صاحب نظري که صاحبدل بود

پيامبران الهي که براي هدايت خلق از سوي خداي سبحان مبعوث شده اند. انسانها را به عبادت خدا و اطاعت او فراخوانده و از پيروي طاغوت باز دارند.1و از طريق عبادت خدا و اجتناب از طاغوت آنها را از درون نوراني کرده و با نوراني شدن آنها هم خود به لقاء الهي بار يابند و هم ديگران را به آن بارگاه هدايت کنند و در عين حال که به نورانيت درون انسان ها عنايت دارند به نوراني کرد جامعه نيز از راه قيام به قسط و عدالت اجتماعي، بپردازند
راه انبياء توسط جانشينان خاص يعني امامان و عام آنان يعني عالم راستين دين تداوم پيدا مي کند، آنها نيز مردم را به توحيد و عبادات خدا و اجتناب از طاغوت فرا مي خوانند
همانطور که انبياء الهي از راه تخلق اخلاق الهي، با کسب علم و معرفت و قدرت و توانايي وارد عرصه زندگي اجتماعي شدند و براي تحقق اهداف فوق يعني توحيد و معرفت و اقامه قسط همت گمارند. اگر جانشينان عام و وارثان آنان نيز با همين دست مايه وارد صحنه اجتماعي شوند هم مردمان را به توحيد و معرفت الهي رهنمون مي شوند و هم با هدايت صحيح آنان جانبه را به قسط و عدل زينت مي دهند.
از جمله عالمان دين که به پيروي از انبياء الهي در عصر ظلمت ظهور کرده و با هدايت جامعه هم آنها به عرصه توحيد کشانده و هم با طاغوت مبارزه کرده و هم زمينه اقامه قسط و عدالت اجتماعي را فراهم کرده امام خميني(ره)است که با قيام شجاعانه خود در پانزدهم خرداد1342در مسير نهضت الهي قدم گذاشت و با گذشت 15سال در بهمن ماه سال1375طاغوت را سرنگون و زمينه را براي حکومت اسلامي فراهم کردند و در 12فروردين سال58 آن حکومت را با نام جمهوري اسلامي تثبيت کردند که در آن قوانين اسلامي براساس خواست مردم اجرا مي شود، که در اين نوشتار شخصيت همه جانبه امام از ديدگاه حکيم متأله و مفسر قرآن و فقيه اهل بيت عصمت حضرت آية الله جوادي آملي دامت برکاته مورد بررسي قرار مي گيرد

امام(ره)و عناصر چهارگانه انقلاب
 

هر نهضت و انقلابي براي تحقق خود به ارکان و عناصري متوقف است که در صورت تحقق آنها اين نهضت و انقلاب به نتيجه مي رسد. امام خميني نيز در نهضت و انقلاب خود ازعناصري بهره مند بودند که حضرت آية الله جوادي آملي عناصر محوري نهضت امام(ره)را چنين بيان مي کند: «امام براي هدم جاهليت طاغوت و کشف نقاب از چهره ملکوتي اسلام نام محمّدي چهار عنصر اساسي را که به مثابه ارکان چهارگانه بنيان مرصوص اسلامي است به خوبي شناخته و به آنها ايمان آورده و شرايط تحقق آنها را تحصيلي دانسته و نه حصولي. يعني براين باور بوده که بايد شرايط تحقق جامعه اسلامي و توحيدي را فراهم کرد نه آن که در صورت فراهم شدن شرائط آن را محقق سازند و وجوب نهضت را درباره آنها مطلق دانسته و نه مشروط، از اين رو در تحصيل آنها از هيچ ايثاري دريغ نکرده و از هيچ نثاري مضايقه ننموده است

عناصر چهارگانه انقلاب
 

عناصر چهارگانه انقلاب عبارتند از: هدف الهي و اهتمام به امور مسلمين واهتمام به امور جامعه انساني اعم از مسلمان و غير مسلمان و حفظ انقلاب و عزّت در برابر حاکمان طغيان گر و جبّار که توضيح آن عناصر به اين شرح است
الف: هدف رضاي خدا و احياي کلمه علياي الهي. هدف امام(ره)در اين انقلاب جز رضاي خدا و احياء کلمه علياي الهي نبود. زيرا رسول اکرم(ص)فرمود: «من اصبح من امّتي و همه غير الله فليس من الله»2هر فردي از امّت اسلامي اگر همت روزانه و اهتمام هر بامدادش غير خدا باشد، از خدا بيگانه است و چنين شخصي الهي نيست و براي خدا کار نمي کند و در نيجه حشر او نيز به انگيزه موهوم غير الهي است.
ب: اهتمام به امور مسلمين، مهمترين مشغله فکري امام(ره)اهتمام به امور مسلمانان اعم از ساکنان ايران و غير ايران بوده است. زيرا پيامبر اکرم(ص)فرمود: «من اصبح و لم يهتم بامور المسلمين فليس منهم»3 هر کس براي حل دشواري هاي جامعه اسلامي با آحاد آنان همّت نورزد از قلمرو مسلمانان خارج بوده و اسلام او کامل نيست
ج: اهتمام به امور جامعه انساني. توجّه به امور جامعه انساني اعم از مسلمان و غير مسلمان براي امام جاذبه فراواني داشت، زيرا پيامبر اکرم(ص) فرمود: «من سمع رجلا ينادي يا للمسلمين و لم يجبه فليس بمسلم» 4 هر کس نداي مظلوميت فردي را بشنود(خواه آن استغاثه کننده مسلمان باشد يا نه)که از جامعه اسلامي کمک طلب مي کند و جواب مثبت و سودمند ندهد از حوزه اسلام کامل بيرون است
د: حفظ استقلال و عزّت. از ويژگي هاي امام خميني(ره)حفظ استقلال و عزّت در برابر دولت طغيان گر و حاکم جبّار- خواه داخلي و خواه خارجي بوده است زيرا پيامبر اسلام (ص)فرمود: «من اقتر بالذّل طائعا فليس منا اهل البيت»5 هر کس در برابر ظالم اظهار مذلّت کند و با طوع و رغبت در برابر ستم تسليم گردد از خاندان عصمت و طهارت(س)بيگانه است زيرا آن بزرگان مثل اعلاي عزّت خواهي و ستم ستيزي اند.6
ناگفته نماند آنچه که در ميان اين عناصر چهارگانه اساس و پايه است اهتمام براي خدا و جلب رضاي اوست که در سايه آن عناصر سه گانه ديگر تأمين خواهد شد. زيرا محور اصلي نظام تکوين و نظام تشريع و تعليم و تربيت و جهاد و اجتهاد و صلاح خود و اصلاح ديگران اعتقاد به توحيد خداوند است و منشأ همه چيز خداست و همه کارها نيز بايد براي او و جهت رضاي او باشد

امام و تحوّل جامعه
 

انبياء الهي به طور عام و پيامبر اسلام(ص)به طور خاص براي متحول ساختن جامعه، وظائف متعددي به عهده دارند و آن آگاه کردن مردم به وحي با تلاوت آن و تربيت و تزکيه نفوس آنان و تعليم کتاب و حکمت است که در صورت انجام اين وظائف سه گانه تحوّل جامعه محقق مي شود.
در واقع پيامبران الهي رهبري ايجاد تحوّل را به عهده دارند و مردمي که تعاليم آنها را بپذيرند و به تزکيه خود بپردازند. در آنها تحوّل ايجاد خواهد شد. امام خميني رضوان الله تعالي عليه براي ايجاد تحوّل در مردم از روش پيامبران از جمله پيامبر اکرم(س)و جانشينان آن حضرت يعني ائمه معصومين(ع)استفاده کرده و با آگاهي بخشيدن مردم از طريق اعلاميه هاو سخنراني ها و با الهام از نهضت سيد الشهدا در آنها تحوّل ايجاد کرده و نهضت را به ثمر رسانده است. زيرا حضرت سيد الشهداء خون جگر خود راداد تا مردم دانا و دارا شوند
«...و بذل مهجته فيک ليستنقد عبادک من الجهاله و حيره الضلاله» (زيارت اربعين، سالار شهيدان) سالار شهيدان خون داد تا مردم دانا و دارا شوند اولاً بدانند و ثانياً به آن علم عمل کنند و به ديگر سخن حضرت خون جگرداد تا مردم را از جهل برهاند يعني عالم کند و از بيراهه رفتن رهايي بخشد يعني عادل کند
امام خميني(ره)نيز در مرحله اول به مردم آگاهي داد و با راهنمايي کردن آنان توجه داد که چگونه سيره عملي خودشان را تنظيم کنند تا بدينوسيله نهضت و انقلاب را به ثمر رسانده و تداوم آن را تضمين کنند

امام خميني(ره)قهرمان اسفار چهارگانه
 

نکته اي که بايد به آن توجّه کرد آن است که امام خميني(ره)به لحاظ پيروي از انبياء سفرهاي چهارگانه سلوک را طي کرده است و تنها درخلوت خويش محصور نماند، بلکه در جامعه حضور پيدا کرد و آن چه را در علم و عمل يافت در جامعه به آن عينيت بخشيد و به عبارت ديگر: امام(ره)در سلسله عارفان محقق جاي داشت و در عين حال با همه آنها فاصله، عارفان در سير به سوي خدا و تقرّب به او بريدن از خلق متوقف گذشته بودند ولي امام(ره)برسفر از خلق به حق به سفر به حق در خلق پرداخت، به گفته اقبال لاهوري «مرد باطني(عارف)پس از آرامش و اطميناني که در مسير معنوي پيدا مي کند نمي خواهد به زندگي اين جهاني باز گردد و در هنگامي که بنا به ضرورت باز مي گردد، بازگشت او براي تمام بشريت سود چنداني ندارد7ولي امام خميني(ره)از وارثان انبياء بوده که همچون انبياء بازگشت شان جنبه خلاقيّت و ثمربخشي دارد و باز مي گردند و در جريان زمان وارد مي شوند تا جريان تاريخ را بدست گرفته و جهان تازه اي از کمال هاي مطلوب را خلق کنند. توضيح مطلب آن که در تمام مکاتب الهي براي انسان سفرهاي چهارگانه اي وجود دارد.
اول؛ سالک سفر از خلق به حق سفر مي کند و حق را مي شناسد و باور دارد.
دوم؛ سفر در حق به حق که سالک در اسماء حسناي الهي و صفات حق سير مي کند و از اين راه کمال و جمال حق را مي يابد.
سوم؛ سفر سالک از خدا به سوي حق است که با اين حرکت خلق را با ديده الهي مي شناسد
چهارم؛ سير در خلق به حق است که در کثرت با ديد وحدت سفرمي کند.
اين سفرهاي چهارگانه را بعضي با نظر و فکر طي مي کنند وبرخي با بصر و دل مي پيمايند، صاحب نظران با فهميدن و با استفاده از عقل و صاحب بصران با ديدن و از طريق قلب در اين مسير قرار مي گيرند. ناگفته نماند صاحب بصران و صاحب دلان آن چه را که صاحب نظر با عقل واستدلال مي يابد با شهود دريافت مي کند.
امام خميني(ره)هم صاحب نظر است و هم صاحب دل. او در صحنه صاحب نظران يک انديشمند برجسته است و در ميدان صاحب دلان يک صاحب بصر صايب است. امام هم به نقد افکار صاحب نظران در حکمت و اصول فقه و فقه مي پردازد و هم ره آورد عارفان مي يابد و احياناً آن مورد ثقه قرار مي دهد. امام خميني(ره)هم مهندس اسلام بود و مي فهميد که اسلام چه مي گويد و هم معمار اسلام بود و سعي کرد تا دين را ازصفحه کتاب بدر آورد و در صحنه جامعه پياده کندو براي حفظ دين نيز تلاش کرد.
او مثل بسياري نمي گفت دين صاحب دارد بلکه مي گفت:صاحب دين، کليد داري دين را بدست عالمان راستين داده تا از آن صيانت و نگهداري کنند. در واقع با سفرهاي چهارگانه نه تنها دينِ را شناخت بلکه آن را يافت و در نهايت متولي دين شد که تولّي دين و عهده داري حفظ و نگهباني آن نتيجه پيمودن شهودي اسفار چهارگانه است

ابتکار امام خميني
 

ابتکار امام خميني(ره)در فقه اکبر(فلسفه و عرفان)اين است که ايشان نه تنها گوهر ذات را متحوّل کرد و در مقاطع چهارگانه طي طريق نمود بلکه جهاني شد که در همه جا حضور و ظهور پيدا کرد از اين رو گاهي غرب متجاوز را به استيضاح مي کشاند و زماني شرق ملحد را به توحيد ناب فراخواند
راه يافتن امام به اين مقام منيع و بلند نتيجه بينش عميقي است که شريعت را در خدمت طريقت و هر دو را در خدمت حقيقت قرار داده و بين آنها جدايي نينداخته است يعني هم اصل شريعت بود و هم اصل طريقت.
امام خميني(ره)خود در اين رابطه مي فرمايد: آنها که فکر مي کردند يا فکر مي کنند که بدون شريعت مي توانند به مقصد برسند، هيچ شاهدو دليلي ندارند، زيرا ذات اقدس الله که راهنماست تنها راه را عمل به شريعت مي داند و آنها که مي پندارند با عمل به شريعت نمي توان به طريقت رسيد، آنها که با سير و سلوک و شريعت و طريقت هماهنگ شدند ولي به حقيقت بار نيفاتند براي آن است که به درستي طي طريق نکردند.8

جمع عرفان و سياست «امام خميني(ره)»
 

امام راحل شاخصه اي دارد که نه اهل شريعت آن را دارند و نه اهل طريقت و نه اهل حقيقت، زيرا اهل شريعت مي گفتند: شريعت منهاي سياست است و اهل طريقت مي گفتند طريقت منهاي سياست است و اهل حقيقت نيز باورشان اين بود که حقيقت منهاي سياست است، ولي امام هم شريعت و هم ديانت را عين سياست مي دانست و هم مي گفت: طريقت ما عين سياست است و هم حقيقت ما عين سياست است از اين رو وقتي رهبري جامعه را به عهده مي گيرد شريعت را با سياست هماهنگ مي کرد و وقتي دستور تهذيب نفس مي داد طريقت را با سياست هماهنگ مي کرد و وقتي خواص يا اخص به حضورشان مي رسيد و فکر مي شد آن ها اهل حقيقت اند، حقيقت را با سياست هماهنگ مي کرد مجموعه سخناني که امام در مناسبت هاي مختلف مطرح کرد و در صحيفه نور گرد آمده است بيان گر اين نگرش امام است

فرشته خوبي امام(ره)
 

انسان براي کمال آفريده شد و در صورتي به کمال مي رسد که از قلمرو حيواني خارج و به مرز فرشته ها نزديک شود. خداي سبحان در قرآن قلمرو حيات حيواني را بازگو کرد که خصلت و خوي او چرندگي و درندگي است و منطقه وسيع فرشتگان را نيز شرح داد و فرمود آنها بندگان مکرّم الهي اند که هيچ کاري را بدون فرمان او انجام نمي دهند و هرگز در گفتار از خدا پيشي نگرفته و بدون اراده او سخن نمي گويند.9
و در بخشي از آيات فرشته ها را موجودي مي داند که هرگز از بندگي خدا خسته نمي شوند.10شرح حال انسان هاي برجسته در قرآن نيز به همين شکل بيان شده است، خداي سبحان او را وصف بندگان مکرم الهي و مقرّب بارگاه معرفي مي کند.11و از مؤمنان راستين با وصفي ياد مي کند که آنها دائم به ياد خدا هستند؛ «الذين هم علي صلوتهم دائمون»12يعني مؤمنان دائم ياد خدا را در دل دارند.
قرآن با بيان اين حقايق در صدد آن است که خوي فرشته شدن را به انسان تعليم دهد. براين اساس انسان زماني کامل مي شود که اولا از حيات حيواني برهد و ثانياً به مرز فرشته ها نزديک شود.
امام خميني(ره)کسي بود که تلاش و کوشش مي کرد تا خود را از لذّت ها و شهوات حيواني نجات داده و به اوصاف فرشته ها متصف شود و تا آن جا که ممکن است عادلانه زندگي کند و کريمانه بسر برد. و براين اساس بود که تأکيد مي کرد بايد نظام طاغوتي سرنگون شود و نظام اسلامي تأسيس شود ودر نام نظام اسلامي نيز مي فرمود: بايد جمهوري اسلامي باشد نه يک کلمه کم و نه يک کلمه زياد.13بنابراين پيروان امام(ره)نيز بايد با پيروي از او اولا خود را از خوي حيواني برهانند و ثانيا خود را به منطقه فرشته ها نزديک کنندو ثالثاً در نظام دروني همه خواسته اي خود را بر عقل عرضه کنند و رابعاً با استفاده از اين فعاليت علمي و عملي همه عبادات را اقامه کنند.
امام خميني(ره) با پيمودن مسير تکامل علاوه بر رشد علمي و عملي و پرورش شاگردان برجسته و تشکيل حکومت اسلامي رسالت جهاني خود را از طريق پيام به گورپاچف رئيس جمهوري وقت شوروي و دعوت او به بازنگري فکري و دريافت راه صحيح و حرکت در مسير معنوي به اتمام رساند و با تدوين وصيت نامه معنوي و الهي راه آينده انقلاب و چگونگي تداوم و حفظ آن را به اطلاع همگان رساندو فرمود: «همانطوري که رمز پيروزي انقلاب اسلامي انگيزه الهي داشتن و اخلاص دروني و متحد بودن است راز بقاي آن نيز همين دو رکن است. زيرا با انگيزه الهي داشتن حق همواره پايدار بوده و باطل چونان کف روي سيل خروشان پايمال مي شود و با اتحاد و همبستگي تمام نيروها متوجه هدف واحد شده و هر گونه مانعي را برطرف مي کند.
از اين رو مردم بايد بيدار بوده و با بيداري و حفظ اين دو رکن دستاوردهاي انقلاب اسلامي را به خوبي حفظ و نگهباني کنند.»

پي نوشت ها :
 

1ـ سوره نحل،آيه35.
2ـ بحار الانوار،ج74،ص163.
3ـ همان.
4ـ اصول کافي،ج2،ص164.
5 ـ بحار، ج73،ص162.
6ـ بنيان مرصون، ص7-8.
7ـ احياي تفکر ديني اسلام.
8ـ قصص ايوبي،ص301.
9ـ سوره نساء،آيه172.
10ـ سوره انبياء،آيه30.
11ـ سوره واقعه،آيه11.
12ـ سوره معارج،آيه33.
13ـ بنيان مرصوص،ص104-106.
 

منبع: پاسدار اسلام شماره 342