شلیمان کیست ؟
در سال ۱۸۲۲، پسری در آلمان زاده شد که مقدر بود کاوشکاری باستان شناسان را به صورت یکی از حوادث پرشور قرن خود در آورد. پدرش به تاریخ باستان عشقی داشت و او را با داستانهایی که هومر درباره ی محاصره ی تروا و آوارگیهای اودوسئوس (اولیس ) به نظم کشیده بود، به بار آورد. «با اندوه فراوان از او شنیدم که تروا کاملاً منهدم شده ، چندان که از صحنه ی روزگار برخاسته و اثری هم به جا نگذاشته است .» هاینریش شلیمان درسن هشت سالگی موضوع انهدام تروا رامورد توجه قرارداد ومدعی شدکه می خواهد خود راوقف بازیافت این شهر گمشده کند. ده ساله بود که درباره ی جنگ تروا رساله ای به زبان لاتین نوشت و به پدرش تقدیم داشت . در ۱۸۳۶، با اطلاعاتی که نسبت به استطاعت اوبسیار زیاد بود، مدرسه را ترک گفت ونزدبقالی شاگردی کرد. در ۱۸۴۱، در یک کشتی بخاری کارگری کرد و از هامبورگ رهسپار آفریقای جنوبی شد. کشتی پس از دوازده روز غرق شد و ملوانان آن مدت نه ساعت با زورق کوچکی به این سو و آن سو رفتند و سرانجام ، با مد دریا، به سواحل هلند افتادند. در هلند، هاینریش ، با حقوق یک صد و پنجاه دلار در سال ، کار منشی گری پیش گرفت و نیمی از درآمد خود را صرف خرید کتاب کرد و با نیمه ی دیگر آن در رؤیاهای خود زندگی کرد. به تدریج هوش و پشتکار او نتایج طبیعی خود را پدید آورد: در سال بیست و پنجم عمر، تاجری مستقل بود و در سه قاره دادوستد می کرد. در سی و شش سالگی ، که خود را صاحب سرمایه ی کافی یافت ، از بازرگانی دست کشید و تمام وقتش را به باستان شناسی تخصیص داد. «در بحبوحه ی های و هوی سوداگری ، هیچ گاه تروا و قراری که برای کاوش آن با پدرم گذارده بودم ، از یادم نرفت .» عادت کرده بود که در ضمن سفرهای تجارتی ، پس از ورود به یک کشور، به شتاب زبان آن کشور را بیاموزد و چند گاهی صفحات یادداشت روزانه ی خود را به آن زبان بنگارد. به این طریق ، انگلیسی و فرانسوی و هلندی و اسپانیایی و پرتغالی و ایتالیایی و روسی و سوئدی و لهستانی و عربی را آموخته بود. هنگامی که به یونان رفت ، توانست ، در زمانی کوتاه ، یونانی قدیم و یونانی جدید را مانند آلمانی به خوبی بخواند. (۱) سپس چنین نوشت : «نمی توانم در جایی مگر در خاک دنیای کلاسیک ساکن شوم .» چون همسر روسی او می خواست در روسیه سکونت گیرد، شلیمان ، به وسیله ی اعلان ، خود را داوطلب ازدواج با زنی یونانی معرفی کرد و مشخصات زن دلخواه خود را هم دقیقاً اعلام داشت . پس از آن ، از میان عکسهایی که دریافت داشت ، یکی را که از آن دختری نوزده ساله بود پسندید و بی درنگ به خواستگاری صاحب عکس رفت . والدین دختر، به فراخور تمولی که برای هاینریش قائل بودند، قیمتی روی دختر خود گذاشتند، و هانیریش ، به شیوه ی کهن ، همسر خود را خرید. موقعی که همسر تازه اش کودکی آورد، شلیمان با اکراه به مراسم غسل تعمید رضایت داد، ولی ، برای آنکه بروقر تشریفات بیفزاید، نسخه ای از منظومه ی ایلیاد هومر را روی سر کودک نهاد و به آوای رسا صد قطعه شعر خواند. فرزندانش را آندروماخه و آگاممنون خواند، خدمتگزاران خانه ی خود را تلامون و پلوپس نامید، و خانه ای را که در آتن داشت بلروفون نام نهاد. (۲) آری ، شلیمان پیرمردی بود دیوانه ی هومر. در ۱۸۷۰ به تروآده یا تروآس در گوشه ی شمال باختری آسیای صغیر رفت و، برخلاف نظر همه ی محققان آن زمان ، معتقد شد که پایتخت پریاموس (۳) در زیر تپه ای به نام حصارلیک مدفون است . پس از یک سال گفتگو با حکومت عثمانی ، توانست پروانه ی کاوش آن محل را بگیرد و با هشتاد کارگر دست به کار شود. همسرش ، که او را محض کارهای غریبش دوست می داشت ، از بام تا شام با او همکاری می کرد. در سراسر زمستان ، تند باد سرد شمالی به هنگام روز چشمان زن و شوهر را از گرد و غبار رنجه می کرد و شبانگاه با چنان شدتی از شکافهای کلبه ی شکننده ی ایشان به درون راه می یافت که چراغ هیچ گاه روشن نمی ماند و کلبه به قدری سرد می شد، که با وجود آتش بخاری ، آب در درون کلبه یخ می بست . «جز شوقی که به کار بزرگ خود یعنی کشف تروا داشتیم ، چیزی نداشتیم که ما را گرم نگاه دارد.» سالی گذشت تا به پاداش خود رسیدند. کلنگ کارگری ، پس از ضربات مکرر، یک ظرف بزرگ مسی را هویدا کرد، و سپس گنجینه ای شگرف ، که تقریباً شامل نه هزار شی ء سیمین و زرین بود، آشکار شد. شلیمان زرنگ نخستین یافته ها را در شال زنش مخفی کرد، به کارگران استراحت کوتاه غیر منتظری داد و به کلبه ی خود شتافت . در را بست ، اشیای گرانبها را روی میز ریخت ، و هر یک را به کمک منظومه های هومر باز شناخت . گیسوان زنش را با یک نیمتاج باستانی آراست ، و برای دوستانش در اروپا پیام فرستاد که «گنجینه ی پریاموس » را از خاک به در آورده است . هیچ کس سخن او را باور نمی توانست . بعضی از نقادان به او تهمت زدند که آن اشیا را قبلاً خود او در آن محل گذاشته است . در همان حال ، باب عالی عثمانی او را به جرم خارج کردن طلا از خاک عثمانی مورد تعقیب قرار داد. اما محققانی مانند فیرخو و دورپفلد و بورنوف به محل آمدند، بر گزارشهای شلیمان صحه نهادند و همراه او کار را دنبال کردند. آن گاه چینه های گوناگون شهر تروا، یکی پس از دیگری ، سر از خاک بر آوردند. دیگر مسئله این بود که از میان چینه های نه گانه ای که در دل خاک پیدا شده است ، کدام یک بازمانده ی شهر ایلیون (هومر شهر تروا را «ایلیون » می خواند. نام حماسه ی او «ایلیاد» نیز از اینجاست .) است . در ۱۸۷۶، شلیمان عزم جزم کرد که محتوای حماسه ی ایلیاد را از جهت دیگری نیز تأییدکند. نشان دهد که آگاممنون (مطابق حماسه ی هومر، رهبر یونانیان در جنگ تروا بوده است ). نیز واقعیت خارجی داشته است . وی ، به راهنمایی مطالبی که پاوسانیاس درباره ی یونان نوشته بود، در مو کنای واقع در پلوپونز خاوری ، سی و چهار شکاف حفر کرد. ولی مقامات عثمانی که خواستار نیمی از «گنجینه ی پریاموس » بودند، مانع کار او شدند، و شلیمان که نمی خواست آن آثار گرانمایه را به کشور دور افتاده ی عثمانی وا گذارد، زیر بار نرفت . پس ، آنها را در نهان به موزه ی دولتی برلین فرستاد و جریمه ی مقرر را پنج بار بیشتر پرداخت و حفاری را در موکنای از سر گرفت . این بار نیز پاداش خود را یافت : کارگران به توده ای شامل اسکلتها و ظرفهای سفالی و جواهرات و نقابهای طلایی رسیدند، و این کشف چنان شلیمان را به وجد آورد که بی درنگ تلگرافی برای شاه یونان فرستاد و آگهی داد که مقابر آترئوس کارگران شلمیان در نزدیکی «دروازه ی شیر»، در محوطه ی تنگی که تخته سنگهای افراشته ای چون انگشتر احاطه اش کرده است ، نوزده اسکلت و آثاری فاخر از دل خاک بیرون آوردند؛ و شلیمان این تفنن کار بزرگ به خطا، آنها را گورخانه ی فرزندان آترئوس شمرد. شلیمان به خطا رفت ، ولی خطای او در خور بخشایش است ، زیرا از طرفی این آثار به قدری پرمایه بودند که مایه ی گمراهی می شدند، و از طرف دیگر، مگر پاوسانیاس ننوشته بود که آن گورهای سلطنتی در خرابه های موکنای قرار دارند؟ در این محل ، تاجهای زرین بر جمجمه ها، و نقابهای زرین بر استخوان چهره ها به نظر می رسیدند. (پدر آگاممنون ) و آگاممنون را یافته است . در ۱۸۸۴ به تیرونس رفت و در اینجا هم ، به راهنمایی کتاب پاوسانیاس ، قصر بزرگ و دیوارهای کلانی را که هومر شرح داده است از دل خاک بیرون آورد. کمتر کسی به قدر شلیمان به باستان شناسی خدمت کرده است . اما از فضایل شلیمان لغزشها و نارواییهایی نیز زاده است ، زیرا وی ، به اقتضای شوق عظیمی که به کشف دنیای قدیم داشت ، متهورانه شتاب می ورزید و، در نتیجه ، باعث آمیختگی یا نابودی بسیاری از یافته ها می شد. حماسه هایی که ملهم تلاشهای او بودند، مایه ی گمراهی او شدند و، به خطا، معتقدش کردند که گنج پریاموس را در تروا یافته و مقبره ی آگاممنون را در مو کنای کشف کرده است . از این رو، دنیای علم گزارشهای او را مورد تردید قرار داد، و موزه های انگلیس و روسیه و فرانسه مدتها از قبول اصالت یافته های او سرپیچیدند. او هم ، برای تسلای خود، به تفاخر پرداخت و، با شجاعت ، حفاری را دنبال کرد. چندان به کاوش پرداخت که سرانجام بیمار شد و از پای در آمد. در بازپسین ایام عمرش ، مردد بود که آیا خدای مسیحیت را نیایش کند یا زئوس یونان باستان را. خود می نویسد: «درود بر آگاممنون شلیمان ، محبوب ترین فرزند! بسیار شادمانم که می خواهی آثار پلوتارک (پلوتارخوس ) را بخوانی و تاکنون از مطاله ی گزنوفون (کسنوفون ) فارغ آمده ای ... دعا می کنم که زئوس ، پدر مقدس و پالاس آتنه تو را روزی صد از سلامت و سعادت برخوردار دارند.» در سال ۱۸۹۰، که از سختیهای اقلیم و خصومت اهل علم و تب دائم رؤیای خود فرسوده شده بود، جان داد. مانند کریستوف کلمب به کشف دنیایی عجیب تر از آنچه می جست نایل آمد: جواهراتی که یافت قرنهای بسیار کهنه تر از عصر پریاموس و هکابه (همسر پریاموس ) بود، و مقابری که کشف کرد به خاندان آترئوس تعلق نداشت ، بلکه بازمانده ی تمدن اژه ای یونان بود و قدمت آنها به عصر مینوسی کرت می رسید. به این ترتیب ، شلیمان ، بی آنکه خود بداند، این شعر معروف هوراس (هوراتیوس ) را به اثبات رسانید: «دلاوران بسیار پیش از آگاممنون زیسته اند.» البته در اینجا لازم به ذکر است که دورپفاد و فیرخو توانستند شلیمان را در پایان عمرش تقریباً قانع کنند که وی ، به جای آثار آگاممنون ، آثار نسلهای کهن تر را یافته است . شلیمان نخست از این خبر به اتدوهی عظیم افتاد، ولی بعداً موضوع را با ظرافت پذیرفت و با تعجب گفت : «چه ؟ پس این جسد آگاممنون نیست و اینها زیورآلات او نیستند؟ عیبی ندارد، اسمش را شولتسه می گذاریم :» از آن پس ، همواره سخن از شولتسه به میان می آورد. پس از او، دورپفلد و مولر، تسونتاس و ستاماتاکیس ، والدستاین و ویس در پلوپونز حفاریهای دامنه دارتری کردند، و دیگران آتیک و جزایر ائوبویا و بئوسی و فوکیس و تسالی را کاویدند، و خاک یونان سال به سال آثار شبح مانند فرهنگی را که به دوره ی پیش از تاریخ تعلق داشت ، عرضه کرد. معلوم شد که در این خطه نیز، مانند سرزمینهای دیگر، مردم ، بر اثر انتقال از حیات بی استقرار صیادی به زندگی سکونی کشاورزی ، تبدیل ابزارهای سنگی به ابزارهای مسی و مفرغی ، و به مدد کتاب و تجارت از بربریت به تمدن ارتقا یافته اند. تمدن همواره از آنچه ما می پنداریم کهنسال تر است ، و هر کجا گام نهیم ، استخوانهای مردان و زنانی را زیرپا داریم که نام و هستیشان در جریان بی پروای زمان از میانه برخاسته است مردان و زنانی که به هنگام خودکار می کردند و عشق می ورزیدند، سرود می گفتند و زیبایی می آفرییدند.اندرون کاخهای شاهان
چهارده قرن قبل از میلاد، روی تپه ی کوتاه کشیده ای واقع در هشت کیلومتری شرق آرگوس و یک و نیم کیلومتری شمال دریا، قصر مستحکم تیرونس قرار داشت . امروز سیاح می تواند، پس از سواری مطبوعی از آرگوس یا ناوپلیون ، به خرابه های این قصر که در میان غله زارهای خاموش قرار دارد برسد و از پله های سنگی پیش از تاریخ آن بالا برود و با دیوارهای کلان قصر، که موافق روایات یونانی دو قرن پیش از جنگ تروا به فرمان امیر پروتیوس به وجود آمده است ؛ روبه رو شود (۴) . این شهر، حتی در زمان امیر پرویتوس ، شهری کهنسال بود؛ آورده اند که در طفولیت عالم ، به وسیله ی تیرونس ، فرزند دلاور آرگوس صد چشم ، (پهلوانی که در سراسر بدن چشم داشت و شهر آرگوس را بنیاد نهاد.) ساخته ، و از طرف امیر به پرسئوس ، که با ملکه ی تیره رنگ خود، آندرومده ، بر تیرونس فرمان می راند. تقدیم شده است . دیوارهایی که ارگ شهر را محافظت می کرد، از هفت و نیم تا پانزده متر ارتفاع ، و چنان ضخامتی داشتند که راهروهایی در درون بخشی از دیوارها کشیده بودند. هنوز بسیاری از سنگهای دیوارها، با دو متر طول و یک متر عرض و ارتفاع ، برجا هستند. پاوسانیاس گفته است : «کوچک ترین آنها را جفتی استر به دشواری می توانند تکان دهند.» در داخل حصار، در پشت دروازه ای که بعداً مدلی برای درب ارگ شهرهای بسیار شد، محوطه ای سنگ فرش ، و در اطراف آن ، چند ردیف ستون به چشم می خورد. تالار بارگاه این قصر، مانند تالار بارگاه قصر کنوسوس ، در میان حجرات فراوان ساخته شده بود. مساحت بارگاه به یک صد و بیست متر مربع می رسید،. کف آن از سیمان منقش بود؛ چهار ستون که هر یک آتشدانی را در بر می گرفت ، طاق آن را نگاه می داشتند. در این قصر، برخلاف معماری شاد کرت ، یکی از پایدارترین اصول معماری یونان شکل گرفت : تفکیک قصر زنان یا اندرونی تالار مردان . اطاق شاه و اطاق ملکه در جوار یکدیگر بود، ولی بقایایشان نشان می دهد که به یکدیگر راه نداشتند. هر نوع ارتباط بین آنها زاهدانه بسته شده بود. طبقه ی هم سطح زمین و پایگاه ستونها و قسمتهایی از دیوارهای این ارگ به وسیله ی شلیمان کشف شد. ولی بعداً آثار خانه ها و پلهای سنگی و آجری و خرده های ظروف سفالی عتیق در پای تپه ی مجاور به دست آمد و نشان داد که مردم اعصار پیش از تاریخ تیرونس هم ، برای آنکه از حمایت امیر خود برخوردار شوند، در پناه دیوارهای قصر او سکونت می کردند. می توان حدس زد که ، در عصر مفرغ ، همه ی مردم یونان در حول و حوش ارگها زندگی ناایمن خود را می گذرانیدند. شهر موکنای ، که بزرگ ترین مرکز یونان پیش از تاریخ و واقع در شانزده کیلومتری شمال تیرونس بود، به قول پاوسانیاس ، در قرن چهاردهم ق م به وسیله ی پرسئوس بنیادگذاری شد. اساساً دهکده هایی که پیرامون ارگی ممنوع الورود قرار داشتند و دهقانان و تاجران و صنعت گران و بردگان فعالی را که خوشبختانه نامی در تاریخ به جا نگذارده اند پناه می دادند منشأ این شهر به شمار می روند. شش صد سال پس از ظهور مو کنای ، هومر در وصف آن گفت که شهری است خوش منظر با گذرگاههای وسیع و طلای فراوان ، با وجود یغماگران صدها نسل ، هنوز برخی از دیوارهای تناور این شهر بر پا مانده اند و می رسانند که ، در روزگار کهن ، کار انسانی بی بها بود، و زندگی شاهان ، بی آرام . یکی از دیوارها، دروازه ی معروف به « دروازه ی شیر » را در بر گرفته است . بالای دروازه ، صورت پر شکوه دو شیر، بر سنگی سه گوش نقش شده است . این دو شیر اکنون بی سر و فرسوده اند و گنگ وار از جلالی مرده نگاهبانی می کنند. خرابه های ارگ شهر نیز باقی مانده است ، و در اینجا هم ، مانند تیرونس و کنوسوس ، می توان عمارتهای گوناگون اطاق سریر، محراب ، انبارها، حمامها، و تالارها را که روزگاری دارای کفهای منقش و ایوانهای ستون دار و دیوارهای مصور و پلکانهای مجلل بودند، باز شناخت . کارگران شلمیان در نزدیکی «دروازه ی شیر»، در محوطه ی تنگی که تخته سنگهای افراشته ای چون انگشتر احاطه اش کرده است ، نوزده اسکلت و آثاری فاخر از دل خاک بیرون آوردند؛ و شلیمان صنعت در شبه جزیره ی یونان به پای کرت پیش نمی رود. از این رو، در موکنای از مراکز صنعتی مهم ، همچون مرکز صنعتی گورنیا، نشانی نیست . تجارت هم به کندی وسعت می گیرد، زیرا دریا زنان ، که مردم موکنای خود نیز از آن زمره اند، دریاها را آشفته می کنند. شاهان موکنای . تیرونس هنرمندان کرتی را وامی دارند تا منظره هایی از دریازنیهای ایشان را روی گلدانها و انگشترها حک کنند. مردم موکنای ، برای آنکه از دریازنان بیگانه مصون باشند، شهرهای خود را دور از دریا می سازند. معمولاً فاصله ی شهرهای آنان با دریا به قدری است که از حمله های ناگهانی دریازنان در امان مانند و ضمناً بتوانند خویشتن را به سهولت به کشتیهای خود برسانند.
تمدن موکنایی چگونه بود!
بازمانده ی فرهنگ موکنایی در هم شکسته تر از آن است که ، همچون خرابه های کرت یا شعر هومر، تصویر روشنی از دنیای باستان به ما بدهد. در دوره ی اعتلای فرهنگ موکنای ، شبه جزیره ی یونان به قدر کرت از مرحله ی صیادی دور نشده بود. از این رو، گذشته از استخوانهای ماهی و صدفهای دریایی ، استخوانهای آهو و گراز وحشی و بز و گوسفند و خرگوش و گاو و خوک در خرابه های موکنای بسیار فراوان است و از اشتهایی که بعداً وجه مشخص قهرمانان هومر شد و با کمر باریک کرتی نمی ساخت ، حکایت می کند. جای به جای ، مظاهر تمدن «قدیم » و تمدن «جدید» به طرزی غریب در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. مثلاً، در کنار پیکانهایی که از اوبسیدین ساخته شده اند، مته های مفرغی میان تهی که گویا برای فرو کردن میخ در سنگ به کار می رفته اند، به نظر می رسد. صنعت در شبه جزیره ی یونان به پای کرت پیش نمی رود. از این رو، در موکنای از مراکز صنعتی مهم ، همچون مرکز صنعتی گورنیا، نشانی نیست . تجارت هم به کندی وسعت می گیرد، زیرا دریا زنان ، که مردم موکنای خود نیز از آن زمره اند، دریاها را آشفته می کنند. شاهان موکنای . تیرونس هنرمندان کرتی را وامی دارند تا منظره هایی از دریازنیهای ایشان را روی گلدانها و انگشترها حک کنند. مردم موکنای ، برای آنکه از دریازنان بیگانه مصون باشند، شهرهای خود را دور از دریا می سازند. معمولاً فاصله ی شهرهای آنان با دریا به قدری است که از حمله های ناگهانی دریازنان در امان مانند و ضمناً بتوانند خویشتن را به سهولت به کشتیهای خود برسانند. تیرونس و موکنای چون در کنار راه خلیج آرگولیس به برزخ کورنت قرار دارند، به خوبی می توانند هم به شیوه ی ملوک طوایف ، از بازرگانان باج بگیرند و هم گاه گاه به دریازنی بپردازند. اما رفته رفته موکنای ، از ملاحظه ی ثروت کرت که محصول تجارت بود، دریافت که دریازنی و همچنین جانشین قانونی آن باج گیری بازرگانی را خفه می کند و فقر را جهان گیر یا بین المللی می سازد. پس ، درصدد بر آمدند که به دریازنی سیمایی ظاهر الصلاح بخشند و آن را به صورت تجارت در آورند. در ۱۴۰۰، ناوگان بازرگانان موکنای چنان نیرومند شد که توانست در برابر نیروی دریایی کرت بایستد. در نتیجه ، از آن پس کالاهایی را که به آفریقا صادر کرد، دیگر از طریق شاهکارهای مسلم هنر موکنایی نه در تیرونس و نه در موکنای ، بلکه درون مقبره ای در وافیو، نزدیک اسپارت که روزگاری امیر آن با جلال شاهان شمالی رقابت می کرد به دست آمده است . در اینجا، در میان گنجینه ای از جواهر، دو جام نازک از طلای چکش خورده می بینیم که مانند هر اثر هنری بزرگ ، در عین سادگی ، با شکیبایی مهرآمیزی کمال یافته اند و چنان به بهترین آثار مینوسی ما ننده اند که بیشتر محققان آنها را به هنرمند کرتی بزرگی ، همپایه ی چلینی ، نسبت داده اند؛ جزیره ی کرت نمی فرستاد، بلکه مستقیماً به مصر گسیل می داشت ، و این وضع علت یا معلول جنگی بود که به تخریب قلاع کرت انجامید. آثاری که از فرهنگ موکنایی مانده است ، برپایگاهی والا قرار ندارند و با ثروت روز افزونی که موکنای از طریق دادوستد به دست آورد، متناسب نیستند. در روایات یونانی آمده است که پلاسگیها الفبا را از تجار فنیقی فرا گرفتند. در تیرونس و تب ، کوزه هایی که روی آنها با حروفی نامفهوم مطالبی نگاشته اند، کشف شده است . ولی هیچ لوحه ی گلین یا کتیبه یا سندی به دست نیامده است . محتملاً مردم موکنای ، موقعی که آهنگ کتابت کردند، مانند کرتیان ابتدایی ، موادی فسادپذیر برای نوشتن به کار بردند. از این رو، چیزی از نوشته های آنان نمانده است . موکنای در هنرها مقلد کرت شد، چندان که ، به گمان باستان شناسان ، هنرمندان کرت را فرا خواند و به هنر آفرینی گمارد. اما، پس از انحطاط هنر کرتی ، پیکر نگاری موکنایی رونق فراوان گرفت . حاشیه های دیوار و گچ بریهای زیر سقف به طرزی عالی آرایش یافتند، و این شیوه ها، چون میراثی گرانمایه ، به عصر کلاسیک یونان رسیدند. همچنین فرسکوهای باقی مانده ، از شور حیاتی نیرومندی سرشار بودند. نقش «بانوان لژنشین » نمودار بیوه زنان پر جلالی است که حتی امروز هم می توانند زینت افزای یک اپرا باشند و آرایش گیسو و دوخت جامه های خود را به عنوان آخرین مد ارائه کنند. این نقش ، از نقش «بانوان گردونه سوار» زنده تر است . نقش اخیر نمودار بانوانی است که ، به هنگام عصر، با حالتی مصنوعی در گردشگاه گشت می زنند. فرسکوی «شکارگراز» تیرونس از این دو عالی تر است . ولی در این نقش ، گراز و گلها صورتی خشک و تکلف آمیز دارند و به دل نمی نشینند. رنگ تازیها میخکی تند است ، ولی اندامهای خلفی آن ، چنان باریک می نمایند که گویی گراز جهنده دوشیزه ای است بلند بالا که از آلاچیق قصر خود فرو می افتد. با این وصف ، منظره ی شکار با واقعیت سازگار است : گراز پریشان حال است ، سگها به هوا جسته اند، و انسان این رئوف ترین و مخوف ترین دد شکاری با نیزه ی قتال خود آماده ی کار است . از این نمونه ها می توان از زندگی طبیعی و فعال مردم موکنای و زیبایی غرورآمیز زنان ایشان و آرایش تابان قصرهایشان تصوراتی به دست آورد. برترین هنر موکنای فلز کاری است . در این زمینه ، فلزکاران موکنایی نه تنها با کرت برابری کردند، بلکه صور و تزیینات مستقلی هم به کار بردند. شلیمان با آنکه در موکنای استخوانهای آگاممنون را نیافت . به وزن آنها سیم و زر یافت جواهرات هنگفت گونه گون ، تکمه های قبه دار شاهوار، گوهرهایی منقش جاندار شکار، جنگ ، یا دریازنی ، و نیز سرگاوی از سیم تابناک با شاخها و تزییناتی از زر. این سر چنان طبیعی است که انسان از دیدن آن چنین می پندارد که صدای غم انگیز گاو را شنیده است . گفتنی است که شلمیان مردی که از تبیین هیچ چیز باز نمی ماند ریشه ی نام «موکنای » را در بانگ «مو» گاو جست . ظریف ترین آثار فلزی تیرونس و موکنای دو دشنه ی مفرغی است ، مرصع به طلای جلادار و نمایش گر گربه های وحشی در تعقیب مرغابیها، نیز شیران در تعقیب پلنگها یا انسانهای جنگی . غریب تر از همه ی آثاری موکنای ، نقابهای زرین چندی است که ظاهراً بر چهره ی اموات سلطنتی می کشیده اند. یکی از نقابها سخت به صورت گربه می ماند، و شلیمان زن نواز این نقاب را به جای آنکه به کلوتایمنسترا نسبت دهد، از آن آگاممنون دانست . شاهکارهای مسلم هنر موکنایی نه در تیرونس و نه در موکنای ، بلکه درون مقبره ای در وافیو، نزدیک اسپارت که روزگاری امیر آن با جلال شاهان شمالی رقابت می کرد به دست آمده است . در اینجا، در میان گنجینه ای از جواهر، دو جام نازک از طلای چکش خورده می بینیم که مانند هر اثر هنری بزرگ ، در عین سادگی ، با شکیبایی مهرآمیزی کمال یافته اند و چنان به بهترین آثار مینوسی ما ننده اند که بیشتر محققان آنها را به هنرمند کرتی بزرگی ، همپایه ی چلینی ، نسبت داده اند؛ لیکن بی انصافی است اگر فرهنگ موکنای را از کامل ترین بقایای هنریش محروم سازیم . موضوعی که روی جام نقش شده است ، موضوعی است کاملاً کرتی : رام کردن گاو. با این وصف ، نباید این آثار عالی را به جایی جز موکنای نسبت دهیم . چون این گونه مناظر کراراً روی انگشترها و مهرها و دیوارهای قصور موکنای به چشم می خورد، در می یابیم که گاو بازی در شبه جزیره ی یونان نز مانند جزیره ی کرت متداول بوده است . منظره ی روی یکی از دو جام ، نره گاوی را نشان می دهد که در میان توری از طنابهای ضخیم گرفتار آمده است ، و هر چه بیشتر برای آزادکردن خود تلاش می ورزد، بیشتر مقید می شود و، بر اثر خشم و خستگی توان فرسا، دهان و منخرینش گشاده تر می شود. کمی دورتر از آن ، گاو ثالثی به گاو بانی که دلیرانه شاخ او را گرفته است ، فشار می آورد. روی جام دیگر نره گاوی را می بینیم که گرفتار شده است . چون جام را می گردانیم ، چنان که او نز می گوید، متوجه می شویم که نره گاو با ماده گاوی گرم گرفته است ، و این می رساند که نره گاو سرانجام تضییقات تمدن را پذیرفته و رام شده است . مقدر چنین بوده است که چنان هنر استادانه ای ناگهان در کرت فرو کشد و قرنها بعد بار دیگر در یونا رخ نماید. می توان هم مردم و هم هنر موکنایی را در مقابر موکنای دید. زیرا این مردم ، بر خلاف یونانیان «عصر پهلوانی »، معمولاً اجساد را نمی سوزانیدند، بلکه در خمره هایی تنگ دفن می کردند. ظاهراً به حیات پس از مرگ باور داشتند، زیرا اشیای سودمند و با ارزش بسیار در گورها می نهادند. دین موکنای ، تا جایی که بر ما معلوم است ، اگر از کرت بر نخاسته باشد، با دین کرتیان بی ارتباط نیست . اینان هم ، مانند کرتیان ، به تبر دودم ، ستون مقدس ، کبوتر مقدس ، مادر خدا و خدایی نرینه که ظاهراً فرزند اوست ، و نیز خدایان کوچک تر به هیئت مار حرمت می گذاشتند. اعتقاد به مادر خدا در جریان همه ی تحولات دینی یونان ثابت ماند. دمتر ، یا «مادر اندوهگین » یونانیان ، همچنان که جانشین رئای کرتی شد، بعداً جای خود را به مریم یا «مادر خدا» داد. امروز، نزدیک خرابه های موکنای ؛ دهکده ی کوچکی که کلیسای حقیری را در میان گرفته است ، دیده می شود: شکوه کهن از میانه برخاسته و سادگی تسلی بخشی باقی مانده است . تمدنها می آیند و می روند، سرزمینها را فرا می گیرند، و سپس با خاک یکسان می شوند، اما اعتقادات انسانی ، در دل ویرانه ها نیز، همچنان دوام می آورند. موکنای ، پس از سقوط کنوسوس ، به سعادتی دست یافت که هرگز به خود ندیده بود. دودمانی که آثاری در شکافهای گوری به جا نهاده است ، برفراز تپه های موکنای و تیرونس کاخهای رفیع برافراشت . هنر موکنایی استقلال یافت و بازارهای دریای اژه را فرا گرفت . بازرگانی شبه جزیره ی یونان در سوی خاور به قبرس و سوریه ، در سوی جنوب ، از طریق جزایر سیکلاد به مصر، در سوی باختر، از طریق ایتالیا به اسپانیا، و در سوی شمال ، از طریق بئوسی و تسالی به دانوب رسید، و فقط در تروا ایست کرد. همچنان که روم تمدن یونان را جذب و پخش کرد، موکنای نیز، که مغلوب فرهنگ کرت میرنده شده بود، تمدن کرتی را به رنگ خود در آورد و در سراسر دنیای مدیترانه گسترد.تمدن تروا چگونه بود؟
بین شبه جزیره ی یونان و کرت دویست و بیست جزیره وجود دارد. این جزایر، که دریای اژه را دشت تروا از لحاظ حاصلخیزی وضعی متوسط دارد، ولی در جانب خاوری آن فلزات گرانبها به دست می آید. با این وصف ، علت توانگری تروا و همچنین علت هجوم یونانیان را نمی توان در پرمایگی خاک تروا جست . ظاهراً علت اصلی همانا موقعیت جغرافیایی ترواست . تروا نزدیک تنگه ی داردانل و در همسایگی سرزمینهای غنی دریای سیاه قرار دارد. تنگه ی داردانل ، در سراسر تاریخ ، رزمگاه امپراطوریها بوده است ، خالدار کرده اند، در پیرامون دلوس دایره ای پدید آورده اند که «سیکلاد» (به معنی مدور) نامیده می شود. بیشتر این جزایر ناهموار و بی آب و علفند و روزگاری کوهستانهای سرزمینی را که قمست اعظم آن در دریا فرو رفت ، تشکیل می دادند. برخی از این جزایر، چون مرمر یا فلزات فراوان داشتند، مدتها پیش از آنکه شبه جزیره ی یونان خودی نماید، فعال و متمدن بودند. در ۱۸۹۶، هیئت باستان شناسان انگلیسی در فولاکوپی ، واقع در ملوس ، به حفاری پرداخت و ابزارها و سلاحها و سفالهایی همانند آثار مینوسی به دست آورد. بر اثر این کاوش ، و نیز حفاری در جزیره های دیگر، تصویری از عصر پیش از تاریخ جزایر سیکلاد فراهم شد. این تصویر به تصویر کرت می ماند، ولی از لحاظ جلال هنری به گرد آن نمی رسد. جزایر سیکلاد، که مساحت همه ی آنها از دو هزار و شش صد کیلومتر تجاوز نمی کرد، مانند یونان کلاسیک ، به اتحاد سیاسی دست نیافتند، بلکه پیش از قرن هفدهم ق م از لحاظ حکومت و هنر و، در مواردی ، زبان و خط ، به زیر سلطه ی کرت در آمدند. در فاصله ی سالهای ۱۴۰۰ و ۱۲۰۰ ق م نفوذ کرت از میان رفت ، و از آن پس سفالگری و سبکهای موکنای با شدتی روز افزون بر سیکلاد چیره شد. چون به خاور روی کنیم و به سوی جزایر « سپورادس » (به معنی پراکنده ) پیش رویم ، به جزیره ی رودس می رسیم و در آنجا به فرهنگ پیش از تاریخ دیگری که از فرهنگهای نسبتاً ساده ی اژه ای است ، برمی خوریم . سپس به جزیره ای که مس فراوان دارد، و از این سبب قبرس (کوپروس ) خوانده می شود، پا می گذاریم و می بینیم که این جزیره ، در سراسر عصر مفرغ (۱۲۰۰ ۳۴۰۰)، به تحول می گراید. اما ظرفهای آن خشن و ناممتازند و فقط بعداً، به الهام کرت ، از صورت پیشین بیرون می آیند. اهالی قبرس که اکثراً آسیایی هستند، خطی هجایی دارند که به خط مینوسی می ماند، والاهه ای را می پرستند که ، بنا بر اطلاعات موجود، اصلش به عشتر سامی می رسد و در اعصار بعد به آفرودیته ی یونانیان مبدل می شود. پس از ۱۶۰۰، صنعت فلزکاری جزیره به سرعت تکامل می یابد. معادن ، که از آن سلطان است ، به مصر و کرت و یونان مس صادر می کنند. ریخته گران انکومی دشنه های معروف می سازند، و کاسه های گوی مانند سفالگران قبرسی از مصر تا تروا خریدار دارد. چوب درختان جنگلی را به صورت الوار در می آورند، و سرو قبرس با سرو لبنان آغاز رقابت می کند. در قرن سیزدهم ، کوچ نشینان موکنایی آبادیهایی در قبرس به وجود می آورند، و این آبادیها زمینه ی شهرهای یونانی قبرس به شمار می روند: پافوس ، ( شهر متبرک آفرودیته )، کیتیون ( زادگاه زنون فیلسوف رواقی )، وسالامیس قبرس که سولون ، در طی مسافرت خود، چند گاهی در آنجا درنگ کرد تا قانون را جانشین هرج و مرج کند. تجارت و نفوذ موکنای از قبرس به سوریه وکاریا، و از آنجا و همچنین از پایگاههای دیگر به سواحل و جزایر آسیا کشیده می شود. و سرانجام به تروا می رسد. شلیمان و دورپفلد، تروا را که روی تپه ای در پنج کیلومتری دریا قرار دارد، شامل نه چینه یا شهر دانستند. هر شهری روی شهر دیگر واقع است تو گویی تروا نه بار زندگی کرده است : (۱) در پایین ترین چینه ، بقایای دهکده ای متعلق به عصر نوسنگی (حدود ۳۰۰۰ ق م ) یافت شده است . در اینجا دیوارهایی از سنگهای خشن و گل ، مصنوعاتی از عاج ، ابزارهایی از اوبسیدین و قطعاتی از ظروف سفالی سیاه رنگ دست ساخت باقی مانده است . (۲) برفراز این دهکده ، چینه ی دیگری هست شامل خرابه های شهر دوم ، که به گمان شلیمان تروای مورد بحث هومر است . حصارهای پیرامون آن ، مانند باروهای تیرونس و موکنای ، از سنگهای غول پیکر ساخته شده است ؛ دروازه های بزرگی ، که دوتای آنها به خوبی محفوظ مانده اند، شهر را به خارج پیوند می دهند. استحکاماتی در جنب دیوارها و دروازه ها وجود دارد. هنوز بقایای بعضی از خانه های شهر به چشم می خورد، و ارتفاع این بقایا در حدود یک صد و بیست سانتی متر است . در دیوارهای خانه ها، آجر و چوب به کار رفته است ، ولی زیرساز دیوارها از سنگ است . این شهر، به گواهی سفالهای خشن و سرخ رنگی که در آن به دست آمده است ، تخمیناً از ۲۴۰۰ تا ۱۹۰۰ ق م برقرار بوده است . مردم آن ، برای ساختن ابزار و سلاح ، مفرغ را جانشین سنگ کرده اند. در شهر، جواهرات فراوان است ، ولی مجسمه های کوچکی که به جا مانده است ، به طرزی ناخوشایند، ابتدایی هستند. ظاهراً «شهر دوم » بر اثر آتش سوزی منهدم شده است ، منبع : http://www.iptra.ir
