آراستگی در آموزه‌های دینی

آموزه‌های آسمانی اسلام با ویژگی‌های جسم و روح انسان هماهنگی دارد و به گواهی روان‌شناسان، حس زیبایی‌دوستی و زیباخواهی، یکی از چهار بُعد روح انسانی است.1
خداوند، آراستگی را دوست دارد2 و امامان معصوم(ع) نیز به جمال ظاهری اهمیت فراوان می‌دادند. از امام حسن(ع) پرسیدند: چرا هنگام برخاستن برای نماز، لباس‌های خوب و زیبا می‌پوشید؟ حضرت در پاسخ فرمود: «خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. بنابراین، برای پروردگارم زینت می‌کنم».3

معنای آراستگی

آراستگی به معنای زیبایی، جمال و جلوه است. آراستن، مصدر از همین ماده به معنای آرایش کردن، مزین کردن، تحسین کردن و زیور کردن است.1

 

آراستن و آراستگی، هم در امور معنوی و مربوط به روح است که انسان با صفات نیک، روح خود را می‌آراید و از صفات زشت می‌پیراید و هم در امور مادی و جسمانی است که انسان، ظاهر خود را به زیبایی‌ها می‌آراید و زشتی‌ها را از آن می‌زداید. آنچه در این نوشتار بدان می‌پردازیم، آراستگی ظاهری است.

اسلام، دین آراستگی

«گرایش انسان به زیبایی و جمال، یکی از خواسته‌های فطری انسان [است] و احساس لذت از زیبایی در تناسب‌ها و پاکیزگی‌ها، با سرشت انسان آمیخته شده است».1

 

خالق حکیم نیز با توجه به این میل فطری، انسان‌ها را به آراستگی و به کار بردن زینت‌ها سفارش کرده است. همان‌گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، خداوند در سوره اعراف می‌فرماید: «هرگاه به مسجد می‌روی، خود را بیارای و زینت کن». (اعراف: 31)

منظور از زینت در این آیه بنا بر قول مفسران، لباس ساتر یا لباس زینت و پوشیدن و آرایش هر چیزی است که سبب زینت انسان می‌شود، مانند: شانه زدن موی سر و صورت، عطر زدن و انگشتر به دست کردن.2

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: «خدا، تمیزی و زینت را دوست دارد، آلودگی و ناپاکی را ناخوش دارد و خدای عزّوجلّ هرگاه نعمتش را بر بنده‌ای ارزانی دارد، دوست می‌دارد که اثر نعمتش را بر آن بنده ببیند.» از آن حضرت پرسیدند: چطور اثر نعمت را آشکار کند؟ فرمود: «لباسش را تمیز کند، خودش را خوش‌بو کند، خانه‌اش را گچ‌کاری کند، اتاق و خانه‌اش را بروبد. [آراستگی و تمیزی تا بدان حد نیکوست و در زندگی مؤثر است] که روشن کردن چراغ پیش از غروب، فقر و تهی‌دستی را نابود و روزی را زیاد می‌کند».3

بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی، پیامبر اکرم(ص) با ظاهری آراسته میان مردم حاضر می‌شد و موی خود را تمیز و مرتب می‌کرد و برای دیدن روی خود، اگر آینه نبود، به آب نگاه می‌کرد و می‌فرمود: «خداوند دوست دارد هرگاه بنده‌اش از خانه خارج می‌شود، خود را برای برادرانش بیاراید».4

امیرالمؤمنین، علی(ع) که در نهایت ساده‌زیستی و زهد بود، هرگز سهل‌انگاری در آراستگی را روا نمی‌دانست و می‌فرمود: «هر یک از شما خود را برای برادر مسلمانش همان‌گونه بیاراید که برای بیگانه‌ای که دوست دارد او را در بهترین شکل ببیند، می‌آراید».5

فلسفه این همه تأکید آن است که اسلام به اجتماع مؤمنان اهمیت زیادی می‌دهد و دستورهایی برای انس و الفت بیشتر و شایسته‌تر مؤمنان با یکدیگر دارد که یکی از آنها آراستگی و پاکیزگی ظاهری است.6

آراستگی ظاهر

بر اساس سخن معصومان(ع)، پاکیزگی جزئی از ایمان است.1 از رسول خدا(ص) روایت شده است که فرمود: «به مقداری که در توان دارید، پاکیزگی را رعایت کنید؛ زیرا خداوند متعال، اسلام را برای پاکیزگی بنا کرده است و داخل بهشت نمی‌شود مگر کسی که پاکیزه باشد».2

 

در میان سفارش‌های ائمه معصوم(ع)، بیشترین روایت‌ها پس از سفارش به پاکیزگی در لباس، به رسیدگی به موی سر اختصاص دارد؛ زیرا موی سر یکی از جلوه‌گرترین اجزای بدن است. امام صادق(ع) فرمود: «از زیباترین زیبایی‌ها، موی نیکو و زیباست.»3 در جای دیگر نیز فرمود: «موی زیبا از پوشش‌های خداوند است. پس آن را گرامی بدارید».4

درباره نگه‌داری از موی سر، از امام صادق(ع) روایت شده است: «شانه زدن زینت است؛ زیرا روزی می‌آورد، مو را زیبا می‌کند و حاجت را برآورده می‌سازد.»5 و در جای دیگر فرمود: «شانه زدن سر، وبا را از بین می‌برد.»6 رسول خدا(ص) نیز می‌فرماید: «با حنا خضاب کنید؛ چون چشم را روشن می‌کند و مو را می‌رویاند».7

برگزیده نثر کهن درباره آراستگی

( ابلهی را دیدم سَمین، خلعتی در بَر و قَصَبی مصری بر سر و مرکبی تازی در زیر ران و غلامی از پی دوان. کسی گفت: سعدیا! چون می‌بینی این دنیای مُعلَم بر این حیوان لا یعلم؟ گفتم: خطی زشت است که به آب زر نبشته است. گفته‌اند: یک طلعت زیبا، بِه از هزار خلعت دیبا!1

 

( حکما گفته‌اند: اندکی جمال، به از بسیاری مال [و گویند:] روی زیبا، مرهم دل‌های خسته است و کلید درهای بسته.

شاهد، آنجا که رود، عزت و حرمت بیند
ور برانند به قهرش پدر و مادر خویش
پر طاووس در اوراق مصاحف دیدم
گفتم این منزلت، از قدر تو می‌بینیم بیش
گفت: خاموش که هر کس که جمالی دارد

پی نوشت ها :

 

آراستگی در آموزه‌های دینی

1.ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 16، ص 149.
2. به عنوان نمونه نک: اعراف: 31؛ «هرگاه به مسجد می‌روید، خود را بیارایید و زینت کنید».
3. بحارالانوار، ج 80، ص 176.
معنای آراستگی
1.دهخدا، لغت‌نامه، مدخل «آرایش و آراستگی»
اسلام، دین آراستگی
1. مرتضی مطهری، فطرت، ص 80.
2. نک: فضل بن حسن طبرسی، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 637.
3. محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج 6، ص 440.
4فضل بن حسن طبرسی، مکارم‌الاخلاق، ص 35؛ بحارالانوار، ج 16، ص 249.
5. کافی، ج 6، ص 439.
6. محمدتقی مصباح یزدی، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 299.

آراستگی ظاهر

1. بحارالانوار، ج 21، ص 257.
2. علی المتقی بن حسام‌الدین هندی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ح 26002.
3. کافی، ج 1، ص 614.
4. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، 1390 هـ . ق، ج 1، ص 119.
5. کافی، ج 6، ص 489.
6. همان، ص 488.
7. همان، ص 481.
منبع ماهنامه طوبی شماره 35