نویسنده:فرشاد قربان پور
این گربه عزیز
ناسیونالیسم هنوز چهره جذابی دارد.بسیاری گمان می کنند با ظهور مارکسیسم، این ایدئولوژی بیش از هر منطق دیگری توانست ناسیونالیسم را در هم شکسته و آن را از ریخت بیندازد.اما در همان ابتدا ناسیونال سوسیالیسم هیتلری از میان آن قد علم کرد.ریشه یابی علت قد علم کردن دوباره ناسیونالیسم نشان می دهد که کشور دوستی و وابستگی به سرزمین هیچگاه در هم نشکسته بود که حالا بخواهد دوباره اعاده شود.در واقع ناسیونالیسم پیوندی یگانه و ناگسستنی با هویت و ریشه ها دارد.بر این اساس پاره پاره شدن و تکه شدن سرزمین برای هر ملت و کشوری دردناک است.هیچ ملتی هیچگاه جنایت های دشمنانش را از یاد نخواهد برد.ما ایرانیان نیز از این اصل دور نیستیم.ما در طول تاریخ خود همواره با مهاجمان متعددی دست به گریبان بودیم.هیچگاه دشمنان و اقوامی را که به کشورمان حمله کرده اند نبخشیده ایم.از این دسته می توان به اسکندر مقدونی اشاره کرد که از او با عنوان « اسکندر گجسته» یاد می شود.
در کنار این روس ها، انگلیسی ها و اقوامی دیگر نیز کم و بیش دست به اقداماتی زده اند که در تاریخ ایران صفحه هایی نه چندان درخشان به نامشان ثبت کرده است.
دکتر هوشنگ طالع، اندیشه ای ضد استعماری دارد.او اکنون در کتابی « چکیده تاریخ تجزیه ایران» به بررسی تاریخ ها و دوره هایی پرداخته است که در آن بخش یا بخش هایی از سرزمین ایران جدا شد.
جستارهای دکتر طالع درباره تاریخ ایران در واقع پنج جلد هستند.او در این کتاب ها سیر تجزیه ایران را مورد بررسی قرار داد.این کتاب ها هر یک عنوانی ارند و به تجزیه بخشی از ایران اختصاص یافته اند؛ « تلاش نافرجام برای تجزیه آذربایجان»، « تجزیه بحرین»، « کردستان و میان رودان»، «تجزیه قفقاز»و « افغانستان، بلوچستان، سیستان، خوارزم و فرارود» عناوین این پنج کتاب است و آنچه به عنوان « چکیده تاریخ تجزیه ایران» مورد اشاره قرار گرفته در واقع چکیده این پنج جلد است.
اما در ایران، تاریخ ایران را از ابتدا تا زمان سقوط صفویه و استوار شدن محمود افغان می توانیم تاریخ قدیم بخوانیم.تا این دوره ملت ها و قوم ها به داد و ستد سرزمین از راه جنگ می پرداختند.اما بعد از این ستدها بدون دادها آغاز شد.با مجوز محمود افغان به پتر کبیر برای سرکوب سرزمین «لزگی ها» و « خیوه» حضور یک امپراتوری سرسخت و قدرتمند در ایران رسمی شد.اگر این مجوز را با اختلافی حدود چند ماه در سال 1722 بدانیم، حضور روس ها در ایران برای مدت 225 سال تا 1947 به طور مستقیم ادامه داشت.
به نوشته کتاب، روس ها ده ها عمل خیانت بار علیه ملت و سرزمین ایران انجام دادند؛ از این رو انگشت گذاشتن روی یکی از آنها کار آسانی نیست.جدا کردن دو سوم سرزمین های ایران، تحمیل دو عهدنامه ننگین گلستان و ترکمانچای، اولتیماتوم برای اخراج مورگان شوستر، به توپ بستن مجلس شورای ملی تحت فرماندهی لیاخوف، بنیاد گذاشتن بانک استقراضی، اعدام آزادیخواهان در رشت، تبریز، تهران و ...بر کشیدن فرقه دموکرات آذربایجان و بنیاد گذاشتن جمهوری آذربایجان، سرکوب قیام جنگل، اشغال شمال ایران در زمان جنگ جهانی دوم و ده ها مورد دیگر از جمله عملکردهای نامناسب آن دولت است.شاید از آخرین موارد آن نیز بتوان به اشغال غیر قانونی پارک اتابک در تهران به عنوان محل سفارتخانه خود و اشغال بنایی در اصفهان به عنوان محل کنسولگری دولت روسیه اشاره کرد.
اما این فقط روس ها نبودند که در ایران دست به چنین اقاماتی می زدند.در غارت شرق، روس ها یار و رقیبی هم داشتند که از شمال اروپا آمده بود و آن، دولت انگلیس بود.
هوشنگ طالع در کتاب « چکیده تاریخ تجزیه ایران» به روندهایی اشاره می کند که تجزیه های متعدد و کوچک شدن سرزمین ایران را به دنبال داشت.اولین قسمت کتاب 12 بخشی او به شکل گیری تجاوز سازمان یافته در راستای تجزیه سرزمین های ایرانی نشین می پردازد و آخرین بخش به مساله جدایی بحرین از ایران اختصاص دارد.
12 بخش کتاب چکیده تاریخ ایران به این ترتیب است: « شکل گیری تجاوز سازمان یافته در راستای تجزیه سرزمین های ایرانی نشین»، « تجزیه بخش هایی از قفقاز»،« تجزیه سرتاسر قفقاز»،« جدایی ایران و افغانستان»،« تجزیه مکران، بلوچستان و سیستان»، « تجزیه سرزمین های خوارزم و فرارود»،« گذر ار استبداد صغیر و توطئه در راستای تجزیه کامل ایران»،« غوغای جنگ جهانی نخست؛ تقاضای اهالی نخجوان در الحاق به ایران؛ تقاضای جمهوری آذربایجان درباره فدراسیون با ایران؛ تقاضای مردم سرخس در الحاق به ایران؛ « انتقال ارثیه خونین تزارها به تزارهای سرخ»، « اشغال ایران در جریان جنگ جهانی دوم»، « توطئه نافرجام برای تجزیه آذربایجان» و « جدایی بحرین».
در بخش دوم، تجزیه ایران با روی کار آمدن فتحعلی شاه آغاز می شود.به نظر نویسنده فتحعلی شاه فردی مقتدر و کاردان بود.اما زمام امور به علت خیانت برخی و نیز هم پیمانی فرانسه و روسیه از دست رفت.در آغاز پادشاهی فتحعلی شاه طی سه سال روس ها در جنگ ها و زد و خوردهای پی در پی هیچ پیروزی ای کسب نکرده بودند.اما دنبال کردن اشغال ایران در عین شکست های پی در پی نشان از آن دارد که روس ها طمع ورزی شدیدی به سرزمین های شمالی ایران داشتند و حاضر نبودند به هیچ عنوان از این منطقه چشم پوشی کنند.کتاب در واقع این مساله را به ترتیب تاریخ موشکافی می کند.روشی که هوشنگ طالع در تدوین کتاب اختیار کرده، پیش رفتن با تاریخ است.او لحظه به لحظه با تاریخ جلو می رود و هر جا که خیانت و موردی را می یابد به موشکافی آن می پردازد.
پیش رفتن با رخدادها ویژگی منحصر به فردی به مجموعه در دست تدوین هوشنگ طالع داده است.از این رو خواندن کتاب « چکیده تاریخ تجزیه ایران»، هم جذاب است و هم دردناک.دردناک از این جهت که ایران همیشه در تاریخ خود گرفتار یک « اگر» بوده است؛ به عنوان نمونه اگر آن کس در آن شب هولناک خنجر در پهلوی آغا محمد خان فرو نمی کرد، تاریخ ایران مسیری دیگر را می پیمود.تا آنجا که هوشنگ طالع می نویسد:«به راستی که آنها آغا محمدخان را نکشتند بلکه همان سان که او گفت، ایران را کشتند.به دنبال کشته شدن آغا محمد خان قاجار، دوران تجزیه آغاز گردید و ایران پاره پاره شد.نخست، سرزمین قفقاز، سپس افغانستان ، آن گاه مکران و بلوچستان و فرارود و ...» ص10.
هوشنگ طالع در واقع رشته ای از تاریخ را با موضوعی روشن و دقیق دنبال می کند.در این رهگذر گاهی آنچه را تا کنون در مورد تاریخ می دانستیم نیز زیر سوال می برد.روش انتقادی او باورهای ما را به نقد می کشد از این رو به دقیق تر دیدن و درست تر قضاوت کردن ما کمک بسیاری می کند.
آخرین فصل این کتاب هم به جدایی بحرین از ایران می پردازد.بحرین که برای هزاران سال جزئی از خاک ایران بود و استان چهاردهم ایران به حساب می آمد و دو نماینده درمجلس شورای ملی داشت، بدون اینکه کشوری دیگر بر آن ادعای مالکیت داشته باشد با توطئه های شوم کشورهای عرب منطقه از جمله عربستان، مصر و عراق که در راس برنامه خود انگلیس را قرار داده بودند از سرزمین اصلی جدا شد.امیر عباس هویدا نخست وزیر وقت نیز در آن زمان به مجلس شورای ملی رفت و با حرارتی وصف ناشدنی از استقلال بحرین و در واقع از جدایی بحرین سخن راند و چه بسا آن را پیروزی بزرگی در دیپلماسی دولت خود خواند.در مقابل نیز محمدرضا شاه به همان تکه کوچک از سرزمین که از کورش باقی مانده بود نیز خیانت کرده و استراتژیک ترین جزیره جهان را به ثمن بخس داد.
استقلال بحرین در هشتم فروردین 1349 انجام شد .هیچکس هیچگاه متوجه این نکته نشد که به راستی استقلال بحرین و در واقع جدا کردن بخشی از سرزمین خویش به دست خویش چه دستاوردی می تواند به دنبال داشته باشد.
بررسی این نکته که بحرین پس از استقلال به چه مسیری رفت و برخورد این کشور در مجامع بین المللی در قبال ایران و عملکرد این کشور در زمان هشت سال جنگ عراق با ایران، می تواند نشان دهد که این استقلال چقدر به نفع ایران بوده است.
آنچه گفته شد بررسی کوتاهی بود درباره کتاب « چکیده تاریخ تجزیه ایران».این تاریخ دردناک با تمام سرافکندگی ها و ناراحتی ها سرانجام باید خوانده شود.اقدام درست این است که ایرانیان بر همه تاریخ خود مسلط باشند.تاریخ ایران فقط کورش و داریوش نیست، بخشی از تاریخ ایران در دوره های صفویه و قاجاریه نیز چنان دردناک است که به کمدی بیشتر شباهت دارد و از همین روست که پیش تر نوشتم ایرانیان لااقل در دوره هایی از تاریخ خود بیشتر گرفتار یک «اگر»بودند.
منبع:نشریه خردنامه همشهری(کتاب)، شماره 74
