رزق حلال و راه‌هاي به دست آوردن آن(1)
نويسنده: قربان منتظمی
منبع : اختصاصي راسخون
منبع : اختصاصي راسخون
چكيده:
اين مقاله با عنوان رزق حلال و راه‌هاي به دست آوردن آن طراحي شده است. رزق از ديدگاه معصومين و قرآن همان رزق حلال معرفي شده است و بر اساس راهبرد توصيفي تنظيم شده است. در آن معيارهاي طلب روزي و همچنين عوامل گشايش روزي را به طور مختصر بيان مي كند. مباحث بعد از آن در مورد عوامل فقر و راه هاي دوري از آن مي باشد و در نهايت به عواملي كه منجر به گرايش افراد به سمت مال حرام مي‌شود. به طور خلاصه بيان مي‌گردد. در كل مقاله‌ي فوق تنظيم شده است، براي ارائه راه كارهاي ساده براي به دست آوردن ثروت و خوشبختي و دوري افراد از فقر و تنگدستي و اگر افراد اين راه‌ها را در زندگي خود پيش بگيرند، به راحتي مي توانند خوشبختي و سعادت را در پيش روي خود داشته باشند.
كليد واژه‌ها: رزق، حلال، حرام، سعادت، فقر، ثروت، گشايش.
مقدمه:
همواره بشر به دنبال يافتن عوامل و آثار رفتار خويش بوده است، انسان‌ها علاقه مندند تا بدانند چه عواملي باعث تفاوت مالي ميان آنها مي شود و براي توسعه در روزي چه بايد كرد، عالم خلقت بر اساس قانون علت و معلول آفريده شده و تمام ذرات آن با يكديگر مرتبط هستند. زيباترين بيان در رابطه با علت‌هاي فقر و ثروت در سخنان بيشينيان دين آمده است. در آيات و خصوصاً در روايات اهل‌بيت عوامل فراواني را براي گشايش روزي و فقر و تنگدستي برشمرده‌اند، اگر چه رابطه ي برخي از اين عوامل با ثروت و فقر بر ما پوشيده است اما بي ترديد گفتار آنان بهترين و زيباترين بيان در اين رابطه است. گل هاي زيبايي را در باغي سرسبز تصور كنيد كه باران رحمت يكسان بر آنها مي‌بارد. باغبان يكي از آنها آفت را مي‌شناسد و در تغذيه و آبياري گل‌ها مي‌كوشد، هر روز طراوت وشادابي غنچه هاي شكفته، زبان عابران را به تحسين وا مي دارد ، اما باغبان ديگر بي خبر از باغباني، نه آبياري مناسب را مي داند و نه آفت زدايي مي كند، گل‌هاي اين باغ پژمرده و غم انگيز مي شود.
اكنون گل وجود انسان نيز چنين است بهره‌هاي دنيوي، ثروت و نعمت‌هاي الهي همان باران رحمتي است كه بر همگان مي بارد، يكي براي داشتن گل‌هاي سرخ و زيبا، ميوه هاي خوشبو و رنگين راه را مي شناسد و از آفات و آسيب‌ها با خبر است، ميوه فضيلت و كمال مي‌چيند و گل‌هاي معرفت را پرورش مي‌دهد. اما ديگري آسيب‌ها را نمي‌شناسد، سم‌هاي زهرآگين را براي تغذيه ي گل وجودش به كار مي‌گيرد، بي خبر از آن كه ريشه اش مي‌سوزد و ميوه‌هايش پست و غيرقابل استفاده مي‌شود. آفات و آسيب‌هاي گل وجود انساني، همان گناهان به ويژه مال حرام و لقمه‌ي حرام است.
نسيم رحمت الهي، همواره مي وزد. اما تنها كساني كه با خورد و خوراك حلال، لطافت خويش را حفظ كرده اند، آن را احساس مي كنند و با آرامشي وصف نشدني در كنار ساحل امن نجات مي نشينند و عاقبت طوفان زدگان حرام را نظاره مي‌كنند. باغبانان حقيقي همان پيشوايان الهي، نيز بشر را از آلودگي به مال حرام، برحذر داشته‌اند و آثار ناگوار آن را يادآور شده‌اند.
پژوهش حاضر در هفت فصل تنظيم شده تا آفات روحي و جسمي مال حرام را تبيين كند، پرده از چهره‌ي زشت آن بردارد و ميوه‌هاي ناخوشايند آن را معرفي كند و راه كارهاي به دست آوردن روزي حلال و كليدهاي ثروت و خوشبختي را براي همگان بيان كند و علت‌هاي فقر و نداري را به طور كامل ذكر كند.
و چون مال حرام پيوسته در روح و روان آدمي تأثيرات منفي مي گذارد اينجانب موضوع را مهم ديدم و تحقيق فوق را تنظيم كردم تا بر اساس موضوعات ارائه شده در آن افرادي كه نمي خواهند آلوده به حرامخواري شوند از آن استفاده نمايند و عوامل و زمينه هاي گرفتاري در مال حرام را بشناسند. ضرورت تحقيق به اين جهت بود كه بسياري از افراد از زمينه ها و عوامل به دست آوردن مال حلال ناآگاه هستند.
كه خداوند در سوره‌ي نوح مي‌فرمايد: به آنان گفتم: از گناهان خويش در پيشگاه الهي استغفار كنيد كه او آمرزنده است، تا باران آسمان پشت سرهم بر سر شما فرو ريزد و شما را با اموال و فرزندانتان كمك كند و باغ و نهر ها را براي شما قرار دهد.
اينجانب با تحقيقي كه راجع به موضوع رزق داشته كتاب هاي جامع و كاملي از جمله:
ـ گشايش روزي از محمدعلي قاسمي، كه عناوين به كار برده در آن عبارتند از : ارزش تلاش براي روزي حلال، كليدهاي ثروت و خوشبختي و غيره ذكر شده است.
همچنين كتاب‌هاي روزي حلال از محمدعلي قاسمي، عوامل فقر، عوامل گرايش به مال حرام و فضيلت اجتناب از مال حرام و موارد ديگر است، يافت شده است.
همچنين كتاب‌هايي مثل ميزان الحكمه، بحارالانوار، اصول كافي و موارد بسيار ديگر به كه عنوان فقر و راه‌هاي دوري از آن و عوامل گشايش روزي از ديدگاه معصومين اشاره شده است به عنوان منابع معتبر مورد استفاده قرار گرفته شده است.
1) فصل اول: كليات تحقيق كه شامل 8 قسمت مي باشد.
2) فصل دوم: معيارهاي طلب روزي از ديدگاه معصومين و آيات
3) فصل سوم : عوامل گشايش روزي.
4) فصل چهارم: عوامل فقر از ديدگاه معصومين و آيات
5) فصل پنجم: راه هاي دوري از فقر.
6) فصل ششم: عوامل گرايش به مال حرام.
7) فصل هفتم: نتيجه گيري، پيشنهادات و منابع.
سؤالات اصلي و فرعي :
سؤال اصلي :
رزق حلال و راه هاي به دست آوردن آن كدامند ؟
سؤالات فرعي :
1. معيارهاي طلب روزي كدامند؟
2. اقسام رزق كدامند؟
3. قرآن كريم واژه رزق را چگونه بررسي مي‌كند؟
4. عوامل رساننده و افزاينده روزي چه چيزهائي هستند؟
5. عوامل روزي كدامند؟
6. ارزش تلاش براي روزي حلال چه چيزهايي است؟
7. كليدهاي ثروت و خوشبختي كدامند؟
8. عوامل گرايش به مال حرام چيست؟
9. فضيلت اجتناب از مال حرام چه چيزهايي مي‌باشد؟
واژگان كليدي :
الف ) رزق: روزيش داد.
رزق : چيزي است كه مي توان از آن بهره برداري كرد. (محمدبندر ريگي، المنجد الطلاب ، ص 189.)
ب) حلّال: مبالغه حّال يعني بسيار گره گشا، حل كننده.
الحلّ: حلال بودن، ضد حرام، واجب شدن كار.(همان، ص 109.)
پ) حرام: محرومش كرد.
حَرَّم: ممنوعش كرد، تحريم كرد.
الحرم : ممنوع كردن، حرام. (همان، ص 94.)
ت) الفقر: نداري، تنگ دستي، بينوايي، غم و اندوه.
الفقير: محتاج، ندار، جمع آن فقراء است. (همان، ص 423.)
ث) سعاده: سعادتمند شد، كامياب شد.
السعاده :خوشبختي و سعادت.(همان ، ص 244.)
ج) گشايش:
1ـ وسعت يافتن.
2ـ روزي فراخ بدست آوردن.
3ـ رها شدن، خلاص گرديدن.
4ـ فتوح، حاصل شدن.(محمد معين، فرهنگ فارسي معين، ص 2275.)
مشكلات و موانع تحقيق :
ـ نبود كتابخانه‌هاي مجهز در نزديكي محل زندگي.
ـ‌كمبود استاد و راهنماي مجرب.
ـ بارداري و مشكلات بعد از زايمان.
ـ كمبود امكانات مالي لازم جهت تايپ مطالب جمع آوري شده.
معيارهاي طلب روزي از ديدگاه معصومين و آيات:
واژه‌اي است فارسي كه به معناي خوراك روزانه آنچه روز به روز به كسي داده مي‌شود و قسمت او مي‌گردد و نيز ضروريات زندگي به كار رفته است.
رزق:
واژه اي است عربي و معادل روزي است كه به معناي خوراك روزانه، نصيب و بهره به كار رفته است.
در اصطلاح، رزق چيزي است كه مي توان از آن بهره‌برداري كرد و كسي نمي‌تواند جلوي آن را بگيرد.
بنابراين رزق چيزي است كه قابليت بهره برداري دارد، در نتيجه رزق هر كس غير از دارائي و ثروت اوست. پس رزق هر كس به ميزان برخورداري او از نعمت ها است نه ميزان دارائي اش(محمدعلي قاسمي، گشايش روزي، ص 19.)
اقسام رزق:
«رزق را داراي چهار نوع برشمرده اند : رزق مضمون، رزق مقسوم، رزق مملوك، رزق موعود».
رزق مقسوم : رزقي است كه در ازل تقسيم شده و در لوح محفوظ نوشته شده است . (1)
رزق مملوك : رزقي است كه در ملكيت شخص در آمده است.
رزق موعود: رزق خاصي است كه خداوند، صالحان و عابدان را به آن وعده داده است.
رزق مضمون : خوردني و نوشيدني است كه به اندازه مورد نيازانسان ازطرف خداوند ضمانت شده است . (2)
در تقسيم بندي ديگري، مي توان رزق را دو نوع ظاهري و باطني يا به عبارتي مادي و معنوي تقسيم كرد:
رزق مادي : مانند خوردني‌ها و پوشيدني ها.
رزق معنوي : مانند علوم و معارف ، نبوت و ... . (3)
بسياري از دانشمندان اسلامي فرمودند كه در آيات الهي و احاديث پيشوايان، واژه ي رزق به معناي رزق حلال است، به اين معنا وقتي خداوند در آيه‌اي مي فرمايد: «مؤمنان كساني هستند كه: ينفقون مما رزقناهم؛(4) . از آن چه به ايشان روزي كرديم انفاق مي كنند»، يعني از روزي حلال خويش به ديگران مي‌دهند.
از ديدگاه حضرت علي (ع) روزي بر 2 قسم است: «آن كه تو را مي‌خواهد و آن كه تو او را مي‌جويي. كسي كه دنيا را مي خواهد، مرگ نيز او را مي طلبد تا از دنيا بيرونش كند وكسي كه آخرت خواهد، دنيا را مي طلبد تا روزي او را به تمام بپردازد.( محمد دشتي، نهج البلاغه، حكمت 431)(5)
رزق در قرآن كريم:
واژه‌ي رزق در قرآن نيز مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان نمونه به چند آيه اشاره مي كنيم :
«و لا تمدن عينيك الي ما متعنا به ي ازواجاً منهم زهره الحيوه الدنيا لنفتنهم فيه و رزق ربك خيرٌ وأبقي».(6)
هرگز چشم خود را به نعمت‌هاي مادي كه به گروه‌هايي از آنان داده ايم، ميفكن كه اين‌ها شكوفه‌هاي زندگي دنيا است و براي اين است كه آنان را بيازمائيم و روزي پروردگارت بهتر و پايدارتر است.
«و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا في الارض و لكن ينزل بقدر ما يشاء انه بعباده‌ي خبيرٌ بصير».(7)
اگر خداوند روزي را براي همه بندگانش گسترش دهد، آنان در زمين طغيان مي كنند، از اين رو به مقداري كه مي خواهد نازل مي كند، او نسبت به بندگانش آگاه و بينا است.
سرمايه و ثروت، گاهي زمينه ساز فساد و گناه مي شود، زيرا وقتي انسان‌ها خود را بي نياز از خداوند مي‌بينند، طغيان مي كنند. «إن الانسان ليطغي أن رءاه استغني؛ همانا انسان طغيان مي‌كند، زيرا خود را بي نياز مي‌بيند، گاهي ثروت مايه بلا و عذاب جان صاحبان آن‌هاست و هر گونه آرامش واستراحت را از آنها مي‌گيرد. چنانچه قرآن كريم در اين باره مي فرمايد :
«فلا تعجبك اموالهم و لا اولادهم انما يريدالله ليعذبهم بها في الحياه الدنيا و تزهق انفسهم و هم كافرون». (9)
فزوني اموال و اولاد آنها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به اين وسيله در زندگي دنيا مجازات كند و در حال كفر بميراند. در جايي ديگر خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:
«ايحسبون انما نمدهم به من مال و بنين نسارع لهم في الخيرات بل لا يشعرون)) (10)
آيا آنان چنين مي‌پندارند كه امـوال و فرزنـداني را كه به آنها داديـم براي ايـن است كه درهـاي خيـرات را به رويـشان بگشائيـم، چنين نيـست آنهـا نمي فهمند».
همانگونه كه در آيات قرآن آمده است :
«لئن شكرتم لأزدينكم (12)»
هرگاه شكر نعمت‌ها را به جا آورديد و آن را در مصرف واقعي صرف كنيد، نعمت را بر شما افزون مي كنم.
در جايي ديگر خداوند فرموده است كه مردم بايد همواره براي كسب روزي تلاش كنند:
«هو الذي جعل لكم الارض ذلولاً فامشوا في مناكبها و كلوا من رزقه(13)».
او كسي است كه زمين را تسليم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه برويد و از رزق آن استفاده كنيد.
همانگونه كه در آيهي «إن الله هوالرزاق ذوالقوة المتين(15) »؛همانا خداوند روزي دهنده و صاحب قدرت محكم است، آمده است.
آن چنان كه با فراواني آنان روزيشان مي دهد! و باز پرسيدند: چگونه به حساب انسان‌ها رسيدگي مي كند كه او را نمي بينند؟ فرمود: همان گونه كه آنان را روزي مي‌دهد و او را نمي‌بينند(16).
قرآن تأكيد دارد كه انسان‌ها روزي بخش خود را تنها خدا بدانند و از غير او تقاضا نكنند و به دنبال اين ايمان و توكل بر نيرو و تلاش و سعي خود متكي باشند همانگونه كه در ذيل آيهي: «هل من خالق غيرالله يرزقكم من السماء و الارض(17)»
آيا خالقي غير از خدا وجود دارد كه شما را از آسمان و زمين روزي دهد.
«فابتغوا عندالله الرزق(18)»تنها روزي را نزد خدا بجوئيد.
« اللهم ارزقني فيه طاعه الخاشعين»(20).
هدف اين است كه با تمام تلاش ها و كوشش ها باز به روشني مي بينيم دست ديگري نيز در كار است كه گاه نتيجه ي تلاش ها بر باد مي رود و گاه به عكس، تا مردم فراموش نكنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» كار مي كند.
اسلام كار را يك نوع جهاد در راه خدا مي داند.
پيامبر اكرم (ص) فرمودند:«كسي كه در راه كسب روزي حلال براي خانواده اش تلاش كند مجاهد و حركت كننده در راه خداست»(21).
پيامبر اكرم(ص) در اين باره فرمودند: «اگر انسان هيزم را بر پشت خويش حمل كند، بهتر از آن است كه دست گدائي پيش ديگران درازكند كه معلوم نيست، چيزي به او بدهند يا ندهند ».
رسول خدا (ص) مي‌فرمايد:«عبادت داراي هفتاد جزء است كه با فضيلت‌ترين آنها طلب روزي حلال است»(22).
امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بيته زيدفي رزقـه»(22) ؛هركه باخـانـواده‌ي خود نيكوكار باشـد، روزيـش زيـادمي شود.
امام صادق(ع) در جايي ديگر فرمودند: « ان البر يزيده في الرزق»(23)؛ نيكوكاري، روزي را زياد مي‌كند.
امام علي(ع) فرمودند: «والعسر ليفسد الاخلاق، التَّسهل يدرالارزاق»)(24)؛
سختگيري، اخلاق را تباه مي‌كند، آسان گيري (براهل و عيال و معاملات) روزي‌ها را سرازير مي كند.
امام باقر(ع) فرمودند: « الزكاه تزيد في الرزق»(25)؛ زكات دادن روزي را زياد مي كند.
امام علي در جايـي ديگر فرمـودند:«من حسنت نيتـه، زيد في رزقه»(26)
هر كه خـوش نيـت باشد، روزيـش زيـاد مي‌شود.
پيامبر اكرم فرمودند :« صدقه زياد بدهيد، تاخداوند به شما روزي بدهد».(27)
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد»(29)؛ كار كردن براي كسب درآمد حلال جهاد است.
بنده گناه مي كند و به سبب آن روزي از او زده مي شود.
ديدگاه پيامبر راجع به عاملي كه روزي را از بين مي برد اين است كه ايشان فرمودند:
«هركه حقي از حقوق برادر مسلمان خود را پايمال كند، خداوند بركت روزي را بر او حرام گرداند مگر آن كه توبه كند». (31)
امام صادق(ع) فرمودند: «كثرهُ السحت يمحق الرزق» ؛ حرامخواري زياد، روزي را مي برد. (32)
«طوبي لمن أسلم و كان عيشه كفافاً»(33) ؛ خوشا به حال كسي كه مسلمان باشد و زندگيش به قدر كفاف.
رسول خدا فرمودند : «بهترين روزي آن است كه به قدر كفايت باشد»(34).
امام صادق(ع) فرمودند: «در انجيل آمده است كه عيسي (ع) عرض كرد:«بار خدايا! صبح يك گرده‌ي نان جو، شب گرده‌اي ديگر مرا روزي فرما و بيش از اين روزيم مده كه دچار طغيان شوم»(36).
/ع
اين مقاله با عنوان رزق حلال و راه‌هاي به دست آوردن آن طراحي شده است. رزق از ديدگاه معصومين و قرآن همان رزق حلال معرفي شده است و بر اساس راهبرد توصيفي تنظيم شده است. در آن معيارهاي طلب روزي و همچنين عوامل گشايش روزي را به طور مختصر بيان مي كند. مباحث بعد از آن در مورد عوامل فقر و راه هاي دوري از آن مي باشد و در نهايت به عواملي كه منجر به گرايش افراد به سمت مال حرام مي‌شود. به طور خلاصه بيان مي‌گردد. در كل مقاله‌ي فوق تنظيم شده است، براي ارائه راه كارهاي ساده براي به دست آوردن ثروت و خوشبختي و دوري افراد از فقر و تنگدستي و اگر افراد اين راه‌ها را در زندگي خود پيش بگيرند، به راحتي مي توانند خوشبختي و سعادت را در پيش روي خود داشته باشند.
كليد واژه‌ها: رزق، حلال، حرام، سعادت، فقر، ثروت، گشايش.
مقدمه:
همواره بشر به دنبال يافتن عوامل و آثار رفتار خويش بوده است، انسان‌ها علاقه مندند تا بدانند چه عواملي باعث تفاوت مالي ميان آنها مي شود و براي توسعه در روزي چه بايد كرد، عالم خلقت بر اساس قانون علت و معلول آفريده شده و تمام ذرات آن با يكديگر مرتبط هستند. زيباترين بيان در رابطه با علت‌هاي فقر و ثروت در سخنان بيشينيان دين آمده است. در آيات و خصوصاً در روايات اهل‌بيت عوامل فراواني را براي گشايش روزي و فقر و تنگدستي برشمرده‌اند، اگر چه رابطه ي برخي از اين عوامل با ثروت و فقر بر ما پوشيده است اما بي ترديد گفتار آنان بهترين و زيباترين بيان در اين رابطه است. گل هاي زيبايي را در باغي سرسبز تصور كنيد كه باران رحمت يكسان بر آنها مي‌بارد. باغبان يكي از آنها آفت را مي‌شناسد و در تغذيه و آبياري گل‌ها مي‌كوشد، هر روز طراوت وشادابي غنچه هاي شكفته، زبان عابران را به تحسين وا مي دارد ، اما باغبان ديگر بي خبر از باغباني، نه آبياري مناسب را مي داند و نه آفت زدايي مي كند، گل‌هاي اين باغ پژمرده و غم انگيز مي شود.
اكنون گل وجود انسان نيز چنين است بهره‌هاي دنيوي، ثروت و نعمت‌هاي الهي همان باران رحمتي است كه بر همگان مي بارد، يكي براي داشتن گل‌هاي سرخ و زيبا، ميوه هاي خوشبو و رنگين راه را مي شناسد و از آفات و آسيب‌ها با خبر است، ميوه فضيلت و كمال مي‌چيند و گل‌هاي معرفت را پرورش مي‌دهد. اما ديگري آسيب‌ها را نمي‌شناسد، سم‌هاي زهرآگين را براي تغذيه ي گل وجودش به كار مي‌گيرد، بي خبر از آن كه ريشه اش مي‌سوزد و ميوه‌هايش پست و غيرقابل استفاده مي‌شود. آفات و آسيب‌هاي گل وجود انساني، همان گناهان به ويژه مال حرام و لقمه‌ي حرام است.
نسيم رحمت الهي، همواره مي وزد. اما تنها كساني كه با خورد و خوراك حلال، لطافت خويش را حفظ كرده اند، آن را احساس مي كنند و با آرامشي وصف نشدني در كنار ساحل امن نجات مي نشينند و عاقبت طوفان زدگان حرام را نظاره مي‌كنند. باغبانان حقيقي همان پيشوايان الهي، نيز بشر را از آلودگي به مال حرام، برحذر داشته‌اند و آثار ناگوار آن را يادآور شده‌اند.
پژوهش حاضر در هفت فصل تنظيم شده تا آفات روحي و جسمي مال حرام را تبيين كند، پرده از چهره‌ي زشت آن بردارد و ميوه‌هاي ناخوشايند آن را معرفي كند و راه كارهاي به دست آوردن روزي حلال و كليدهاي ثروت و خوشبختي را براي همگان بيان كند و علت‌هاي فقر و نداري را به طور كامل ذكر كند.
تبيين موضوع و ضرورت و اهميت آن :
معناي لغوي رزق و روزي : روزي واژه اي است فارسي كه به معناي خورد و خوراك روزانه و آن چه كه روز به روز به كسي داده مي‌شود و قسمت او مي‌گردد و نيز ضروريات زندگي به كار رفته است. رزق واژه‌اي عربي است و معادل روزي مي باشد كه به معناي خوراك روزانه، نصيب و بهره به كار رفته است. در اصطلاح چيزي است كه مي توان از آن بهره برداري كرد. پس رزق چيز ي است كه قابليت بهره برداري دارد، در نتيجه رزق هر كس غيراز دارايي و ثروت اوست. پس رزق هر كس به ميزان برخورداري او از نعمت است نه ميزان دارائي اش. اميدواريم كه اين پژوهش مورد توجه همگان به شناخت موضوع رزق قرار گيرد و با ارائه آن افراد پژوهشگر پي به عظمت اين مسأله ببرند، زيرا خداوند روزي خود را شامل حال همه‌ي بندگانش مي كند.و چون مال حرام پيوسته در روح و روان آدمي تأثيرات منفي مي گذارد اينجانب موضوع را مهم ديدم و تحقيق فوق را تنظيم كردم تا بر اساس موضوعات ارائه شده در آن افرادي كه نمي خواهند آلوده به حرامخواري شوند از آن استفاده نمايند و عوامل و زمينه هاي گرفتاري در مال حرام را بشناسند. ضرورت تحقيق به اين جهت بود كه بسياري از افراد از زمينه ها و عوامل به دست آوردن مال حلال ناآگاه هستند.
فوايد و اهداف تحقيق:
اين تحقيق كه شامل راه كارهاي فراوان براي دستيابي به رزق حلال و عوامل گشايش روزي و به دست آوردن ثروت و خوشبختي استو اساسي‌ترين عواملي كه منجر به فقر انسان مي شود در آن بيان شده است و به افراد نشان مي‌دهد كه چگونه از فقر خود جلوگيري كنند. هدف از نوشتن اين تحقيق اين است كه پرده از چهره ي زشت مال حرام برداشته شود و آفات روحي و جسمي آن به مردم نشان داده شود تا مردم آنها را بشناسند و از ميوه هاي ناخوشايند آن باخبر شوند.پيشينه و سابقه‌ي تحقيق :
طي تحقيق و پژوهشي كه بنده پيرامون موضوع رزق داشتم دريافتم كه كتاب‌هاي اخلاقي فراواني در زمينه‌ي رزق وجود دارد كه با توجه به مطالعه ي آن ها و بزرگترين منبع شيعه قرآن كريم دريافتم كه رزق از زمان خلقت آدم وجود داشته و در بسياري از آيات قرآن نيز آمده است كه به يك نمونه از آن اشاره مي‌كنيم:كه خداوند در سوره‌ي نوح مي‌فرمايد: به آنان گفتم: از گناهان خويش در پيشگاه الهي استغفار كنيد كه او آمرزنده است، تا باران آسمان پشت سرهم بر سر شما فرو ريزد و شما را با اموال و فرزندانتان كمك كند و باغ و نهر ها را براي شما قرار دهد.
اينجانب با تحقيقي كه راجع به موضوع رزق داشته كتاب هاي جامع و كاملي از جمله:
ـ گشايش روزي از محمدعلي قاسمي، كه عناوين به كار برده در آن عبارتند از : ارزش تلاش براي روزي حلال، كليدهاي ثروت و خوشبختي و غيره ذكر شده است.
همچنين كتاب‌هاي روزي حلال از محمدعلي قاسمي، عوامل فقر، عوامل گرايش به مال حرام و فضيلت اجتناب از مال حرام و موارد ديگر است، يافت شده است.
همچنين كتاب‌هايي مثل ميزان الحكمه، بحارالانوار، اصول كافي و موارد بسيار ديگر به كه عنوان فقر و راه‌هاي دوري از آن و عوامل گشايش روزي از ديدگاه معصومين اشاره شده است به عنوان منابع معتبر مورد استفاده قرار گرفته شده است.
ساختار و محدوده‌ي تحقيق :
در اين تحقيق سعي شده كه از آيات و روايات متنوع استفاده شود و براي اين كه مطالب انسجام كاملي داشته باشند، تحقيق خود رابه 7 فصل تقسيم كردم :1) فصل اول: كليات تحقيق كه شامل 8 قسمت مي باشد.
2) فصل دوم: معيارهاي طلب روزي از ديدگاه معصومين و آيات
3) فصل سوم : عوامل گشايش روزي.
4) فصل چهارم: عوامل فقر از ديدگاه معصومين و آيات
5) فصل پنجم: راه هاي دوري از فقر.
6) فصل ششم: عوامل گرايش به مال حرام.
7) فصل هفتم: نتيجه گيري، پيشنهادات و منابع.
سؤالات اصلي و فرعي :
سؤال اصلي :
رزق حلال و راه هاي به دست آوردن آن كدامند ؟
سؤالات فرعي :
1. معيارهاي طلب روزي كدامند؟
2. اقسام رزق كدامند؟
3. قرآن كريم واژه رزق را چگونه بررسي مي‌كند؟
4. عوامل رساننده و افزاينده روزي چه چيزهائي هستند؟
5. عوامل روزي كدامند؟
6. ارزش تلاش براي روزي حلال چه چيزهايي است؟
7. كليدهاي ثروت و خوشبختي كدامند؟
8. عوامل گرايش به مال حرام چيست؟
9. فضيلت اجتناب از مال حرام چه چيزهايي مي‌باشد؟
واژگان كليدي :
الف ) رزق: روزيش داد.
رزق : چيزي است كه مي توان از آن بهره برداري كرد. (محمدبندر ريگي، المنجد الطلاب ، ص 189.)
ب) حلّال: مبالغه حّال يعني بسيار گره گشا، حل كننده.
الحلّ: حلال بودن، ضد حرام، واجب شدن كار.(همان، ص 109.)
پ) حرام: محرومش كرد.
حَرَّم: ممنوعش كرد، تحريم كرد.
الحرم : ممنوع كردن، حرام. (همان، ص 94.)
ت) الفقر: نداري، تنگ دستي، بينوايي، غم و اندوه.
الفقير: محتاج، ندار، جمع آن فقراء است. (همان، ص 423.)
ث) سعاده: سعادتمند شد، كامياب شد.
السعاده :خوشبختي و سعادت.(همان ، ص 244.)
ج) گشايش:
1ـ وسعت يافتن.
2ـ روزي فراخ بدست آوردن.
3ـ رها شدن، خلاص گرديدن.
4ـ فتوح، حاصل شدن.(محمد معين، فرهنگ فارسي معين، ص 2275.)
مشكلات و موانع تحقيق :
ـ نبود كتابخانه‌هاي مجهز در نزديكي محل زندگي.
ـ‌كمبود استاد و راهنماي مجرب.
ـ بارداري و مشكلات بعد از زايمان.
ـ كمبود امكانات مالي لازم جهت تايپ مطالب جمع آوري شده.
معيارهاي طلب روزي از ديدگاه معصومين و آيات:
معناي رزق و روزي:
روزي:واژه‌اي است فارسي كه به معناي خوراك روزانه آنچه روز به روز به كسي داده مي‌شود و قسمت او مي‌گردد و نيز ضروريات زندگي به كار رفته است.
رزق:
واژه اي است عربي و معادل روزي است كه به معناي خوراك روزانه، نصيب و بهره به كار رفته است.
در اصطلاح، رزق چيزي است كه مي توان از آن بهره‌برداري كرد و كسي نمي‌تواند جلوي آن را بگيرد.
بنابراين رزق چيزي است كه قابليت بهره برداري دارد، در نتيجه رزق هر كس غير از دارائي و ثروت اوست. پس رزق هر كس به ميزان برخورداري او از نعمت ها است نه ميزان دارائي اش(محمدعلي قاسمي، گشايش روزي، ص 19.)
اقسام رزق:
«رزق را داراي چهار نوع برشمرده اند : رزق مضمون، رزق مقسوم، رزق مملوك، رزق موعود».
رزق مقسوم : رزقي است كه در ازل تقسيم شده و در لوح محفوظ نوشته شده است . (1)
رزق مملوك : رزقي است كه در ملكيت شخص در آمده است.
رزق موعود: رزق خاصي است كه خداوند، صالحان و عابدان را به آن وعده داده است.
رزق مضمون : خوردني و نوشيدني است كه به اندازه مورد نيازانسان ازطرف خداوند ضمانت شده است . (2)
در تقسيم بندي ديگري، مي توان رزق را دو نوع ظاهري و باطني يا به عبارتي مادي و معنوي تقسيم كرد:
رزق مادي : مانند خوردني‌ها و پوشيدني ها.
رزق معنوي : مانند علوم و معارف ، نبوت و ... . (3)
بسياري از دانشمندان اسلامي فرمودند كه در آيات الهي و احاديث پيشوايان، واژه ي رزق به معناي رزق حلال است، به اين معنا وقتي خداوند در آيه‌اي مي فرمايد: «مؤمنان كساني هستند كه: ينفقون مما رزقناهم؛(4) . از آن چه به ايشان روزي كرديم انفاق مي كنند»، يعني از روزي حلال خويش به ديگران مي‌دهند.
از ديدگاه حضرت علي (ع) روزي بر 2 قسم است: «آن كه تو را مي‌خواهد و آن كه تو او را مي‌جويي. كسي كه دنيا را مي خواهد، مرگ نيز او را مي طلبد تا از دنيا بيرونش كند وكسي كه آخرت خواهد، دنيا را مي طلبد تا روزي او را به تمام بپردازد.( محمد دشتي، نهج البلاغه، حكمت 431)(5)
رزق در قرآن كريم:
واژه‌ي رزق در قرآن نيز مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان نمونه به چند آيه اشاره مي كنيم :
«و لا تمدن عينيك الي ما متعنا به ي ازواجاً منهم زهره الحيوه الدنيا لنفتنهم فيه و رزق ربك خيرٌ وأبقي».(6)
هرگز چشم خود را به نعمت‌هاي مادي كه به گروه‌هايي از آنان داده ايم، ميفكن كه اين‌ها شكوفه‌هاي زندگي دنيا است و براي اين است كه آنان را بيازمائيم و روزي پروردگارت بهتر و پايدارتر است.
«و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا في الارض و لكن ينزل بقدر ما يشاء انه بعباده‌ي خبيرٌ بصير».(7)
اگر خداوند روزي را براي همه بندگانش گسترش دهد، آنان در زمين طغيان مي كنند، از اين رو به مقداري كه مي خواهد نازل مي كند، او نسبت به بندگانش آگاه و بينا است.
معيار گستردگي و تنگي روزي:
هرگز نبايد تصور كرد كه وسعت رزق دليل بر محبت خداوند و يا تنگي معشيت دليل بر خشم و غضب او است، زيرا خداوندگاه انسان را به وسعت روزي آزمايش مي‌كند و اموال سرشاري در اختيارش قرار مي دهد و گاه با تنگي معيشت ميزان مقاومت و پايمردي او را روشن مي‌سازد و آنها را از اين طريق پرورش مي‌دهد.(8)سرمايه و ثروت، گاهي زمينه ساز فساد و گناه مي شود، زيرا وقتي انسان‌ها خود را بي نياز از خداوند مي‌بينند، طغيان مي كنند. «إن الانسان ليطغي أن رءاه استغني؛ همانا انسان طغيان مي‌كند، زيرا خود را بي نياز مي‌بيند، گاهي ثروت مايه بلا و عذاب جان صاحبان آن‌هاست و هر گونه آرامش واستراحت را از آنها مي‌گيرد. چنانچه قرآن كريم در اين باره مي فرمايد :
«فلا تعجبك اموالهم و لا اولادهم انما يريدالله ليعذبهم بها في الحياه الدنيا و تزهق انفسهم و هم كافرون». (9)
فزوني اموال و اولاد آنها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به اين وسيله در زندگي دنيا مجازات كند و در حال كفر بميراند. در جايي ديگر خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:
«ايحسبون انما نمدهم به من مال و بنين نسارع لهم في الخيرات بل لا يشعرون)) (10)
آيا آنان چنين مي‌پندارند كه امـوال و فرزنـداني را كه به آنها داديـم براي ايـن است كه درهـاي خيـرات را به رويـشان بگشائيـم، چنين نيـست آنهـا نمي فهمند».
نقش تلاش انسان‌ها در تقدير روزي:
نبايد از آياتي كه در زمينه ي تقدير و اندازه گيري روزي به وسيله ي پروردگار آمده چنين استنباط كرد كه تلاش‌ها و كوشش‌ها نقشي در اين زمينه ندارند و اين‌ها را بهانه‌ي تنبلي و فرار از زير بار مسئوليت‌ها و مجاهدت‌ها در مقياس فرد و اجتماع قرار داد، كه اين پندار بر ضد آيات فراواني از قرآن مجيد است كه سعي و كوشش را معيار موفقيت‌ها شمرده است(11).همانگونه كه در آيات قرآن آمده است :
«لئن شكرتم لأزدينكم (12)»
هرگاه شكر نعمت‌ها را به جا آورديد و آن را در مصرف واقعي صرف كنيد، نعمت را بر شما افزون مي كنم.
در جايي ديگر خداوند فرموده است كه مردم بايد همواره براي كسب روزي تلاش كنند:
«هو الذي جعل لكم الارض ذلولاً فامشوا في مناكبها و كلوا من رزقه(13)».
او كسي است كه زمين را تسليم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه برويد و از رزق آن استفاده كنيد.
قدرت خدا در روزي رساني:
از امام علي (ع) پرسيدند : اگر در خانه ي مردي را به رويش ببندند روزي او از كجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جايي كه مرگ او مي آيد(14).همانگونه كه در آيهي «إن الله هوالرزاق ذوالقوة المتين(15) »؛همانا خداوند روزي دهنده و صاحب قدرت محكم است، آمده است.
خداوند روزي رسان:
از امام علي (ع) پرسيدند كه چگونه خدا با فراواني انسان‌ها به حسابشان رسيدگي مي‌كند؟ حضرت پاسخ دادند :آن چنان كه با فراواني آنان روزيشان مي دهد! و باز پرسيدند: چگونه به حساب انسان‌ها رسيدگي مي كند كه او را نمي بينند؟ فرمود: همان گونه كه آنان را روزي مي‌دهد و او را نمي‌بينند(16).
قرآن تأكيد دارد كه انسان‌ها روزي بخش خود را تنها خدا بدانند و از غير او تقاضا نكنند و به دنبال اين ايمان و توكل بر نيرو و تلاش و سعي خود متكي باشند همانگونه كه در ذيل آيهي: «هل من خالق غيرالله يرزقكم من السماء و الارض(17)»
آيا خالقي غير از خدا وجود دارد كه شما را از آسمان و زمين روزي دهد.
«فابتغوا عندالله الرزق(18)»تنها روزي را نزد خدا بجوئيد.
معناي وسيع تر روزي:
روزي معني وسيعي دارد كه روزي هاي معنوي را نيز همانگونه كه بيان كرديم در بردارد، بلكه روزي اصلي همين روزي معنوي است، در دعاها تعبير به رزق در مورد روزي‌هاي معنوي بسيار به كار رفته است، در مورد حج مي‌گوئيم: اللهم ارزقني حج بيتك الحرام. در مورد توفيق اطاعت و دوري از معصيت آمده: اللهم ارزقني توفيق الطاعه و بعد المعصيه(19). در دعاهاي روزه ماه مبارك رمضان مي خوانيم:« اللهم ارزقني فيه طاعه الخاشعين»(20).
هدف اين است كه با تمام تلاش ها و كوشش ها باز به روشني مي بينيم دست ديگري نيز در كار است كه گاه نتيجه ي تلاش ها بر باد مي رود و گاه به عكس، تا مردم فراموش نكنند در پشت عالم اسباب، دست قدرت« مسبب الاسباب» كار مي كند.
ارزش تلاش براي روزي حلال:
طلب حلال در مقام جهاد:اسلام كار را يك نوع جهاد در راه خدا مي داند.
پيامبر اكرم (ص) فرمودند:«كسي كه در راه كسب روزي حلال براي خانواده اش تلاش كند مجاهد و حركت كننده در راه خداست»(21).
كسب حلال و شرافت:
كار و تلاش مشروع براي كسب روزي حلال هر چه كه باشد، باز موجب شرافت و كرامت انسان مي شود و بهتر از آن است كه انسان دست خويش را پيش از ديگران دراز كند و سربار آنان باشد.پيامبر اكرم(ص) در اين باره فرمودند: «اگر انسان هيزم را بر پشت خويش حمل كند، بهتر از آن است كه دست گدائي پيش ديگران درازكند كه معلوم نيست، چيزي به او بدهند يا ندهند ».
كسب حلال بهترين عبادت:
از ديدگاه پيشوايان معصوم عليهم السلام اگر نيت‌ها خالص باشد و كار از راه حلال صورت گيرد، همه كارهاي انسان رنگ الهي به خود مي گيرد و ارزشي غير قابل وصف پيدا مي‌كند.رسول خدا (ص) مي‌فرمايد:«عبادت داراي هفتاد جزء است كه با فضيلت‌ترين آنها طلب روزي حلال است»(22).
عوامل رساننده و افزاينده روزي:
از ديدگاه معصومين عوامل فراواني ذكر شده كه باعث زيادشدن روزي مي شود:امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بيته زيدفي رزقـه»(22) ؛هركه باخـانـواده‌ي خود نيكوكار باشـد، روزيـش زيـادمي شود.
امام صادق(ع) در جايي ديگر فرمودند: « ان البر يزيده في الرزق»(23)؛ نيكوكاري، روزي را زياد مي‌كند.
امام علي(ع) فرمودند: «والعسر ليفسد الاخلاق، التَّسهل يدرالارزاق»)(24)؛
سختگيري، اخلاق را تباه مي‌كند، آسان گيري (براهل و عيال و معاملات) روزي‌ها را سرازير مي كند.
امام باقر(ع) فرمودند: « الزكاه تزيد في الرزق»(25)؛ زكات دادن روزي را زياد مي كند.
امام علي در جايـي ديگر فرمـودند:«من حسنت نيتـه، زيد في رزقه»(26)
هر كه خـوش نيـت باشد، روزيـش زيـاد مي‌شود.
پيامبر اكرم فرمودند :« صدقه زياد بدهيد، تاخداوند به شما روزي بدهد».(27)
حكم كسب درآمد حلال:
رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال فريضية علي كل مسلم و مسلمة»(28)؛ كسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلماني واجب است.رسول خدا(ص) فرمودند: «طلب الحلال جهاد»(29)؛ كار كردن براي كسب درآمد حلال جهاد است.
عوامل روزي بر:
امام باقر(ع) فرمودند : «ان العبد ليذنب الذنب فيزوي عنه الرزق»(30)بنده گناه مي كند و به سبب آن روزي از او زده مي شود.
ديدگاه پيامبر راجع به عاملي كه روزي را از بين مي برد اين است كه ايشان فرمودند:
«هركه حقي از حقوق برادر مسلمان خود را پايمال كند، خداوند بركت روزي را بر او حرام گرداند مگر آن كه توبه كند». (31)
امام صادق(ع) فرمودند: «كثرهُ السحت يمحق الرزق» ؛ حرامخواري زياد، روزي را مي برد. (32)
بهترين روزي:
بهترين روزي آن است كه انسان را كفايت كند. از پيامبر خدا رسول اكرم (ص) روايت شده است:«طوبي لمن أسلم و كان عيشه كفافاً»(33) ؛ خوشا به حال كسي كه مسلمان باشد و زندگيش به قدر كفاف.
رسول خدا فرمودند : «بهترين روزي آن است كه به قدر كفايت باشد»(34).
بسندگي به كفاف:
امام علي (ع) فرمودند:« آن كس كه به اندازه كفاف بسنده كرد، به آسايش دست يافت و از زندگي آسان و خوشي برخوردار شد»(35).امام صادق(ع) فرمودند: «در انجيل آمده است كه عيسي (ع) عرض كرد:«بار خدايا! صبح يك گرده‌ي نان جو، شب گرده‌اي ديگر مرا روزي فرما و بيش از اين روزيم مده كه دچار طغيان شوم»(36).
پي نوشت ها :
1- مهدي عزيزان، راز رزق، ص 32.
2- همان.
3- همان.
4- مصطفي خميني، تفسيرالقرآن الكريم، ج2، ص 449.
5-. محمد دشتي، نهج البلاغه، حكمت 431.
6- سوره ي طه، آيه 131.
7- سوره ي شوري، آيه ي 27.
8- ناصر مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ج 20، ص 373.
9- همان.
10- سوره ي مؤمنون، آيه ي 55 و 56.
11- تفسير نمونه، ج 20، ص 373.
12- سوره ابراهيم، آيه 7.
13- سوره ملك، آيه 15.
14- نهج البلاغه، حكمت 356.
15 - سوره ذاريات، آيه 58.
16- نهج البلاغه، حكمت 300.
17- - سوره فاطر، آيه 3.
18- سوره عنكبوت، آيه 17.
19- تفسير نمونه، ج 20، ص 374.
20- عباس قمي، مفاتيح الجنان، دعاي روزه روز 15 ماه رمضان، ص 345.
21- گشايش روزي، ص 25
22- محمدبن كليني، الكافي، ج5، ص 78.
23- محمدباقر مجلسي، البحار، ج 78، ص 452.
24- همان، ج 69، ص 408.
25- عبدالواحد آمدي، عزر الحكم، ص 802،
26- البحار، ج 96، ص 14.
27- همان، ج 103، ص 21.
28- ميزان الحكمه، ج 5، ص 2059.
29- همان
30- الكافي، ج 2، ص
31- كريم فيضي تبريزي، الامالي صدوق، ص
32- كريم فيضي تبريزي، الامالي صدوق، ص
33- الكافي، ج 2، ص 140
34- البحار، ج77، ص168
35- نهج البلاغه، حكمت 371
36- البحار، ج 72، ص 54.
/ع
