جالب و خواندني

پلاسماي خون
 

پلاسما بخش مايع خون را تشکيل مي دهد. اين ماده حياتي و منحصر به فرد حاوي بيش از 200 ترکيب بيوشيميايي است که هنوز هم بسياري از آنها ناشناخته اند. 91 تا 92 درصد پلاسما را آب و شش تا هشت درصد آن را پروتئين ها تشکيل مي دهند. پروتئين هاي مهم پلاسما عبارتند از آلبومين که فشارهاي محلول هاي درون پلاسما را کنترل مي کند. همچنين ايمونوگلوبين ها که بر عفونت هاي خون نظارت مي کنند و فاکتورهاي انعقاد خون که بسيار حياتي هستند. پلاسما مي تواند به صورت يک فراورده دارويي استفاده شود يا به شکل ماده اوليه در ساخت فراورده هاي دارويي مورد استفاده قرار بگيرد. پلاسما را مي توان با يک روش خاص از خون دوباره بازيابي و احيا کرد. به همين دليل اگر فرد خون بدهد پلاسما به صورت مکانيکي جدا و جمع آوري شده و گلبول هاي قرمز و ديگر اجزاي خون به فرد اهدا کننده برگردانده مي شود.

چرا بعد از غذا يک چرت خيلي مي چسبد؟
 

خب از قديم و نديم گفته که شکم را نبايد زياد پرکرد چون بعدش خواب آلوده و سست مي شويم. از طرفي واقعاً بعد از خوردن يک غذاي مفصل و چرب مخصوصاً ظهر يک روز تعطيل - چرت زدن خيلي مزه مي دهد، نه؟ دليل اين را که بعد از غذا خوردن دچار خواب آلودگي مي شويم، بايد فعاليت معده ها و روده ها دانست. وقتي شروع به قرار دادن لقمه در دهان مي کنيم با ترشح بزاق و فرستادن علائم خوردن به مغز کم کم عمل گوارش شروع مي شود. يعني معده شروع به ترشح اسيد مي کند تا غذاها را خرد و هضم کند و روده ها هم شروع به تحرک مي کنند تا بتوانند غذا را جذب کنند. تمامي اين فرايندها نياز به انرژي و سوخت و ساز دارند. بنابراين خون بيشتري بايد به اين اندام ها برسد تا بتوانند عمليات گوارش را انجام دهند. پس بيشتر اکسيژن خون براي کمک به معده و روده در اين ناحيه جمع مي شود و سطح آن در مغز کاهش پيدا مي کند. کمبود اکسيژن در مغز سبب مي شود که بدن به طور موقت خواب آلوده بشود و احساس سستي و ضعف کند. حتماً شنيده ايد که مي گويند بعد از غذا دراز بکشيد و پاهايتان را بالا نگه داريد. اين به خاطر آن است که اکسيژن بيشتري به مغزتان برسد. پس بهتر است که معده خود را زياد پرنکنيد؛ مخصوصاً شب ها؛ چون درست است که حجم بالاي غذا به طور موقت باعث خواب آلودگي مي شود ولي مادامي که معده شما با حجم غذاي درونش درگير است نمي گذارد خواب آرامي داشته باشيد.

بزاق پشه ماده باعث خارش محل نيش است؟
 

واقعاً نمي دانيم چرا بروبچه ها اين قدر به پشه ها علاقه دارند که معمولاً يک سوال پشه اي داريم؛ اول اينکه بدانيد پشه هاي نر هيچ وقت نيش نمي زنند و به قولي هميشه پاي يک زن در ميان است! بله؛ پشه ماده است که هميشه شکار مي رود و معمولاً دست پرهم برمي گردد. او خرطوم خود، را در لايه هاي بالايي پوست بدن فرو مي کند و به دنبال رگه هاي خوني مي گردد و سپس توسط خرطوم خود خون را بالا مي کشد. وقتي که پشه رگ خوني را پيدا کرد، مقداري از بزاق خود را وارد محل نيش مي کند. بزاق پشه حاوي يک ماده ضد لخته شدن خون است که جلوي خونريزي رگ خوني را تا پايان عمليات خون خورانه اش بگيرد. اين ماده بزاقي يک عامل خارجي و مزاحم براي بدن محسوب مي شود که بدن براي مبارزه با آن يک ماده ديگر به نام «هيستامين» در منطقه مورد حمله ترشح مي کند. اين ماده باعث خارش پوست در ناحيه نيش زده شده مي شود. هيستامين در بيشتر حساسيت ها و اگزماهاي پوستي نقش اصلي را دارد به همين دليل است که اکثر اوقات داروي «آنتي هيستامين» تجويز مي شود. يک نکته جالب ديگر هم براي بروبچز پشه(!) دوست و آن اينکه پشه ماده، شکار خود را انتخاب مي کند؛ يعني بوي بدن و جنس پوست افراد را مي سنجد و بعد خون آنها را نوش جان مي کند. پس دفعه ديگري که پشه ها سراغتان آمدند بدانيد که موجود برگزيده اي هستيد!

راسو براي دفاع از خود مجهز به سلاح شيميايي است؟
 

بله، حيواناتي مثل راسو در نوع خودشان بي نظيرند. اين حيوان ريزه ميزه حتي از بعضي سربازان پيشرفته ترين ارتش هاي دنيا هم بيشتر به سلاح شيميايي مجهز است. اين سلاح شيميايي در دو غده، در دو طرف مقعد راسو واقع شده و منبع توليد مواد شيميايي اي است که حاوي گوگرد هستند اين ترکيبات گوگرد «مرکاپتان» نام دارند.
گوگرد کلاً گاز بسيار بدبو و غير قابل تحملي است. بوي بدي که بسياري از اوقات از فاضلاب ها متصاعد مي شود به گوگرد مربوط است. تخم مرغ گنديده و سير هم مقادير زيادي گوگرد دارند. بوي ترکيبات شيميايي حاوي گوگرد آن قدر قوي و غيرقابل تحمل است که به سختي از لباس و پارچه پاک مي شود. راسو از اين سلاح شيميايي براي دفع دشمنان خودش استفاده مي کند. معمولاً وقتي راسو احساس خطر کند اين ترکيبات گوگردي را با سرعت بالايي به سمت هدف اسپري مي کند. سلاح راسو برخي اوقات باعث کور شدن موقتي دشمن مي شود و راسو فرار مي کند. البته بايد اين را هم بدانيد ظرفيت استفاده راسو از سلاحش پنج تا شش بار در يک روز بيشتر نيست و اگر غده هاي حاوي مواد شيميايي خالي شوند، 10 روز طول مي کشد تا دوباره پر شود. نکته ديگر اينکه هيچ راسويي راسوي ديگر را هدف حملات خود قرار نمي دهد. همه حيوانات هم از راسو وحشت ندارند، نمونه اش عموجغد شاخدار خودمان که چون حس بويايي اش ضعيف است بدون ترس از بوئي نامطبوع راسو، آن را شکار مي کند.

وال تنها پستانداري است که زير آب زنده مي ماند؟
 

خب، کلاً اين وال يا نهنگ موجود عجيب و غريبي است، توي آب زندگي مي کند ولي ماهي نيست. بلکه يک پستاندار عظيم الجثه است. به همين دليل آبشش هم ندارد و شش دارد. بچه زاست و به بچه هاي خودش شير هم مي دهد.
در هر حال وال هم مانند موجودات زنده براي نفس کشيدن به اکسيژن موجود در هوا يا آب احتياج دارد. وال براي تنفس مانند انسان از شش هايش استفاده مي کند؛ براي همين هم هست که به سطح آب اقيانوس مي آيد. با اين همه وال ها بيني ندارند. به جايش يک حفره روي سرشان دارند که از طريق همان حفره ها، هوا را به داخل بدنشان مي کشند. اين عمل باعث ايجاد يک فواره آب کوچک روي سر وال مي شود که از دور تشخيص وال را آسان مي کند. اما وقتي وال زير آب است، اين سوراخ بسته مي ماند تا آب وارد شش هاي وال نشود و وقتي که روي سطح آب است خود به خود باز مي شود. اين عمل باز و بسته شدن توسط چند ماهيچه کنترل مي شود. البته انواع مختلفي از وال ها هم وجود دارند که دو تا حفره دارند.

چرا وقتي قاشق را خم کنيم گرم مي شود؟
 

خب اول اينکه اگر اين قدر پهلوان هستي چرا قاشق خم مي کني؟ خب برو زنجيري چيزي پاره کن و دوم اينکه اگر اندکي به کتب درسي تان توجه کنيد يادتان مي آيد که دماي مواد از پيوندهاي شيميايي تشکيل شده اند که مابين اتم ها و مولکول هاي آنها وجود دارد. پيوندهاي شيميايي بسته به انواع مختلف آن داراي مقاومت هاي متفاوتي هستند. هرچقدر پيوندهاي شيميايي محکم تر باشد، شکستن آن پيوند سخت تر مي شود و براي اين کار به انرژي نياز داريم. پس وقتي قاشق را خم مي کنيد يعني مقداري انرژي نياز داريد که پيوندها شکسته شوند و قاشق تغيير شکل بدهد، همين انرژي که صرف مي کنيد تا قاشق را خم کنيد به صورت انرژي گرمايي در محل خم شدن جمع مي شود و گرماي آن را احساس مي کنيم.

چرا هوا، کله معلق مي شود؟
 

وقتي ارتفاع ما از زمين بيشتر شود، هواي سردتري داريم؛ يعني کاهش دما با افزايش ارتفاع. حالا اگر وقتي که ارتفاع زياد شود به جاي اينکه هوا سردتر شود دمايش زيادتر شود، مي توانيم بگوييم که هوا يک جورهايي کله معلق زده است. اين اصطلاح کله معلق شدن در هواشناسي «وارونگي هوا» است به هر حال از آنجايي که کله معلق شدن خيلي کار آساني نيست فقط پيامدهاي خوبي هم براي آب و هوا ندارد. اگر آلودگي هاي هوا مثل دود و دم ماشين ها و کارخانه ها زير اين جبهه هواي کله معلق جمع شوند، مقدارشان زيادتر و زيادتر شده و همان بلايي سر هوا مي آيد که بيشتر اوقات در زمستان مي بينيم. وقتي هوا خيلي غبارآلود شود يا خورشيد بيش از حد قرمز به نظر مي رسد، علامت اين است که جايي در جو، پديده وارونگي هوا پيش آمده است. وارونگي روي توليد ابرهاي باران زا و نيز توفان و رعد وبرق که وجود آنها در طبيعت عاملي حياتي است، تأثيرات منفي دارد تا زماني که هوا تصميم بگيرد در حالت کله معلق و وارونه خودش بماند. وضعيت روي کره زمين وخيم و وخيم تر مي شود و تا زماني که زميني ها جلوي گرم شدن لايه هاي جوي را با توقف آلودگي هاي صنعتي نگيرند، هوا هم بي خيال کله معلق زدن نمي شود!

تاکنون چند نفر روي کره زمين زيسته اند؟
 

نويسنده: رامين اسماعيلي
تا پيش از پيدايش تاريخ مدون هيچ گونه سرشماري اي انجام نشده است. اولين تخمين جمعيت در تمدن غرب در امپراتوري روم صورت گرفت. گاه در قرون وسطي و عهد رنسانس متفکران جمعيت را تخمين ده اند. اولين سرشماري جديد در مستعمرات انگليسي و فرانسوي در کانادا در سال 1655 صورت گرفت. اولين سرشماري منظم کشوري در سال 1750 در سوئد آغاز شد و آمريکا از 1790 به بعد هر دهه يک بار سرشماري داشته است اما بيشتر کشورها خيلي ديرتر دست به اين کار زده اند. مثلاً اولين سرشماري روسيه در سال 1870 بود حتي امروزه نيز بسياري از کشورها سرشماري نمي کنند يا سر شماري آنها منظم نيست.
جمعيت چين نيز تنها در دوره اخير با دقت معين شده است. اما با به کارگيري اصول بوم شناسي و مطالعه اقوام بدوي مي توان به يک درک خام از کل رقم انسان هايي که تاکنون روي زمين زندگي کرده اند رسيد با جمع کردن کل مقادير و از جمله آنچه اطلاعات که از شروع تاريخ مدون به بعد باقي مانده، تخمين زده مي شود که حدود 50 ميليارد نفر روي کره زمين زندگي کرده باشند. عجب آنکه 6/5 ميليارد مردم زنده کنوني حدود 10 درصد از کل کساني هستند که در همه زمان ها زنده بوده اند.
آيا مي دانيد که: وقتي يک انسان مي ميرد، آخرين حسي که از کار مي افتد حس شنوايي است و نخستين حس، حس بينايي.

پيس ميکر يا همان باتري قلب چگونه کار مي کند؟
 

نويسنده: مريم وکيليان
ضربان ساز مصنوعي يا همان پيس ميکر، نوعي وسيله توليد کننده امواج الکتريکي است که مردم آن را به نام باتري قلب مي شناسند. ضربان ساز براي افرادي استفاده مي شود که قلبشان به خودي خود، توانايي توليد ايمپالس يا امواج الکتريکي مناسب جهت ايجاد ضربان در ماهيچه قلب را ندارد. همچنين پيس ميکر در قلب هايي که جريان الکتريک توليدي قلب به نحوي متوقف شده يا به کندي عبور مي کند نيز به کار مي رود. ضربان سازهاي جديد طوري طراحي شده اند که به پزشک اجازه مي دهند ضربان مناسب با سن و شرايط هر بيمار را تنظيم کند. معمولاً جراحان قلب، پيس ميکر را در زير شانه چپ روي قفسه سينه يا روي شکم کار مي گذارند. از آنجا که پيس ميکر با باتري کار مي کند، بنابراين بعد از مدتي باتري ها ضعيف شده و نياز به تعويض دارند و بايد مجدداً عمل جراحي کوچکي روي فرد انجام شود. مشکل ضربان سازهاي قديمي اين بود که سرعت توليد ضربان الکتريکي که در نهايت منجر به انقباض قلب مي شود، ثابت و معين بود و اين براي بيمار آزار دهنده بود، چرا که به طور مثال در زمان انجام يک فعاليت شديد مثل ورزش، سرعت آن افزايش پيدا نمي کرد. اين منجر به تنگي نفس و بي حالي بيمار مي شد و از آن بدتر اينکه سرعت زنش قلب در زمان خواب که در فرد طبيعي کاهش پيدا مي کند، در افراد بيمار ثابت مي ماند و خواب فرد را دچار اختلال مي کرد. اما نسل جديد پيس ميکرها قابليت انطباق با شرايط فيزيکي بدن را دارند و سرعتشان قابل تنظيم است. اجاق هاي مايکرويو، بخاري برقي، کنترل تلويزيون يا ديگر وسايل رايج در منزل، ضربان ساز را تحت تأثير قرار نمي دهند. بيماراني که پيس ميکر دارند براي استفاده از موبايل بايد آن را به فاصله 15 سانتي متر دورتر از ضربان ساز نگه دارند. اکثر افراد داراي ضربان ساز، عمر طبيعي دارند.

زبان فارسي و عربي را چه کساني اختراع کرده اند؟
 

نويسنده: عرفان خسروي
در داستان معروف برج بابل، انسان ها شروع به ساختن برجي بلند مي کنند تا به آسمان دست يابند اما ساکنان آسمان، بيمناک از استيلاي آدميان، زبان هاي آدميان را دگرگون مي کنند تا ميان آنها يکدلي از ميان نرود و از آن زمان مردمان زبان هاي متفاوتي دارند. البته اين داستان مربوط به تورات است و ما با آن موافق نيستيم. زبان ها ناگهان پيدا نشده اند. به علاوه زبان ها را کسي اختراع نمي کند. گرچه اين کار امکان پذير است (مثلاً زبان هاي اختراع شده مثل اسپرانتو وجود دارند) ولي زبان هايي قديمي مثل فارسي و عربي به طور طبيعي و طي قرن ها از زبان ها قديمي تري به وجود آمده اند. حدود 12 تا 20 هزار سال پيش قومي با پوست نسبتاً روشن از عربستان به سمت خاورميانه روانه شدند. برخي از آنها تا چين پيش رفتند، برخي در خاورميانه ماندند، برخي به قفقاز رفتند، بعضي به آسياي مرکزي، و برخي نيز به سمت غرب؛ يعني آناتولي و اروپا. قوم باستاني، نياکان مشترک ايراني ها، هندي ها، اروپايي ها، قفقازي ها، سومري ها و اقوام سامي، مثل عرب ها، آشوري ها و يهودي ها بودند. طي چند هزار سال اين اقوام با هم آميختند و جابه جا شدند و تقريباً از همان اول تبار و زبان سامي ها و هند و اروپايي ها از هم تفکيک شد گرچه مرتب با هم در ارتباط بودند و بده و بستان زباني و فرهنگي داشتند. قوم هند و اروپايي باستان به اقوامي مانند آريايي ها (هند و ايراني) و اروپايي ها تقسيم شد و قوم سامي باستان هم به اقوامي مثل فلسطيني ها، آراميان، اکدي ها، يهوديان، عرب هاي جنوبي و شمالي تقسيم شد. هند و اروپايي ها زبان مشترکي داشتند که طي تقسيم اين اقوام، اندک اندک تغيير کرد و به زبان هاي امروزي هند و اروپايي مثل فارسي، انگليسي، فرانسه و هندي تبديل شد. شباهت ميان اين زبان ها و واژه ها و دستور و قواعد آنها به دليل اين است که چند هزار سال پيش، همه آنها يک زبان بوده و به تدريج با هم فرق کرده اند. زبان هاي سامي هم همين طور. البته ميان زبان هاي سامي و هندي و اروپايي هم شباهت هايي بسيار کم ديده مي شود که به همان اقوام 20 هزار سال پيش بازمي گردد. براي مثال وجود حرف تعريف، يکي از شباهت هاي مهم ميان زبان هاي سامي، زبان هاي شمال آفريقا (زبان هاي حامي)، زبان هاي هند و اروپايي و زبان هاي قفقازي است. به هر حال زبان فارسي و عربي، ريشه در چنين تاريخي دارند و البته اختراع هيچ شخص خاصي محسوب نمي شود.
منبع: نشريه همشهري دانستنيها شماره 35