اندیشه حکومت اسلامی، نقطه عطفی در نهضت امام خمینی (ره)(3)

نویسنده: مهدی رنجبریان

(نگاهی تاریخی به کتاب حکومت اسلامی)

استقبال عمومی در ایران

کتاب ها و نوارها به سرعت به ایران رسید و مورد توجه علما و یاران امام قرار گرفت.
در تهران، آیت الله شهید سعیدی از جمله کسانی بود که برای تکثیر این جزوه ها و نوارها تلاش فراوانی. دریکی از گزارش های ساواک امده است :
سید محمدرضا سعیدی بیش از دیگران در امر تهیه و پخش جزوات و نوار سخنرانی خمینی فعالیت می کند و طبق گزارشات تأیید شده ای، مشارالیه آنها را به دوستان خود
می دهد تا استفاده کنند.
علما و روحانیان تهران جلساتی تشکیل می دادند و ضمن استماع نوار سخنرانی به بحث و تبادل نظر راجع به این مباحث می پرداختند. دریکی دیگر از گزارش های ساواک آمده است :
از ساعت 13:00 الی 16:00 روز چهارشنبه مورخه 48/11/21، محمد امامی کاشانی، شیخ علی اصغر مروارید، شیخ جعفر جوادی شجونی، لاهوتی، نجم الدین اعتماد زاده و شیخ علی اکبرهاشمی رفسنجانی در منزل کاشانی اجتماع و نوار مذکور را استماع نمودند.
علاوه بر علما و روحانیون، بسیاری از مبارزان غیر روحانی هم ازجمله شهید سید اسدالله لاجوردی در چاپ و نشر این جزوه ها و نوارها تلاش کردند. (1)
آیت الله خامنه ای به مناسبتی در این باره نوشته اند:
من اولین جزوه های ولایت فقیه را که در اینجا تکثیر شده بودو پخش می شد، در نزد حاج آقا تقی خاموشی (2) دیدم در سال 48. این کار در تهران و به وسیله مبارزان بازار صورت می گرفت و خاموشی از جمله آنان بود. (3)
در قم، کار نشر رساله امام و کتاب حکومت اسلامی، به طور عمده توسط انتشارات دارالفکر(مرحوم مولانا)و دارالعلم (مرحوم آذری قمی)انجام می شد. (4)
مرحوم آیت الله ربانی شیرازی نیز از کسانی بود که در جهت نشر این کتاب ها تلاش می نمود. در یکی از گزارش های ساواک، کمک های مالی وی جهت تکثیر این جزوه ها منعکس شده است. ضمن اینکه ایشان نامه مفصلی هم در همان زمان، در رابطه با مسأله ولایت فقیه خطاب به
حجت الاسلام سید حمید روحانی نوشته است. (5)
برخی از فضلای حوزه علمیه قم، به صورت گروهی روی این مباحث کار می کردند. آیت الله
طاهری خرم آبادی در خاطراتش از مباحثی یاد می کند که همراه با مرحوم آیت الله ربانی املشی و آیت الله مؤمن راجع به این درس های امام داشته اند. (6)
عده ای از روحانیان و فضلای حوزه در صدد بررسی و تبیین بیشتر این موضوع برآمدند. از آن جمله آیت الله ربانی املشی فعالیت های خود را کنار گذاشت و با جدیت روی این موضوع کار کرد. (7)آیت الله گرامی راجع به این درس ها می گوید :
در همان جلسه اول فرمودند :اشکالی ندارد که انسان در تبعید باشد و طرح بدهد. خیلی ها در زندان و تبعید طرحشان را نوشتند. ازاین کلمات معلوم بود که طرح، طرح تازه ای است و از قبل این طرح نبوده است. . . در درس هایم به هر مناسبتی به این موضوعات اشاره می کردم. گاهی نیز در سخنرانی هایم به صراحت یا با اشارات مطرح می کردم. (8)
نوارها و جزوات درس های ولایت فقیه در شهرهای مختلف دست به دست شده ومورد توجه و استقبال مبارزان و نخبگان قرار می گرفت. در شیراز با فعالتی گروه رجبعلی طاهری، ماهی هفتاد جلد ازاین کتاب به فروش می رسید. ضمن آنکه این کتاب متن
آموزشی اعضای گروه طاهری بوده است. (9)محمد حسن خاکساران از فرهنگیان قزوین بااشاره به تأثیر کتاب ولایت فقیه امام در نظام فکری خود و همنوعانش، از سلسله جلساتی یاد می کند که نظریات امام خمینی را در باب حکومت اسلامی برای فرهنگیان، دانشجویان و بازاری های قزوین تبیین می کرد و آن جلسات با استقبال گسترده ای مواجه می شد. (10)
آیت الله محفوظی که در رفسنجان تبعید بود، در خاطرات خود از تبادل کتاب حکومت اسلامی با فرهنگیان آن منطقه یاد می کند. (11)
نوارها و جزوات، موج جدیدی در میان یاران امام از طبقات مختلف ایجاد کرد. موج پدید آمده در اثر انتشار گسترده اندیشه حکومت اسلامی (درقالب نوار، جزوه، مباحثات و گفتگوهای علمی)، برمحتوای منابر و سخنرانی های ماه محرم همان سال و نیز سایر مناسبت های که ایام تبلیغات گسترده مذهبی است و روحانیان و وعاظ در سراسر کشور به تبیین معارف اسلامی می پردازند، تأثیر زیادی گذاشت و بحث حکومت اسلامی و ولایت فقیه در منبرها نیز مطرح شد. (12)بدین ترتیب عموم مردم با هدف نهایی نهضت که سرنگونی رژیم شاهنشاهی و برپایی حکومت اسلامی با محوریت ولایت فقیه بود، آشنا شدند. عده ای از جوانان در شهرهای مختلف با تشکیل گروهایی درصدد ساقط کردن رژیم پهلوی و برقراری حکومت اسلامی برآمدند.
ساواک خوزستان راجع به حسین ابراهیمی پور از اعضای گروهی که در خرمشهر فعال بود، می نویسد:
در جهت براندازی حکومت شاهنشاهی و برقراری حکومت اسلامی صریحا اعترافات لازم را نموده است. (13)
شهید تندگویان در بازجویی خود صریحا اعلام کرده است که هدف او از مبارزه، تشکیل حکومت اسلامی می باشد. (14)
نکته در خور توجه دیگر این است که درس های امام در همان زمان توسط حجت الاسلام سید محمد دعایی از رادیو بغداد قرائت می شد. آیت الله گرامی در خاطراتش به این مسأله اشاره کرده است (15) اما در میان اسناد ساواک، تا جایی که صاحب این قلم جستجو کرد، اشاره ای به انتشار این بحث ها به وسیله رادیو بغداد نشده و در. میان خاطرات منتشر شده نیز، نکته قابل توجهی در این باب بیان نشده است.

حساسیت رژیم شاه

رژیم شاه خطر این اندیشه را به خوبی دریافته بود و می دانست نهضتی که منشور آن کتاب حکومت اسلامی است، با امتیازاتی نظیر داشتن چند نماینده در مجلس یا اصلاح چند قانون و مصوبه، مهار نخواهد شد.
از این روز سازمان اطلاعات و امنیت با اطلاع از توزیع جزوه های ولایت فقیه در مراسم حج، در تاریخ 1348/12/7 به کلیه ادارات ساواک بخشنامه کرد:
اخیرا خمینی در نجف سخنرانی نموده و گفتار وی به صورت جزوه و نوار به ایران آورده شده. از توزیع آن جلوگیری و عاملین شناسایی و نتیجه را اعلام نمایند. ضمنا
برخی از حجاج حامل جزوه مزبور می باشند. (16)
در یکی دیگر از گزارش های ساواک در تاریخ 1348/12/12، امده است :
اخیرا خمینی در نجف سخنرانی هایی مبنی بر لزوم ایجاد یک حکومت جهانی اسلامی نموده که علاوه بر فارسی، به زبان های عربی، ترکی و اردو ترجمه و بین حجاجی که جهت انجام فرائض حج رفته بودند، توزیع شده است. بدیهی است غالب حجاج ایرانی طرفدار خمینی دارای چنین جزواتی می باشند و به احتمال قریب به یقین پس از بازگشت به ایران آن را تکثیر و توزیع خواهند نمود. بنابراین لازم است که از وسایل حجاجی که به کشور وارد می شوند، بازرسی به عمل آید.
اما این تلاش ها به نتیجه نرسید و ساواک در گزارشی اعلام کرد:
نوار سخنرانی خمینی در قم زیاد است و افرادی که [در نجف] اقامت دارند و در درس خمینی شرکت می کنند سخنرانی وی را ضبط کرده اند و این سخنرانی همان است که به صورت جزوه به زبان عربی، انگلیسی و فارسی در موقع حج بین حجاج پخش کرده اند و در چادرهای حجاج ایرانی نیز داده اند. (17)
در پی ناکامی دستگاه امنیتی رژیم شاه و ورود گسترده جزوه ها ونوارها به ایران، ساواک تلاش کرد از گسترش اندیشه حکومت اسلامی در افکار عمومی جلوگیری کند.
برنامه ریزان ساواک که می دانستند یکی از راه های مهم ترویج افکار انقلابی در میان مردم، استفاده از منبر توسط روحانیان خوش فکر و آگاه بوده و کتاب حکومت اسلامی مستقیما در محتوای سخنرانی این روحانیان اثر گذاشته و به گوش عموم مردم خواهد رسید، در همان نخستین سالی که جزوه های حکومت اسلامی در میان طلاب و فضلا منتشر شد، عده ای از روحانیان مبارز را در آستانه محرم آن سال، ممنوع المنبر نمودند. آقایان شهید سعیدی، مرحوم طالقانی، مهدوی کنی، هاشمی رفسنجانی ودیگران از جمله روحانیان ممنوع المنبر در آن سال بودند. (18)
از سوی دیگر، تهیه، توزیع و استفاده از این جزوات یا نوارهای صوتی را جرم قلمداد نموده و بسیاری از مبارزان به جرم تکثیر، توزیع یا مطالعه این کتاب، توسط عمال رژیم شاه دستگیر شدند.
آیت الله سعیدی که طبق اسناد متعدد ساواک، سخت مشغول کار تکثیر و توزیع نوارها و جزوه های حکومت اسلامی بود، در تاریخ 11 خرداد 1349 به اتهام «اقدام بر ضد امنیت داخلی مملکت »دستگیر و در بیستم
خرداد 1349 در زندان های مخوف شاه به شهادت رسید.
با تأمل در مجموع شواهد و قرائن، این نکته به دست می آید که احتمالا مهم ترین دلیل شهادت آیت الله سعیدی، تلاش های وی در جهت تکثیر جزوه ها و نوارهای حکومت اسلامی بوده است. هر چند که رژیم شاه سعی داشت این مسأله را مخفی نگه دارد تا موجب حساسیت و
توجه بیشتر مردم به نوارها و جزوه های ولایت فقیه نگردد و در همین راستا به بزرگنمایی اعلامیه آن شهید مظلوم در رابطه با سرمایه گذاران امریکایی پرداخت.
افراد دیگری نیز در همین راستا دستگیر و زندانی شدند. حجت الاسلام سید هادی خامنه ای از جمله کسانی است که در سال 1350، به جرم تکثیر و توزیع این کتاب، دستگیر و زندانی
شد و این دستگیری یک سال به طول انجامید. (19)مرتضی الویری نیز در سال 1350 به جرم شرکت در تکثیر این کتاب دستگیر شد. (20)
شیخ حسین ابراهیم بیک معروف به شیخ حسین پابرهنه به جرم همراه آوردن این جزوات از عراق در قصر شیرین دستگیر و به هفت ماه زندان محکوم شد. (21)

تأملی در یک شبهه

در سال های اخیر که زیر سؤال بردن همه ارکان، آرمان ها و ارزش های نظام اسلامی برای گروهی «مد» شده، شبهه ای بدین مضمون رواج یافت که مردم ایران در جریان انقلاب اسلامی، در نفی رژیم گذشته آگاهانه عمل کردند اما برای جایگزین آن، اندیشه خاصی نداشتند و نمی دانستند دنبال چه چیزی هستند!
در حالی که با مروری بر شعارهای مردم آگاه ایران در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، بطلان این مدعا نمایان می شود. شعارهایی از قبیل «استقلال، آزادی، حکومت اسلامی»و«استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی»(22). . . که ریشه در اندیشه های بلند امام راحل در برپایی حکومت اسلامی دارد. همان اندیشه تاریخ سازی که اولین بار در کشف اسرار در سال 1323 مطرح شد و تبیین عالمانه آن در سال 1348 صورت گرفت و چنان که در این نوشتار اشاره شد. موج ان اقصا نقاط ایران را در نوردید و ملت ایران با دریافت این اندیشه، یکپارچه علیه نظام کهنه «مشروط سلطنتی» به پا خاست و در 22 بهمن 1357 آن نظام پوسیده را سرنگون ساخت و در 12 فروردین 1358، با تبعیت از ولی فقیه، آرمان جاودانه خویش را با رأی 98/2 درصدی به نظام جمهوری اسلامی، در تاریخ ایران به ثبت رساند.

پی نوشت ها :

1. جلال الدین فارسی، همان، ص 141. یاران امام به روایت اسناد ساواک ؛ سید اسدالله لاجوردی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1377، ص 77، 102، 104، 108.
2. از فعالان هیأت مؤتلفه اسلامی.
3. رسول جعفریان، همان، ص 239.
4. همان، ص 239
5. سید حمید روحانی، همان، 747.
6. خاطرات آیت الله طاهری خرم آبادی، همان، ص 64.
7. همان‌، ص 65.
8. خاطرات آیت الله گرامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1381، ص 204.
9. رسول جعفریان، همان، ص 239.
10. خاطرات محمد حسن خاکساران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1383، ص 105.
11. مجله یاد، ش 41، ص 27.
12. خاطرات آیت الله طاهری خرم آبادی، همان، ص 66.
13. سید حمید روحانی، همان، ص 746.
14. همان.
15. خاطرات آیت الله گرامی، همان، ص 204.
16. سید حمید روحانی، همان، ص 740.
17. همان، ص 742.
18. همان، ص 743 و اکبر هاشمی رفسنجانی، دوران مبارزه، جلد 2، ص 1577.
19. یاران امام به روایت اسناد ساواک ؛ شهید مطهری، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 444.
20. رسول جعفریان، همان، ص 240، به نقل از خاطرات مرتضی الویری، ص 34.
21. یاران امام به روایت اسناد ساواک ؛ قامت استوار، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ج2، ص 232.
22. جریان های مرموزی در سال های اخیر تلاش داشتند این شعارهای تاریخی ملت ایران را به «استقلال، آزادی و پیشرفت» تحریف کنند غافل از اینکه واقعیات تاریخی به این سادگی تحریف پذیر نیست.