صبور، بي ادعا و موثر...
ياد كردي از مرحوم قربان خليلي
به روايت شهرام خليلي
مرحوم قربان خليلي در سال 1326 در محله خاني آبادنو (محله مرحوم تختي) در خانواده اي مذهبي به دنيا آمد.در سال 1340 در سن 14 سالگي به دليل علاقه به امور هنري، تحصيل را رها كرد و در يكي از آتليه هاي عكاسي مشغول به كار شد. دوران فراگيري هنر و فن عكاسي وي با قيام 15 خرداد 42 مصادف شد و او تجربه بزرگي را كسب كردو خود را براي رويدادهاي بزرگ تر آماده كرد. او در آن دوران دوربين حرفه اي نداشت و نتوانست از اين رخداد مهم عكسهاي شاخصي بگيرد و فقط چند اثر از او به جا مانده است.
شور و هيجان جواني باعث شد كه مرحوم خليلي به سوي عكاسي مطبوعات كشيده شود و در ساليان متمادي، تجربه هاي فراواني از به تصوير كشيدن محيط پيرامونش كسب كند. در اين دوران،با نشريات هنري، سينمائي و اجتماعي همكاري داشت و آثار فروانتري از ايشان در زمينه هاي مختلف در آرشيوشان موجود است.
مرحوم خليلي با وجود جواني، با شجاعتي بي نظير از رويدادهاي 15 خرداد 42 عكاسي كرد كه متاسفانه به دليل شرايط نامطلوب نگهداري نگاتيوها در منزل، يك بار كه منزل ما را آب برداشت، بخش زيادي از اين تصاوير و نگاتيوهاي با ارزش ديگر از بين رفتند.
آقاي ابراهيمي، يكي از دوستان مرحوم خليلي و از عكاسان دوره انقلاب نقل مي كند كه او از لحظه دستگيري مرحوم تختي و ضرب و شتم او توسط ساواك هم عكس گرفت كه ماموران متوجه شدند و ضمن گرفتن نگاتيو از او به شدت آزارش دادند. او همچنين توانست از لحظه دستگيري يكي از مبارزان توسط رژيم شاه در حالي كه او نارنجكي را به خود بسته و منجر كرد و همراه با خود چند تن از ماموران را نيز از پاي درآورد، عكس بگيرد.
با آغاز مبارزات مردم ايران عليه رژيم ستمشاهي، مرحوم خليلي به اين حركت عظيم پيوست و توانست با عكسهاي بي بديلش، تاثير شايان توجهي بر اين حركت مردمي داشته باشد. قدرت غيرقابل انكار عكسهاي انقلاب در تهييج افكار عمومي و تاثير آن بر مسائل سياسي، نكته اي است كه هيچ انسان منصفي انكار نتواند كرد. جسارت، شجاعت، مردمي بودند و قدرت بالاي حرفه اي ايشان موجب شد كه در انعكاس رويدادهاي انقلاب، نقش شايسته اي را ايفا كند.
با وجود اين پيش زمينه ضعيف از عكاسي اجتماعي در ايران، به عينه من حضور عكاسان زبده اي چون مرحوم خليلي عكسي، عكاسي انقلاب از شان بسيار والائي در عكاسي برخوردار شد. ذهن جمعي مردم ايران به نوعي با عكسهائي كه از رويدادهاي انقلاب گرفته شده اند پيوند خورده است.
صرفنظر از عكسهاي زيادي كه آن روزها توسط عكاسان غيرحرفه اي و تظاهر كنندگان از حوادث و كشته شدگان گرفته شدند، تعداد عكاسان حرفه اي ايران كه رويدادهاي انقلاب را به تصوير كشيدند، در مقايسه با سيل عكاساني كه در سالهاي اخير پس از هر حادثه اي به سوي محل وقوع آن هجوم مي برند تقريبا هيچ است با اين همه،همين معدود عكاسان، مجموعه اي حيرت آور و شگفت انگيز از اسناد تاريخي براي كشور ما ثبت كرده و به يادگار گذاشته اند. جايگاه عكس در انقلاب اسلامي 1357 همچون ديوار نوشته ها و شبنامه ها و عناصر ديگر نبوده است و عكاسان انقلاب با فداكاري و از جان گذشتگي دوشادوش مردم در صحنه ها حضور داشتند و به ثبت اين حادثه عظيم قرن پرداختند.
از ميان عكاسان دوران انقلاب سه تن به دليل عكسهاي بسيار تأثير گذارشان بيشتر در اذهان مانده اند. حسين پرتوي با عكس ملاقات همافرها با حضرت امام. عباس ملكي با عكس ميدان شهدا و مرحوم قربان خليلي با عكس سرباز از چاپ آن موجب خشم عوامل رژيم شد و در مجلس سنا از آن به عنوان مونتاژ خبري نام بردند. چاپ اين عكس، شور انقلابي مردم را تشديد كرد و خطرات فراواني را براي مرحوم خليلي و خانواده اش به همراه آورد. عوامل رژيم تلاش فراوان كردند تاثير اين عكس را در جامعه از بين ببرند، اما خوشبختانه در اين امر توفيقي نيافتند.
مرحوم خليلي پس از ورود امام، در مدرسه علوي نيز حضوري چشمگير داشت. او نقل مي كرد با آنكه امام او را مورد تفقد قرار دادند. اما هر بار كه در برابر ايشان قرار مي گرفت، جاذبه حضور امام و به خصوص نگاه بسيار نافذشان، مانع از آن بود كه بتوانند از مشكلاتش با ايشان سخن بگويد.
نكته جالب اين است كه در بسياري از عكسهائي كه از دوران انقلاب به جا مانده اند، عكاسان خارجي در حال فرار ديده مي شوند، در حالي كه عكاسان دوره انقلاب عملكردي نظير عكاسان دفاع مقدس داشتند و هرگز صحنه مبارزه را ترك نكردند. مرحوم خليلي نقل مي كرد كه بسياري از شبهاي انقلاب را در كوچه پس كوچه ها و خيابانها و داخل جوي آب به صبح رسانده و پنهان شده بود تا بتواند صحنه هاي مهم انقلاب را ثبت كند. همين امر عشق و علاقه و روحيه ديني و ملي او را به شايستگي نشان مي دهد.
او در اين روزها نيز از لطف ماموران ساواك بي بهره نماند و به جرم شهامت و جسارتي كه در ثبت صحنه هاي جنايت رژيم از خود نشان مي داد، مورد ضرب و شتم قرار گرفت و كليه هايش صدمه ديدند كه نهايتا منجر به از كارافتادگي كليه ها و پانزده سال رنج دياليز شد. هنگامي كه هزينه هاي سنگين درمان و تهيدستي را به اين مجموعه بيفزائيم، اوج دردمندي او را بهتر درمي يابيم و انصافا اگر پايمردي و صبر بي بديل مادرم نبود، نه پدر اين همه دوام مي آورد و من و دو خواهرم هم سرنوشت مطلوبي پيدا مي كرديم. مادرم كه خود خواهر دو شهيد انقلاب و دفاع مقدس است.به رغم همه نامهربانيها و بي توجهيها، اين وظيفه دشوار را به تنهائي به عهده گرفت.
عكسهاي مرحوم قربان خليلي مجموعه اي بي نظير از كسي است كه بدون كوچك ترين ادعائي بخشي از ارزشمندترين اسناد تاريخي را از دوران انقلاب به يادگار گذاشته است. او با عكسهاي جسورانه اي كه از حوادث انقلاب گرفت به شايستگي در تاريخ باقي ماند هر چند پس از پيروزي انقلاب از دست ارباب جرايد رنج فراوان كشيد و سلامتي روحي و رواني او در معرض خطر قرار گرفت و ناچار شد از مطبوعات فاصله بگيرد و صرفا به عكاس آتليه اي بپردازد.
غير از عكس نزن سرباز عكس سخنراني امام در روز ورود به بهشت زهرا نيز از شهرت فراواني برخوردار است. عكسهاي شادروان مرحوم خليلي حاوي هيچ پيام روشنفكرانه اي براي مخاطب نيست، او فرزند خلف عكاسي ايران بوده كه در عرصه عكاسي اجتماعي ما و درمتن حوادث انقلاب زاده شده و همچون شهابي درخشان همان گونه كه به سرعت آمد شتابان نيز درگذشت. عكسهاي تو از انقلاب از مهم ترين آثار وي هستند كه بارها در روزنامه هاي معتبر كشور چاپ شده اند. اين مهم نيست كه او چند سال زيست. عكسهاي او به اندازه كافي گوياي تاثيرگذاري وي بر روند انقلاب هستند. كمتر عكاسي توانسته است و عمر سياسي خود تا بدين پايه عكسهاي ماندگار و تاثير گذار بگيرد: عكسهائي بي ترديد جزو اسناد غير قابل انكار مهم ترين دوره تاريخي ما هستند.
مرحوم قربان خليلي در دوران فعاليت حرفه ايش نمايشگاههاي متعددي رابرگزار و جوايز داخلي و خارجي گوناگوني را دريافت كرد. او پس از ابتلا به بيماري كليوي و تحمل سختيها و مشقات فراوان و در اوج تنگدستي، در سن 51 سالگي، در آبان 1377، پس از تحمل رنج 15 ساله دياليز، دار فاني را وداع گفت.
به اعتقاد من تنها راه دلجوئي از تمام كساني كه اين گونه منشا خدمات بزرگي بودند و هر يك به نوبه خود، ستمهاي فراواني را تحمل كردند، اين است كه مسئولين به مناسبت دهه فجر، پس از سالها غفلت از اين قشر كم توقع و فداكار، دست كم ترتيب ملاقاتي حضوري با «آقا» را بدهند تا آنها دردهايشان را مستقيما با كسي مطرح كنند كه بي ترديد بهتر از هر كس ديگري رنج آنان را مي داند و بيش از هر كسي به هنر و هنرمندان ارج مي نهد.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 15
به روايت شهرام خليلي
مرحوم قربان خليلي در سال 1326 در محله خاني آبادنو (محله مرحوم تختي) در خانواده اي مذهبي به دنيا آمد.در سال 1340 در سن 14 سالگي به دليل علاقه به امور هنري، تحصيل را رها كرد و در يكي از آتليه هاي عكاسي مشغول به كار شد. دوران فراگيري هنر و فن عكاسي وي با قيام 15 خرداد 42 مصادف شد و او تجربه بزرگي را كسب كردو خود را براي رويدادهاي بزرگ تر آماده كرد. او در آن دوران دوربين حرفه اي نداشت و نتوانست از اين رخداد مهم عكسهاي شاخصي بگيرد و فقط چند اثر از او به جا مانده است.
شور و هيجان جواني باعث شد كه مرحوم خليلي به سوي عكاسي مطبوعات كشيده شود و در ساليان متمادي، تجربه هاي فراواني از به تصوير كشيدن محيط پيرامونش كسب كند. در اين دوران،با نشريات هنري، سينمائي و اجتماعي همكاري داشت و آثار فروانتري از ايشان در زمينه هاي مختلف در آرشيوشان موجود است.
مرحوم خليلي با وجود جواني، با شجاعتي بي نظير از رويدادهاي 15 خرداد 42 عكاسي كرد كه متاسفانه به دليل شرايط نامطلوب نگهداري نگاتيوها در منزل، يك بار كه منزل ما را آب برداشت، بخش زيادي از اين تصاوير و نگاتيوهاي با ارزش ديگر از بين رفتند.
آقاي ابراهيمي، يكي از دوستان مرحوم خليلي و از عكاسان دوره انقلاب نقل مي كند كه او از لحظه دستگيري مرحوم تختي و ضرب و شتم او توسط ساواك هم عكس گرفت كه ماموران متوجه شدند و ضمن گرفتن نگاتيو از او به شدت آزارش دادند. او همچنين توانست از لحظه دستگيري يكي از مبارزان توسط رژيم شاه در حالي كه او نارنجكي را به خود بسته و منجر كرد و همراه با خود چند تن از ماموران را نيز از پاي درآورد، عكس بگيرد.
با آغاز مبارزات مردم ايران عليه رژيم ستمشاهي، مرحوم خليلي به اين حركت عظيم پيوست و توانست با عكسهاي بي بديلش، تاثير شايان توجهي بر اين حركت مردمي داشته باشد. قدرت غيرقابل انكار عكسهاي انقلاب در تهييج افكار عمومي و تاثير آن بر مسائل سياسي، نكته اي است كه هيچ انسان منصفي انكار نتواند كرد. جسارت، شجاعت، مردمي بودند و قدرت بالاي حرفه اي ايشان موجب شد كه در انعكاس رويدادهاي انقلاب، نقش شايسته اي را ايفا كند.
با وجود اين پيش زمينه ضعيف از عكاسي اجتماعي در ايران، به عينه من حضور عكاسان زبده اي چون مرحوم خليلي عكسي، عكاسي انقلاب از شان بسيار والائي در عكاسي برخوردار شد. ذهن جمعي مردم ايران به نوعي با عكسهائي كه از رويدادهاي انقلاب گرفته شده اند پيوند خورده است.
صرفنظر از عكسهاي زيادي كه آن روزها توسط عكاسان غيرحرفه اي و تظاهر كنندگان از حوادث و كشته شدگان گرفته شدند، تعداد عكاسان حرفه اي ايران كه رويدادهاي انقلاب را به تصوير كشيدند، در مقايسه با سيل عكاساني كه در سالهاي اخير پس از هر حادثه اي به سوي محل وقوع آن هجوم مي برند تقريبا هيچ است با اين همه،همين معدود عكاسان، مجموعه اي حيرت آور و شگفت انگيز از اسناد تاريخي براي كشور ما ثبت كرده و به يادگار گذاشته اند. جايگاه عكس در انقلاب اسلامي 1357 همچون ديوار نوشته ها و شبنامه ها و عناصر ديگر نبوده است و عكاسان انقلاب با فداكاري و از جان گذشتگي دوشادوش مردم در صحنه ها حضور داشتند و به ثبت اين حادثه عظيم قرن پرداختند.
از ميان عكاسان دوران انقلاب سه تن به دليل عكسهاي بسيار تأثير گذارشان بيشتر در اذهان مانده اند. حسين پرتوي با عكس ملاقات همافرها با حضرت امام. عباس ملكي با عكس ميدان شهدا و مرحوم قربان خليلي با عكس سرباز از چاپ آن موجب خشم عوامل رژيم شد و در مجلس سنا از آن به عنوان مونتاژ خبري نام بردند. چاپ اين عكس، شور انقلابي مردم را تشديد كرد و خطرات فراواني را براي مرحوم خليلي و خانواده اش به همراه آورد. عوامل رژيم تلاش فراوان كردند تاثير اين عكس را در جامعه از بين ببرند، اما خوشبختانه در اين امر توفيقي نيافتند.
مرحوم خليلي پس از ورود امام، در مدرسه علوي نيز حضوري چشمگير داشت. او نقل مي كرد با آنكه امام او را مورد تفقد قرار دادند. اما هر بار كه در برابر ايشان قرار مي گرفت، جاذبه حضور امام و به خصوص نگاه بسيار نافذشان، مانع از آن بود كه بتوانند از مشكلاتش با ايشان سخن بگويد.
نكته جالب اين است كه در بسياري از عكسهائي كه از دوران انقلاب به جا مانده اند، عكاسان خارجي در حال فرار ديده مي شوند، در حالي كه عكاسان دوره انقلاب عملكردي نظير عكاسان دفاع مقدس داشتند و هرگز صحنه مبارزه را ترك نكردند. مرحوم خليلي نقل مي كرد كه بسياري از شبهاي انقلاب را در كوچه پس كوچه ها و خيابانها و داخل جوي آب به صبح رسانده و پنهان شده بود تا بتواند صحنه هاي مهم انقلاب را ثبت كند. همين امر عشق و علاقه و روحيه ديني و ملي او را به شايستگي نشان مي دهد.
او در اين روزها نيز از لطف ماموران ساواك بي بهره نماند و به جرم شهامت و جسارتي كه در ثبت صحنه هاي جنايت رژيم از خود نشان مي داد، مورد ضرب و شتم قرار گرفت و كليه هايش صدمه ديدند كه نهايتا منجر به از كارافتادگي كليه ها و پانزده سال رنج دياليز شد. هنگامي كه هزينه هاي سنگين درمان و تهيدستي را به اين مجموعه بيفزائيم، اوج دردمندي او را بهتر درمي يابيم و انصافا اگر پايمردي و صبر بي بديل مادرم نبود، نه پدر اين همه دوام مي آورد و من و دو خواهرم هم سرنوشت مطلوبي پيدا مي كرديم. مادرم كه خود خواهر دو شهيد انقلاب و دفاع مقدس است.به رغم همه نامهربانيها و بي توجهيها، اين وظيفه دشوار را به تنهائي به عهده گرفت.
عكسهاي مرحوم قربان خليلي مجموعه اي بي نظير از كسي است كه بدون كوچك ترين ادعائي بخشي از ارزشمندترين اسناد تاريخي را از دوران انقلاب به يادگار گذاشته است. او با عكسهاي جسورانه اي كه از حوادث انقلاب گرفت به شايستگي در تاريخ باقي ماند هر چند پس از پيروزي انقلاب از دست ارباب جرايد رنج فراوان كشيد و سلامتي روحي و رواني او در معرض خطر قرار گرفت و ناچار شد از مطبوعات فاصله بگيرد و صرفا به عكاس آتليه اي بپردازد.
غير از عكس نزن سرباز عكس سخنراني امام در روز ورود به بهشت زهرا نيز از شهرت فراواني برخوردار است. عكسهاي شادروان مرحوم خليلي حاوي هيچ پيام روشنفكرانه اي براي مخاطب نيست، او فرزند خلف عكاسي ايران بوده كه در عرصه عكاسي اجتماعي ما و درمتن حوادث انقلاب زاده شده و همچون شهابي درخشان همان گونه كه به سرعت آمد شتابان نيز درگذشت. عكسهاي تو از انقلاب از مهم ترين آثار وي هستند كه بارها در روزنامه هاي معتبر كشور چاپ شده اند. اين مهم نيست كه او چند سال زيست. عكسهاي او به اندازه كافي گوياي تاثيرگذاري وي بر روند انقلاب هستند. كمتر عكاسي توانسته است و عمر سياسي خود تا بدين پايه عكسهاي ماندگار و تاثير گذار بگيرد: عكسهائي بي ترديد جزو اسناد غير قابل انكار مهم ترين دوره تاريخي ما هستند.
مرحوم قربان خليلي در دوران فعاليت حرفه ايش نمايشگاههاي متعددي رابرگزار و جوايز داخلي و خارجي گوناگوني را دريافت كرد. او پس از ابتلا به بيماري كليوي و تحمل سختيها و مشقات فراوان و در اوج تنگدستي، در سن 51 سالگي، در آبان 1377، پس از تحمل رنج 15 ساله دياليز، دار فاني را وداع گفت.
به اعتقاد من تنها راه دلجوئي از تمام كساني كه اين گونه منشا خدمات بزرگي بودند و هر يك به نوبه خود، ستمهاي فراواني را تحمل كردند، اين است كه مسئولين به مناسبت دهه فجر، پس از سالها غفلت از اين قشر كم توقع و فداكار، دست كم ترتيب ملاقاتي حضوري با «آقا» را بدهند تا آنها دردهايشان را مستقيما با كسي مطرح كنند كه بي ترديد بهتر از هر كس ديگري رنج آنان را مي داند و بيش از هر كسي به هنر و هنرمندان ارج مي نهد.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره 15
/ج
