فقهي امام در زمينه جهاد و دفاع ؛
ـ دفاع در ادبيات سياسي امام (ره (
● محقق با تاكيد بر نقش ويژه بسيج به اين نكته اذعان مي كند كه بسيج در عرصه هاي زير مي تواند سهم بزرگي در استراتژي دفاع همه جانبه از انديشه هاي امام را داشته باشد :
ـ بسيج و مطالعات دفاعي :
ـ جنگ مردمي ؛
ـ تئوري دفاع مبتني بر غير نظاميان ؛
ـ بسيج و مطالعات سياسي ؛
ـ بسيج و مطالعات اجتماعي .
ـ كار ويژه هاي دفاعي بسيج در چارچوب ضوابط و قوانين :
ـ جايگاه بسيج در استراتژي دفاع همه جانبه ؛
ـ جايگاه مردم در انديشه هاي امام (ره )؛
ـ بسيج به مثابه استراتژي بازدارندگي مردمي ؛
ـ بازدارندگي و بسيج؛
ـ مردمي بودن و بسيج؛
ـ پويايي و بسيج ؛
ـ گستردگي عرصه دفاع براي بسيج ؛
ـ بسيج و امام .
پژوهشگر پس از طي مراحل مختلف تحقيق ، جمع آوري اطلاعات و بررسي آنها ، يافته هاي زير را تبيين مي كند .
در مجموع به عنون مواضع حضرت امام (ره ) در مورد اهداف بسيج به ۴ محور مي توان اشاره كرد :
اهداف دفاعي (۶۱/۴۲) درصد ، اهداف تربيتي و اخلاقي ، توسعه اسلام (۸۲/۷) درصد ، اهداف امنيتي (۳۵/۴) درصد .
در ميان مواضع حضرت امام در باب بسيج ، حدود ۲۰ محور به عنوان شاخصهاي تفكر بسيجي ، مورد شناسايي قرار گرفته است كه هر يك از شاخصهاي مزبور درصد خاصي را در فضاي علمي توزيع فراواني به خود اختصاص داده اند ، كه عبارتند از : ايمان به خدا (۸۳/۴ درصد )، اخلاص (۲۱/۶درصد)، خادم محرومان بودن ( ۶۹/۰ درصد) ، انتظار فرج (۶۹/۰ درصد) ،مهياي دفاع (۰۷/۲ درصد) ، شهادت طلبي (۷۲/۳۱ درصد) ، مخالف تحقير گرايي و مقدس مآبي ( ۳۸/۱ درصد) ، نترسيدن از خدا (۲۱/۶ درصد ) مبارزه و جهاد في سبيل الله (۶۹/۸ درصد) ، بصيرت و آگاهي (۶۹/۰ درصد) ، جهاد با نفس ( ۳۸/۱ درصد ) ، شجاعت و شهامت (۷۶/۲ درصد) ،نيايش و تضرع (۳۸/۱ درصد ) ، تقواي پرهيز و ستيز(۶۹/۰ درصد ) ، توكل به خدا (۳۸/۱ درصد ) ، وحدت و انسجام (۲۴/۱۷ درصد ) ، عدالت خواهي و حق طلبي (۶۹/۰ درصد) ، اداي تكليف (۳۸/۲ درصد ).
همان گونه كه مشاهده مي شود ، شاخص عاشق شهامت بودن يا شهادت طلبي ۴۶ مورد از ۱۴۵ مورد كل مربوط به نظر بسيجيان را در بر گرفته كه ۷۲/۳۱ درصد از كل شاخص را متعلق به خود كرده است .
در نهايت پژوهشگر به مشكلات و نارسايي هايي كه در زمينه انجام اين پروژه با آن مواجه بوده است ، اشاره مي كند :
اول آنكه مهمترين مسئله به شخصيت حضرت امام (ره ) باز مي گردد . مسلماً سخن گفتن و ارائه تحليلي مشخص حتي از يكي از لايه هاي فكري چنين انسان متفكر و كاملي كه از ابواب و ابعاد گوناگوني بر خوردار است ، بسيار مشكل بوده ، در حيطه توان و بضاعت هر نويسنده و تحليلگري قرار ندارد و يا حداكثر آنچه كه به عنوان تحليل نهايي مطرح مي شود ، نمي تواند وافي و كافي باشد . بر همين اساس است كه اكثريت مقاله ها و كتابهاي مربوط به حضرت امام ( ره ) ، به نقل قول از ايشان بسنده كرده و كمتر به تحليل خاصي از عرصه هاي گسترده آرماني و فكري ايشان پرداخته اند .
دوم آنكه در ميان آثار "علمي" و "مكتوب" امام ، تنها مسئله ولايت فقيه و عدم جدايي دين از سياست به چشم مي خورد ، و عموم مسايل مطرح شده ديگر ، در قالب سخنرانيها ، بيانيه ها و مصاحبه هايي ارائه شده كه به اقتضاي شرايط زماني و يا در پاسخ به برخي از مشكلات علمي در برابر نظام جمهوري اسلامي ايران ، ايراد شده است . در اين ميان مسايل و ديدگاههاي دفاعي امام از محدوديت بسيار فراوانتري نسبت به ديگر مباحث برخوردار است ؛ لذا انجام پژوهشي در اين مورد كه از چار چوب منطقي و روش شناسي منطقي نيز برخوردار باشد ، في نفسه امري مشكل ، آسيب پذير و حساس است .
سوم آنكه در طرح مباحث تحليلي در مورد تفكر دفاعي امام (ره ) بايد سعي كرد تا حد امكان از طرح مطالب نظري صرف از ديگر منابع اجتناب كرد و در صورت نياز از طولاني شدن مطلب و حاشيه روي زياد پرهيز كرد : همچنين ، بايد از منابعي استفاده كرد كه يا به طور مستقيم حاوي آثار نظري امام (ره ) بوده و يا از مراجع متولي تنظيم و اشاعه آثار ايشان بهره برده باشد . بدين ترتيب بايد گفت كه تأمين منابع لازم براي پژوهش حاضر ، خود به معضل خاصي تبديل شده و روند تحقيق را با حساسيت فراواني در گزينش منابع و مستندات مربوط همراه مي كند .
منبع:
فصلنامه مطالعات بسيج، شماره ۱۶
خبرگزاري فارس
ارسال توسط کاربر محترم سایت : j133719
/ج
