تاریخ و نیروهای اسرارآمیز

هنگامی که ابزارهای طبیعی و انسانی زیادی را که در جستجوی غایاتمان به کار می گیریم، مورد ملاحظه قرار می دهیم، تعجب می کنیم که گه گاه خطاهایی رخ می دهد. طبیعت و فناوری هیچ یک به طور کامل ضبط و مهار نشده اند. گرچه تلاش می کنیم همکاری انسانهای دیگر را به دست آوریم، اما همواره موفق نیستیم. آنها اندیشه ها و اراده های خودشان را دارند. گاهی به طور غیرعمدی و گاهی عامدانه، اراده شان را در مقابل اراده ما قرار می دهند. نتیجه غالباً چیزی است که هیچ یک از ما نمی خواهیم. هیچ لازم نیست برای تبیین این بدشانسیها و مصایب، جادوگری یا ارواح شریر، یا شیطان را به عنوان اصل مسلم بپذیریم، هر چند غالباً چنین می کنند.
امروزه، سرزنش کردن گروهی خاص ـ کمونیستها، یهودیان، عربها، لیبرالها ـ در تبیین اینکه چرا در امور به خطا می روند، بسیار مرسوم است؛ هر چند به ندرت معقول به نظر می رسد. در این بخشها ترکیب نفرت، جهالت، و سفاهت توجیه ناپذیر، کافی است تا فرشتگان را به گریه وادارد. شاید شناختی از تاریخ که با نگرشی متعادل و بخردانه پیوند یافته است، بتواند دست کم جهالت و سفاهت را کاهش دهد. امید به جهانی بهتر، در فهمی عقلانی از فرایندهای پیچیده امور انسانی و درکی از علل حقیقی و نیروهای محرک در تاریخ نهفته است.
اگر با هلیکوپتری بالا بروید و از آنجا در ساعتی پر ازدحام به جریان ترافیک یک جاده بنگرید، ممکن است نیروی منظم جریانهای پیش برنده فلزات را در شما متصور کند، درست همان طور که در بستر رود، جاذبه آب را بین صخره ها پیش می برد. شما در اشتباهید؛ چنین نیرویی وجود ندارد. تنها نیات و مقاصد انسانی وجود دارند که از انفجار بنزین تبخیر شده استفاده می کنند. به همین نحو، در نگاه به امور انسانی در سیاست یا تاریخ، بسیاری از انسانها دچار توهّم دیدن نیروهای عظیم غیرانسانی و دخالت گری شده اند که نامهای مختلف ضرورت، موجبیت، تقدیر، اقبال، شانس، تاریخ، روح مطلق، اصل حیات و غیره به آن داده اند. هر صحبتی از نیروهای عظیم و بنیادین تاریخ، افتادن در توهمی بزرگ است. فقط طبیعت و انسانها وجود دارند و تنها نیروهای تاریخ عبارت اند از چهار نیروی بنیادین فیزیکدانان به علاوه نیات و مقاصدشان.
منبع: استنفورد، مایکل؛ (1384)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، مسعود صادقی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، دانشگاه امام صادق (ع) معاونت پژوهشی، 1385.