کمک صنعت چاپ به آغاز نهضت اصلاح دین

یکی از نخستین نتایج مهم گسترش صنعت چاپ، ظهور نسخه های فراوان از ترجمه های انجیل بود. نخستین ترجمه ی آلمانی انجیل در حدود سال 1466 در استراسبورگ چاپ شد. به زودی ترجمه های فرانسوی، اسپانیایی و هلندی آن نیز به بازار آمد. برای نخستین بار مردم می توانستند انجیل را شخصاً و بدون هدایت کشیشان مطالعه کنند. کسانی که خود به مطالعه ی انجیل می پرداختند از کلیسا انتقاد می کردند. مثلاً آنها می گفتند که مسیحیت، در آغاز پیدایش، بدون نیاز به پاپها و اسقفهای اعظم و تشریفات و تجملات پر هزینه ی کلیسای قرن پانزدهم، به خوبی در میان مردم جا باز کرده است. مسیحیان اولیه در ساختمانهای ساده به نیایش و عبادت می پرداختند، نه در کلیساهای جامع با شکوه و مجلل. درانجیل ذکری از خرید و فروش آمرزش نامه برای بخشش گناهکاران به میان نیامده بود. روی هم رفته تصویر مسیحیت در انجیل، با آنچه کلیسای کاتولیک رومی به مردم باورانده بود تفاوت بسیارداشت.
منتقدان کلیسا، که غالباً برای گریز از آزار و شکنجه با نام مستعار یا بدون امضا می نوشتند، از ماشینهای چاپ کمال استفاده را می بردند. عقاید و اندیشه هایی که آنان در کتابها و جزوه های خود مطرح می کردند در پاگیری نهضت اصلاح دین و دوام آن نقش مهمی داشت. نهضت اصلاح دین سرانجام به تأسیس کلیسای پروتستان منتهی شد.

ممنوعیت کتاب

«آنها که کتاب می سوزانند، سرانجام انسانها را نیز در آتش می سوزانند.»
هاینریش هاینه، شاعر و فیلسوف آلمانی
کلیسای کاتولیک رومی نیز برای مقابله وارد میدان شد. درسال 1546، این کلیسا چاپ کتاب درباره ی امور مذهبی، با نام متسعار یا بدون نام نویسنده را موکول به تصویب کلیسا کرد. کلیسای کاتولیک فهرستی از کتابهای ممنوعه نیز منتشر کرد. هر چیزی که احتمال می رفت به گسترش عقاید مذهبی جدید کمک کند ( واحتمالاً پرسشهایی را در مورد تعالیم کلیسا برای مردم مطرح کند) ممنوع اعلام شد. کلیسا فتوا داد که چاپ یا نشر کتب ممنوعه خروج از دین محسوب می شود و مجازات آن مرگ است.
پروتستانها، به رهبری راهبی آلمانی به نام مارتین لوتر، برعلیه قدرت مطلق و ستمگرانه ی کلیسا به پا خاستند. برخلاف کلیسای کاتولیک که بسیاری از مردم از مراسم مذهبی آن محروم بودند، در کلیساهای پروتستان به روی همه باز بود. همین نکته، خوشایند بسیاری از مردم بود. هر روز کلیساهای جدید پروتستان در سرتاسر اروپا ساخته می شد. و همه ی آنها نیازمند انجیل، کتاب دعا و کتب سرودهای مذهبی به زبانهای ملی خود بودند. بسیاری از پروتستانها برای پاسخگویی به این نیاز به سراغ حرفه ی چاپ رفتند. عده ای از چاپچیان پروتستان که از بریتانیا اخراج شده بودند، در میان مسافران کشتی مِی فلاور دیده می شدند که در سال 1620 پاکدینان را به امریکای شمالی می برد.
پاکدینان احترام زیادی برای تعلیم و تربیت قائل بودند. به محض آنکه در امریکای شمالی استقرار یافتند، شروع به ساختن مدرسه و دانشگاه کردند و همه ی این مدارس و دانشگاهها به کتاب نیاز داشتند.در سال 1638، درشهر کمبریج، واقع در ماساچوست، چاپخانه ای تأسیس شد. این چاپخانه به سرعت نخستین کتابها را در کشوری که اکنون ایالات متحده ی امریکا نام دارد، چاپ کرد. این کتابها شامل کتابهای سرود مذهبی، کتابهای درسی مدارس و انجیل بود.
پروتستانها اگر چه از توانایی صنعت چاپ برای بنیانگذاری آموزشهای مذهبی استفاده می کردند، اما آنها نیز به تأثیر «مخرّب» بالقوه ی صنعت چاپ پی برده بودند. از همان ابتدا، همه ی کتابهای مذهبی که در امریکا ی شمالی چاپ می شد می بایست مجوز کلیسا را داشته باشند؛ بعدها این قانون تعمیم یافت و همه ی «کتابها، جزوه ها و سایر نوشته ها» را شامل شد. تا سال 1730 چاپ و نشر کتاب در قاره ی جدید از زیر کنترل خارج نشد.
پاکدینان نخستین کسانی نبودند که صنعت چاپ را به آن سوی اقیانوس اطلس انتقال دادند. یک قرن قبل از آن، کشیشهای کاتولیک اسپانیایی یک ماشین چاپ به مکزیک برده بودند که در آن زمان از مستعمرات اسپانیا بود. از سال 1539 این ماشین شروع به چاپ کتب مذهبی کرد. بعدها، مبلغان مذهبی کلیسای کاتولیک رومی چاپخانه ای نیز در پرو تأسیس کردند. در امریکای مرکزی و جنوبی، صنعت چاپ برای حمله به کلیسا کار نمی کرد بلکه در خدمت گسترش تعالیم کلیسا بود.
منبع: پولارد، مایکل، (1385)، یوهان گوتنبرک، افضلی، محمدرضا، انتشارات فاطمی، چاپ دوم 1390.