پديده نرم افزار قفل شکسته

با رويکرد خاص به نرم افزار ايراني
 

شخصي برايم تعريف مي کرد چند سال پيش براي استخدام در يک شرکت نرم افزاري به عنوان مهندس نرم افزار انتخاب شده بود. شرط او براي انجام کار در آنجا، عدم استفاده از نرم افزارهاي قفل شکسته بود. در حالي که در کمال تعجب، در پاسخ شنيده بود، آنها حتي از نرم افز ارهاي قفل شکسته ايراني هم استفاده مي کنند!
پديده ناپسندِ قفل شکني نرم افزار، در سال هاي گذشته آرام آرام وارد فضاي کاربران خانگي شد و از آنجا نيز وارد فضاي کسب و کار شده است به طوري که استفاده از نرم افزارهاي رايگان يا اصلي، عجيب و غيرعادي به نظرمي رسد. اين پديده به اندازه اي عادي شده است که به نوعي حق بي چون و چراي کاربران محسوب مي شود. مثلا اگر اعتراض کنيد که "اين محصول توسط هم وطنانمان ساخته شده است و حاصل تلاش، سرمايه گذاري و احتمالا گرفتن وام با باز پرداخت سنگين است و با شکستن قفل آن، آنها را ورشکسته مي کنيد و نان شب خانواده هاي آنها را از ميان مي بريد" احتمالا در جواب مي شنويد "ما که کار خاصي نمي کنيم" يا "ما پولشو نداريم" يا "اون ها پولشو از جاي ديگه در ميارن" و مواردي از اين دست. بايد توجه داشت که سهولت دسترسي به محصولات نرم افزاري قفل شکسته، نبايد موجب ناديده گرفتن حق توليد کننده آنها شود. اين کار علاوه بر ضايع کردن حقوق توليد کنندگان، که عواقب دنيوي و اخروي خواهد داشت، صدمات بزرگ اقتصادي، اجتماعي و فني به جامعه وارد خواهد کرد.
‏اگر تا چند سال پيش با نرم افزارهايي مواجه بوديم که قفل آنها در ساير کشورها شکسته مي شد و در ايران تنها از آنها استفاده مي شد، حالا چند سالي است که با پديده جديد تري مواجه هستيم که خطر آن بسيار بيشتر است. در سال هاي اخير، افراد و گروه هايي به صورت فعال تر از گذشته، اقدام به شکستن قفل معدود نرم افزارهاي باقي مانده ايراني کرده اند که به راحتي نه تنها در اينترنت، بلکه حتي در فروشگاه هاي نرم افزاري، اين محصولات قفل شکسته به فروش مي رسد!
موارد ذکر شده و بعضي موارد ديگر که ذکر آنها ممکن است به ترويج اين کار کمک کند و از گفتن آنها معذور هستيم، و ساير موارد که شايد از ديد کاربران نهايي پنهان مانده است (مانند چرخه اقتصادي و اجتماعي)، باعث شده با يک آشفته بازار در فضاي نرم افزاري ايران روبه رو باشم. شايد بتوان گفت در اين بازار، هر فردي زور بيشتري دارد، درآمد بيشتري کسب خواهد کرد. مسلما افراد کارشناس به کناري زده خواهند شد و افرادي که کار آنها جمع آوري و فروش نرم افزارهاي قفل شکسته است، به سود موقتي خواهند رسيد.
‏اين پديده درابتدا شايد براي کاربر نهايي مفيد به نظر برسد؛ زيرا به صورت رايگان يا با قيمتي ناچيز در برابر قيمت اصلي، صاحب نرم افزار خواهد شد. اما اين موضوع به اين سادگي نيست و با يک اثر پروانه اي، ضربات سخت وارد خواهد کرد. يکي از اولين اثرات آن اين است که شرکت هاي نرم افزاري ديگر اقدام به توليد نرم افزار در سطح کاربران خانگي نخواهد کرد و به سمت توليد نرم افزارهاي سازماني خواهند رفت. از آنجايي که بازار نرم افزارهاي سازماني محدود است، به زودي اشباع خواهد شد. اين مسئله مي تواند به رقابت شديد اين شرکت ها منجر شود. در نتيجه، شرکت هايي که کيفيت کار پايين تري دارند، براي بقاي خود، قيمت هاي پايين تري ارائه مي کنند و از آنجايي که سازمان ها اغلب تمايل به پرداخت اوليه کمتر دارند، اين شرکت ها پروژه ها را به دست خواهند آورد و سازمان ها هم صاحب برنامه هاي ارزان قيمتي خواهند شد که چند برابر قيمت آن را بايد صرف نگهداري از آن کنند و در نهايت هم استفاده کنندگان از آن راضي نخواهند بود.
مشکل ديگري که به وجود خواهد آمد، اين است که شرکت هاي نرم افزاري از ميان خواهند رفت و افرادي که در آنها کار مي کنند، به جمع بيکاران جامعه اضافه خواهند شد که اين مسئله خود، فشارهاي زندگي اجتماعي را افزايش خواهد موجب افزايش هزينه هاي زندگي اجتماعي خواهد شد. با توجه به اين کار افراد مشغول به کار در اين شرکت ها اغلب تحصيل کردگان دانشگاهي اين رشته هستند، اين رشته ها عملا تبديل به يک بن بست کاري شده که خود مي تواند باعث افزايش مهاجرت هاي کاري به ساير کشورها شود. به اين ترتيب، هزينه تربيت نيرو در يک کشور پرداخت مي شود اما بهره وري در کشور ديگري صورت مي گيرد. اين خود مي تواند به ضعيف تر شدن هر چه بيشتر جامعه مهندسان نرم افزار ايران منجر شود.
‏تا چند سال پيش، هنوز شرکت هايي در ايران بودند که با هر سختي، اقدام به توليد نرم افزارهاي کاربردي در سطح کاربران خانگي و اداري مي نمودند. بعضي از آنها، در سال هاي گذشته امکاناتي فراهم مي نمودند که نرم افزارهاي مشابه خارجي آنها به تازگي اقدام به ارائه اين امکانات کرده اند. ويژگي مهم تر اين نرم افزارهاي ايراني، مطابقت با فرهنگ ايراني بود. براي مثال، از زبان فارسي پشتيباني کامل به عمل مي آوردند، تقويم آنها شمسي بود و موارد ديگر. اما اکنون نرم افزارهاي خارجي يا اين امکانات را ندارند يا به صورت کج دار و مريز داراي آن هستند. براي مثال، در بعضي از نرم افزارها، زبان فارسي به عنوان بخشي از زبان عربي شناخته مي شود که مخصوصا در نرم افزارهاي طراحي و صفحه بندي، مشکلات زيادي ايجاد مي کند. يا اين که نوشتن راست - به - چپ را به رسميت نمي شناسد يا حروف را جدا جدا مي نويسند که عملا استفاده از آنها را غير ممکن مي کند يا بايد به صد لطايف الحيل متوسل شد!
مشکل ديگري که با استفاده از نرم افزارهاي قفل شکسته ايجاد مي شود، مشکل امنيت است. اين مشکل به صورت هاي مختلفي پديدار مي شود. براي مثال با جست وجويي که در بازار نرم افزاري ايران داشته ام، متوجه شده ام که امکان آلودگي اين گونه محصولات به انواع بدافزار از ويروس گرفته تا درپشتي و غيره، بسيار زياد است. حتي نرم افزارهايي که در بسته بندي هاي شکيل ارائه مي شوند يا به همراه سي دي هاي مجلات ارائه مي شوند، از اين قاعده مستثنا نيستند. اين مورد به دو صورت کلي است. يا کدهاي بد افزار به داخل نرم افزار اصلي تزريق شده است که کلا نرم افزار را غيرقابل استفاده مي کند، يا برنامه هاي کرک کننده آنها حاوي بدافرار هستند. در صورت اول، از آنجا يي که کاربر احتمالا به نام نرم افزار يا ارائه دهنده آن اعتماد دارد، آن را اجرا مي کند و سيستم خود را آلوده مي کند. در صورت دوم هم افراد تازه کار، بدون هيچ توجهي، اقدام به اجراي اين گونه برنامه هاي کرک مي کنند که آنها را در خطر امنيتي قرار مي دهد.
يک نوع خطر امنيتي که کاربران نرم افزارهاي قفل شکسته را تهديد مي کند، عدم به روزرساني است. به اين ترتيب که نرم افز ارهاي قفل شکسته يا قابل به روزرساني نيستند يا اين کار به سختي انجام مي شود. اگر نگوييم هميشه، اما در بيشتر موارد در نرم افزارها اشکالاتي وجود دارد که مي تواند مورد سوء استفاده مهاجمان قرار گيرد. مهم نيست اين چه نرم افزاري است، راه هاي مختلفي براي به خطر افتادن امنيت با آن وجود دارد. به عنوان نمونه، ممکن است اين نرم افزار قفل شکسته، يک نرم افزار ماشين حساب باشد و براي مثال ممکن است مهاجم از يک خطاي "سر ريز بافر" در اين برنامه استفاده کند و به اطلاعات مهم سيستم دسترسي پيدا کند؛ يا درهاي پشتي براي مقاصد بعدي خود باز کند. معمولا با به روزرساني نرم افزارها، اين مشکلات که توسط سازندگان آنها شناسايي شده است، رفع مي شود.
مشکل ديگر نرم افز ارهاي قفل شکسته، عدم پشتيباني است. از طرفي سازندگان آنها، به دليل آن که اين نرم افزار از آنها خريداري نشده است، آن را پشتيباني نمي کنند و از طرف ديگر توزيع کنندگان قفل شکسته آن، اگر هم بخواهند پشتيباني کنند، به دليل اين که اين محصول ساخته آنها نيست و آگاهي لازم از کم و کيف آن را ندارند، با راهنمايي هاي اشتباه ممکن است کاربر را با مشکلات جدي از قبيل پاک شدن اطلاعات مواجه کنند که مسئوليتي در قبال آن به عهده نخواهند گرفت و کاربر متضرر خواهد شد. گرچه تجربه ثابت کرده است که توزيع کنندگان نرم افزارهاي قفل شکسته تنها به سودجويي خود فکر مي کنند و اصولا يا پشتيباني به عمل نمي آورند و بعد از فروش اصلا کاربر را نمي شناسند، يا اين که هنگام پشتيباني، کاربر را يک فرد ساده لوح تصور مي کنند که تمام مسئوليت اشتباهات با خود اوست. و بالاتر از اينها، پشتيباني از محصولي که قفل آن شکسته شده است، خنده دار است!
‏اما چرا اين اتفاقات در کشور ما رخ مي دهد؟ چرا به راحتي مي توان نرم افز ارهاي قفل شکسته را تهيه کرد؟ و بسياري سوالات ديگر. اولين و مهم ترين دليل آن، عدم پشتيباني قانوني است. قانوني به نام حق نشر (Copyright) که از حقوق مولفان و سازندگان حمايت مي کنند، اجرا نمي شود. در نتيجه، سارقان مي توانند به مالکيت معنوي ساير افراد دست درازي کنند و صاحبان اصلي هم عملا قادر به انجام هيچ کار خاصي نيستند. به نظر مي رسد ضروري ترين جنبه براي پيشرفت و فعال شدن به طور خاص در حوزه نرم افزار، داشتن و اجرا شدن قوانين سفت و سخت باشد. در بعضي از کشورها، شکستن قفل، توزيع و استفاده از اين گونه نرم افزارها، جرايم نقدي بسيار سنگين و زندان به همراه دارد. اين کار علاوه بر حمايت از توليد کنندگان، پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي مثبتي دارد. دلايل ديگري هم مي تواند در کاهش اين پديده موثر باشد. براي مثال، بخشودگي مالياتي و مشوق هاي مالي مي تواند منجر به کاهش قيمت نهايي محصول و نزديک شدن قيمت آن به قيمت نوع قفل شکسته آن شود، و با توجه به مزاياي نرم افزار اصلي، مانند پشتيباني و به روزرساني و غيره، کاربر اقدام به خريد محصول اصلي خواهد کرد. از سوي ديگر، بايد نوع نگاه به نرم افزار عوض شود. و البته از نقش فرهنگ سازي هم نبايد غافل بود.
منبع: دانشمند ش 572