نویسنده: حسین صبوری
بدون تردید، ورزش برای همگان بسیار مفید، بلکه لازم است، اما باید توجه داشت که هرگز نباید زنان را در ردیف مردان دانسته و با آنان مقایسه کنیم. مقایسه ی زن با مرد و انتظار اعمال و کارهای سنگین و خشن مردانه از او، ظلم بزرگی به زنان است. تفاوت های فراوان در خلقت و آفرینش بین زن و مرد وجود دارد و این تفاوت ها موجب برتری هیچ یک بر دیگری نیست. کمال مرد در این است که خصوصیات مردانه داشته باشد و کمال زن نیز در این است که به ویژگی های زنانه، آراسته باشد.
زن، ظریف آفریده شده و این ظرافت برای زن یک کمال است، از این رو، در اسلام کارهای خشن، سنگین و طاقت فرسای خارج از منزل به عهده ی مردان گذاشته شده و کارهای ظریف، حساس و عاطفی، همچون، تربیت و پرورش کودک، رسیدگی به وضع منزل، پختن غذا و هنر شوهرداری، به زن واگذار شده است.
بدن زنان، نسبت به بدن مردان، ضعیف تر و ظریف تر است، ولی این ضعف بدنی برای آنان نقص نیست. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه به همین مطالب اشاره کرده و می فرماید: «فَاِنَّهُنَّ ضَعیفاتُ القُوی؛ (1) زنان از نظر بدنی ضعیف اند». در عوض، زنان از نظر عواطف و احساسات، از مردان به مراتب قوی ترند. قوّت بدنی و جسمانی برای مرد، و قوّت احساسات و عواطف برای زن لازم و موجب کمال است. (2)
خوزه کالیگال، رئیس انجمن بین المللی مدارس عالی تربیت بدنی می گوید:
من با مسابقات و رقابت های علنی و آشکار بین زن و مرد مخالفم؛ منظور من رقابت های سطح بالای ورزشی است، نه اعمال ورزش به عنوان تفریح، گذران اوقات یا آموزش، بلکه مسابقاتی که با زمان سنج و سانتی متر اندازه گیری می شود، یا ورزش هایی که بر حسب کارآیی ها و توانایی های مبتنی بر قدرت، سرعت و استقامت ارزیابی می گردد ...
من معتقدم - ضمن این که به هر عقیده ی مخالف دیگری نیز احترام می گذارم - که یکی از بزرگ ترین دلیل زیستن ما در این عالم، آن است که زن و مرد با یکدیگر تفاوت دارند. (3)
از آن جا که توجه به تفاوت های فیزیولوژیکی بین زن و مرد، جهت برنامه ریزی هرچه دقیق تر و مفیدتر، ضروری است در این جا به پاره ای از این تفاوت ها اشاره می کنیم.
شهید دکتر سیدرضا پاک نژاد در این خصوص چنین می نگارد:
«استخوان بندی و قالب زن نسبت به مرد، ظریف تر و سبک تر است و به سبب پهنای بیشتر لگن خاصره، وضع استخوان های ران زنان تا حدّی متمایل است و لذا زن برای دویدن، عامل خوبی نیست. پسر در زمان تولّد سنگین تر از دختر و بلندتر و سینه فراخ تر است و تا یازده الی چهارده سالگی این اختلاف وجود دارد و در این حوالی، ناگهان قد و وزن دختر نسبت به پسر فزونی می گیرد. بلوغ دختر تقریباً همیشه قبل از پسر است و این سبب دگرگونی ها و اختلافات شدید بین آن هاست.
با آن که وزن زن با مرد مساوی می باشد زن چاق تر به نظر می رسد، زیرا اختلافات در سرعت متابولیکی (سوخت و ساز) و تعویض و تجدید سلول های فرسوده بین زن و مرد وجود داشته و در مرد ده درصد شدیدتر می باشد، در عوض در زن عوامل حیاتی و ذخیره کننده نه فقط برای ترمیم ضایعات ناشی از عادت ماهانه و باروری و شیر دادن قوی است، بلکه موجب افزایش قدرت مقاومت زن در مقابل سرما و درد نیز می باشد. جنس زن، انرژی را در مدتی طولانی تر از مرد ذخیره می کند؛ یعنی دوره ی گرفتن مواد خارجی و بیرون دادن انرژی حاصل از آن، درازتر است از آن چه در مرد دیده می شود و همین است که زنِ هم وزنِ مرد را چاق تر جلوه می دهد، زیرا چربی، ذخیره کرده است.
ساختمان و کار غدد زن و مرد با هم اختلاف دارند و به عقیده ی برخی، کار غدد تیروئید و غدد آدرنال در زن، شدیدتر از مرد است.
در زن ها اختلاف افراد از خلقت متوسط کمتراست. (4) توجه به جزئیات بیشتر می باشد. بیش از اشیا، به اشخاص و احساسات آن ها توجه دارند. کمتر از مردها اهل تعقیب و ستیزند و بیشتر از آن ها روح مواظبت و دل سوزی و تسلّی دهنده دارند. بیشتر از مردها تحت تأثیر عواطف و احساسات اند و در فرمان برداری از عواطف هم بیشتر از مردها ثبات دارند. خصوصیات اخلاقی زن با تغییر طرز تربیت و اوضاع و احوال محیط، زودتر عوض می شود.
در اوایل کودکی، چگونگی بازی پسران و دختران کاملاً مشهود می باشد. در بازی پسران، خشونت و شدّت مشهود است و اگر هر دو به یک بازی علاقه نشان دهند بسیاری از مراتب مذکور در ریزه کاری هایی که انجام می دهند در خلال کارهایشان چهره ای دارد، مثلاً اگر هر دو به درست کردن کلکسیون بپردازند، پسر به جمع آوری پنجه و دندان حیوانات و اقسام حیوانات شدیدالعمل شایق است و دختر، دوست دارد پروانه و گل و اشیای رنگین را جمع آوری نماید. (5)
برخی دیگر از تفاوت های فیزیولوژیکی بین زن و مرد عبارت اند از:
1- از نقطه نظر علم پزشکی، دست کم تا سن چهل سالگی، زنان نسبت به مردان، کمتر دچار نارسایی های قلب و عروق می شوند. بیماری های قلبی در میان زنان در سنین بارداری نادر است. البته زنان، بعد از شروع دوران یائسگی این مزیّت خود را از دست می دهند، به همین دلیل، اجرای برنامه های ورزشی در دوران یائسگی، اهمیّت خاصّی دارد. (6)
2- مطالعه ی اسکلتی زنان و مردان پس از بلوغ کامل، نشان می دهد که اسکلت مردان، خشن تر، پرتر و دارای چگالی بیشتر بوده و استخوان های دراز در مردان، طول بیشتری دارد. بر این اساس، از نظر اهرم ها مردان نسبت به زنان برتری دارند. (7)
هم چنین بررسی ها نشان می دهد که زنان، پاهای کوتاه تری داشته و در نتیجه در حفظ تعادل، تسلّط بیشتری دارند، به طور متوسط، قد زنان سیزده سانتی متر و وزن آنان پانزده کیلوگرم کمتر از مردان است. (8)
3- در مرحله ی بلوغ کامل، یک زن معمولی، چربی زیر پوست بیشتری از یک مرد معمولی دارد (25درصد در برابر 15درصد). (9)
4- اندازه گیری قطر افقی قلب، نشان داده که به استثنای دوازده و سیزده سالگی، قلب مردان از زنان، بزرگ تر است. میانگین قطر افقی قلب مردان، حدود دوازده سانتی متر و برای زنان حدود 10/67 سانتی متر گزارش شده است. (10)
ضربان قلب بیشینه (حداکثر) در دو جنس، تفاوت ندارد، اما حجم ضربه ای در زنان، کمتر است و برای جبران آن در فعالیت یکسان، ضربان قلب آن ها نسبت به مردان، بالاتر خواهد بود. مثلاً اگر زنان و مردان با یک شدّت شروع به دویدن کنند، قلب زنان تعداد ضربان بالاتری خواهد داشت و این به معنای زودتر خسته شدن است. (11)
5- از آن جا که مردان، توده ی عضلانی حجیم تری دارند و با توجّه به این که عامل قدرت، مستقیماً با سطح مقطع فیزیولوژیکی عضله ارتباط دارد، واضح است که مردان از قدرت بیشتری برخوردار باشند (30-40درصد). (12)
6- حفره ی شکم در زنان بزرگ تر از مردان است، زیرا در این قسمت علاوه بر احشای داخلی، اعضای اضافی مربوط به تولید مثل قرار دارند. (13)
7- حجم عضلانی در مردان بیشتر از زنان است. در مردان 43 درصد و در زنان 36 درصد از وزن بدن را بافت عضلانی تشکیل می دهد. قدرت عضلانی مردان نیز بیشتر از زنان است که احتمالاً به دلیل حجم عضلانی بیشتر و چربی کمتر در مردان است. از آن جا که زنان از اندام فوقانی (دست ها) کم تر استفاده می کنند، اندام فوقانی آن ها نسبت به اندام تحتانی (پاها) ضعیف تر است. تمرینات قدرتی در زنان، افزایش اندکی در حجم عضلات ایجاد می کند، اما قدرت عضلانی آن ها را تا حدود زیادی افزایش می دهد. با توجه به تفاوت های هورمونی و وجود هورمون تستسترون در مردان، نمی توان انتظار داشت که به طور طبیعی، قدرت زنان به اندازه ی قدرت مردان باشد. (14)
1- تفاوت: اندازه ی قلب زنان از مردان کوچکتر است.
تأثیر: بازده قلب زنان در حین ورزش کمتر از مردان می شود (حدود 10 درصد).
2- تفاوت: وزن زنان، کمتر از مردان است. (حدود 10-12 کیلو).
تأثیر: چون کاهش وزن مربوط به توده ی عضلانی است، موجب کاهش قدرت زنان نسبت به مردان می شود.
3- تفاوت: قد زنان نسبت به مردان، کوتاه تر است (حدود 7-10 سانتیمتر).
تأثیر: بلندی قد مردان موجب افزایش سیستم اهرمی بدن آنان نسبت به زنان می شود.
4- تفاوت: مرکز ثقل بدن در زنان پایین تر از مردان است.
تأثیر: انجام مهارت های ورزشی، بویژه حفظ تعادل، در زنان بهتر از مردان انجام می گیرد.
5- تفاوت: میزان چربی زنان بیشتر از مردان است (حدود 4/5-6/5 کیلو چربی زنان بیشتر است).
تأثیر: خاصیت شناوری زنان در هنگام شنا بهتر از مردان است، ولی قدرت بدنی آنان در سایر رشته ها کمتر ازمردان می باشد.
6- تفاوت: حفره ی لگن زنان نسبت به مردان، پهن تر و بزرگ تر است، همین طور قفسه ی سینه و شانه های زنان باریک تر از مردان است.
تأثیر: - تعادل بدن در زنان نسبت به مردان بیشتر است.
- میزان تهویه در هنگام ورزش در مردان بیشتر از زنان می شود.
7- تفاوت: اندازه یا طول استخوان های بلند در زنان اندکی کمتر از مردان است.
تأثیر: کارایی مهارت دویدن در مردان بهتر از زنان می شود.
8- تفاوت: اندازه ی جدار شکم زنان از مردان بیشتر است (به دلیل قرار گرفتن دستگاه تناسلی و تولیدمثل زنان در جدار شکم).
تأثیر: این امر، موجب کاهش مهارت های ورزشی، مثل پریدن در زنان می شود.
9- تفاوت: میزان یا اندازه ی سطوح مفصلی زنان اندکی کمتر از مردان است.
تأثیر: میزان تحرک و انعطاف پذیری زنان حین فعالیت های ورزشی بیشتر از مردان می شود.
10- تفاوت: مقدار هموگلوبین خون زنان کمتر از مردان است (حدود 15درصد هموگلوبین زنان کمتر است).
تأثیر: حمل اکسیژن در مردان حین فعالیت های ورزشی بهتر از زنان صورت می گیرد.
11- تفاوت: تعداد میتوکندری هر فبیر عضله، در زنان کمتر از مردان است.
تأثیر: توان سیستم هوازی زنان کمتر از مردان می شود.
12- تفاوت: میزان آهن بدن زنان کمتر از مردان است (به علت خونریزی در عادت ماهانه).
تأثیر: حمل اکسیژن حین فعالیت های ورزشی، مشکل تر می شود.
13- تفاوت: قدرت عضلات زنان کمتر از مردان است (حدود 30-40 درصد).
تأثیر: این امر، موجب افزایش کارآیی بیشتر مردان در اغلب رشته های ورزشی قدرتی می گردد.
14- تفاوت: هورمون جنسی زنان، استروژن، و هورمون جنسی مردان، تستوسترون است.
تأثیر: استروژن موجب افزایش بافت چربی در زنان، و تستوسترون موجب افزایش بافت عضلانی در مردان می شود.
15- تفاوت: ضربان قلب زنان اندکی بیشتر از مردان است.
تأثیر: خستگی عضله ی قلب هنگام فعالیت های ورزشی، زودتر عارض می شود.
16- تفاوت: حجم ضربه ای در زنان کمتر از مردان است (چون عضله ی قلب زنان کوچک تر است).
تأثیر: برای رساندن اکسیژن مورد نیاز به هنگام فعالیت های ورزشی در زنان، قلب باید تعداد بیشتری بزند.
17- تفاوت: تعداد تنفس در زنان بیشتر از مردان است.
تأثیر: کارایی سیستم تنفسی مردان بهتر از زنان می شود.
18- تفاوت: هنگام ورزش، برون ده قلبی در زنان بیشتر از مردان است (چون مقدار هموگلوبین خون زنان، کمتر است و قلب، تعداد ضربان بیشتری دارد).
تأثیر: حین فعالیت های ورزشی، میزان کارایی سیسستم قلبی - عروقی مردان نسبت به زنان بیشتر می شود.
19- تفاوت: فشار خون زنان قبل از یائسگی اندکی کمتر از مردان، و بعد از یائسگی اندکی بیشتر از مردان است.
تأثیر: این امر، موجب افزایش کارآیی سیستم قلبی - عروقی مردان نسبت به زنان می شود.
20- تفاوت: حداکثر تفاوت اکسیژن خون سرخرگی و سیاه رگی در زنان پایین تر از مردان است.
تأثیر: حین فعالیت های ورزشی، میزان کارایی سیستم قلبی - عروقی مردان نسبت به زنان بیشتر می شود.
21- تفاوت: ظرفیت حیاتی زنان کمتر از مردان است (احتمالاً علت آن، مربوط به عضلات تنفسی است که قدرت آن ها در مردان بیشتر از زنان است).
تأثیر: حین ورزش، کارایی سیستم تنفسی مردان از زنان بهتر است.
22- تفاوت: تنفس در زنان، سطحی و در مردان، عمقی می باشد.
تأثیر: حین ورزش، کارایی تنفسی مردان بهتر از زنان می شود.
23- تفاوت: بلوغ جنسی در زنان زودتر از مردان شروع می شود.
تأثیر: انجام مهارت های ورزشی در سنین پایین تر برای زنان بهتر از مردان امکان پذیر است.
24- تفاوت: میزان تولید انرژی به صورت هوازی در زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: استقامت و تحمل زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان است.
25- تفاوت: میزان تولید انرژی به صورت غیر هوازی در زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: میزان قدرت زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان است.
26- تفاوت: سطح تحمل اسید لاکتیک خون در زنان نسبت به مردان کمتر است (زیرا حجم توده ی عضلانی زنان کمتر است).
تأثیر: زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر می توانند از سیستم غیرهوازی استفاده کنند.
27- تفاوت: زنان هنگام فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان با کمبود آب در بدن روبرو می شوند (پدیده ی Dehyration).
تأثیر: تعداد الکترولیت های بافت های متعاقب ورزشی در زنان، کمتر از مردان به هم می خورد.
28- تفاوت: حین فعالیت های ورزشی، میزان عرق ریزی در زنان، کمتر از مردان رخ می دهد (علت آن احتمالاً مربوط به هورمون جنسی استروژن است).
تأثیر: فعالیت های ورزشی در هوای گرم برای زنان، مشکل تر از مردان است.
29- تفاوت: مقاومت بدن زنان در مقابل سرما بیشتر از مردان است (به دلیل وجود چربی بیشتر در بدن زنان).
تأثیر: فعالیت های ورزشی در محیط سرد، مثل اسکی و شنا برای زنان راحت تر از مردان می باشد.
30- تفاوت: میزان انعطاف پذیری بافت های زنان بیشتر از مردان است.
تأثیر: زنان با ظرافت بیشتری قادر به انجام مهارت های ورزشی هستند.
31- تفاوت: میزان حداکثر مصرف اکسیژن در زنان، کمتر از مردان است (زیرا حجم خون زنان، کمتر است).
تأثیر: موجب کاهش تحمل و استقامت زنان می شود.
32- تفاوت: زنان به هنگام ورزش، بیشتر از عضلات بین دنده ای استفاده می کنند، ولی
مردان، بیشتر، از عضلات دیافراگم و عضلات شکم سود می برند.
تأثیر: این امر، موجب افزایش کارایی سیستم تنفسی مردان می شود.
33- تفاوت: حداکثر تهویه ی ریوی در زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: قدرت و کارایی فعالیت های ورزشی در زنان، محدودتر از مردان می شود.
34- تفاوت: زنان در دوران فعالیت های ورزشی خود، شرایط ویژه ای دارند (عادت ماهانه، بارداری).
تأثیر: دوران های فوق موجب ایجاد وقفه در فعالیت های ورزشی و احتمالاً باعث کاهش آمادگی جسمانی زنان می شود.
35- تفاوت: مقاومت زنان در مقابل عوامل محیطی، مثل سرما، خون ریزی، کمبود خواب و ... بیشتر از مردان است.
تأثیر: زنان، فعالیت های ورزشی را در شرایط نامساعد، بهتر از مردان انجام می دهند، مانند شنا در آب سرد.
36- تفاوت: چربی ذخیره در مردان در ناحیه ی شکم و در زنان در ناحیه ی سینه، باسن و ران است.
تأثیر: تجمع چربی در باسن و ران در زنان هنگام دویدن تأثیر منفی می گذارد.
37- تفاوت: هنگام تمرینات وزنه، عضلات زنان مثل مردان حجیم نمی شود (به علت نبودن هورمون جنسی تستوسترون در زنان).
تأثیر: فعالیت های ورزشی قدرتی زنان، بر خلاف مردان موجب عضلانی شدن بدن نمی شود.
38- تفاوت: میزان حجم خون در زنان کمتر از مردان است.
تأثیر: زنان در فعالیت های ورزشی به خون بیشتری نیاز دارند.
39- تفاوت: رشد سیستم استخوانی زنان نسبت به مردان زودتر به پایان می رسد.
تأثیر: استخوان زنان، ظریف تر از مردان می شود.
40- تفاوت: ضخامت و حجم استخوان زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: تحمل فشار استخوان های زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان است.
41- تفاوت: توان و تحمل فشارهای روحی و عصبی در زنان، بیشتر از مردان است.
تأثیر: زنان در فعالیت های ورزشی، به ویژه در مسابقات استقامتی، بیشتر از حد توان، تلاش و کوشش می کنند.
42- تفاوت: به اعتقاد اکثر کارشناسان، زنان از نظر روحی و روانی، نسبت به مردان حساس تر و عاطفی تر هستند.
تأثیر: بروز خشونت های عمدی در ورزش زنان، کمتر از مردان مشاهده می شود.
43- تفاوت: زنان بیشتر از مردان در معرض صدمات و ضایعات ورزشی هستند.
تأثیر: در نتیجه، مصدومیت های ورزشی موجب کاهش آمادگی زنان می شود.
44- تفاوت: پوکی استخوان (استئوپروز) در زنان بیشتر از مردان مشاهده می شود (علت آن عدم ترشح هورمون جنسی استروژن پس از یائسگی است).
تأثیر: امکان بروز پوکی استخوان متعاقب قطع فعالیت های ورزشی در زنان بیشتر از مردان است.
45- تفاوت: احتمال مرگ های ناگهانی در حین ورزش در زنان، کمتر از مردان است (احتمالاً به دلیل وجود هورمون جنسی استروژن در زنان است).
تأثیر: بروز حوادث ناگهانی ورزشی برای زنان در فعالیت های ورزشی کمتر از مردان است.
زن، ظریف آفریده شده و این ظرافت برای زن یک کمال است، از این رو، در اسلام کارهای خشن، سنگین و طاقت فرسای خارج از منزل به عهده ی مردان گذاشته شده و کارهای ظریف، حساس و عاطفی، همچون، تربیت و پرورش کودک، رسیدگی به وضع منزل، پختن غذا و هنر شوهرداری، به زن واگذار شده است.
بدن زنان، نسبت به بدن مردان، ضعیف تر و ظریف تر است، ولی این ضعف بدنی برای آنان نقص نیست. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه به همین مطالب اشاره کرده و می فرماید: «فَاِنَّهُنَّ ضَعیفاتُ القُوی؛ (1) زنان از نظر بدنی ضعیف اند». در عوض، زنان از نظر عواطف و احساسات، از مردان به مراتب قوی ترند. قوّت بدنی و جسمانی برای مرد، و قوّت احساسات و عواطف برای زن لازم و موجب کمال است. (2)
خوزه کالیگال، رئیس انجمن بین المللی مدارس عالی تربیت بدنی می گوید:
من با مسابقات و رقابت های علنی و آشکار بین زن و مرد مخالفم؛ منظور من رقابت های سطح بالای ورزشی است، نه اعمال ورزش به عنوان تفریح، گذران اوقات یا آموزش، بلکه مسابقاتی که با زمان سنج و سانتی متر اندازه گیری می شود، یا ورزش هایی که بر حسب کارآیی ها و توانایی های مبتنی بر قدرت، سرعت و استقامت ارزیابی می گردد ...
من معتقدم - ضمن این که به هر عقیده ی مخالف دیگری نیز احترام می گذارم - که یکی از بزرگ ترین دلیل زیستن ما در این عالم، آن است که زن و مرد با یکدیگر تفاوت دارند. (3)
از آن جا که توجه به تفاوت های فیزیولوژیکی بین زن و مرد، جهت برنامه ریزی هرچه دقیق تر و مفیدتر، ضروری است در این جا به پاره ای از این تفاوت ها اشاره می کنیم.
شهید دکتر سیدرضا پاک نژاد در این خصوص چنین می نگارد:
«استخوان بندی و قالب زن نسبت به مرد، ظریف تر و سبک تر است و به سبب پهنای بیشتر لگن خاصره، وضع استخوان های ران زنان تا حدّی متمایل است و لذا زن برای دویدن، عامل خوبی نیست. پسر در زمان تولّد سنگین تر از دختر و بلندتر و سینه فراخ تر است و تا یازده الی چهارده سالگی این اختلاف وجود دارد و در این حوالی، ناگهان قد و وزن دختر نسبت به پسر فزونی می گیرد. بلوغ دختر تقریباً همیشه قبل از پسر است و این سبب دگرگونی ها و اختلافات شدید بین آن هاست.
با آن که وزن زن با مرد مساوی می باشد زن چاق تر به نظر می رسد، زیرا اختلافات در سرعت متابولیکی (سوخت و ساز) و تعویض و تجدید سلول های فرسوده بین زن و مرد وجود داشته و در مرد ده درصد شدیدتر می باشد، در عوض در زن عوامل حیاتی و ذخیره کننده نه فقط برای ترمیم ضایعات ناشی از عادت ماهانه و باروری و شیر دادن قوی است، بلکه موجب افزایش قدرت مقاومت زن در مقابل سرما و درد نیز می باشد. جنس زن، انرژی را در مدتی طولانی تر از مرد ذخیره می کند؛ یعنی دوره ی گرفتن مواد خارجی و بیرون دادن انرژی حاصل از آن، درازتر است از آن چه در مرد دیده می شود و همین است که زنِ هم وزنِ مرد را چاق تر جلوه می دهد، زیرا چربی، ذخیره کرده است.
ساختمان و کار غدد زن و مرد با هم اختلاف دارند و به عقیده ی برخی، کار غدد تیروئید و غدد آدرنال در زن، شدیدتر از مرد است.
در زن ها اختلاف افراد از خلقت متوسط کمتراست. (4) توجه به جزئیات بیشتر می باشد. بیش از اشیا، به اشخاص و احساسات آن ها توجه دارند. کمتر از مردها اهل تعقیب و ستیزند و بیشتر از آن ها روح مواظبت و دل سوزی و تسلّی دهنده دارند. بیشتر از مردها تحت تأثیر عواطف و احساسات اند و در فرمان برداری از عواطف هم بیشتر از مردها ثبات دارند. خصوصیات اخلاقی زن با تغییر طرز تربیت و اوضاع و احوال محیط، زودتر عوض می شود.
در اوایل کودکی، چگونگی بازی پسران و دختران کاملاً مشهود می باشد. در بازی پسران، خشونت و شدّت مشهود است و اگر هر دو به یک بازی علاقه نشان دهند بسیاری از مراتب مذکور در ریزه کاری هایی که انجام می دهند در خلال کارهایشان چهره ای دارد، مثلاً اگر هر دو به درست کردن کلکسیون بپردازند، پسر به جمع آوری پنجه و دندان حیوانات و اقسام حیوانات شدیدالعمل شایق است و دختر، دوست دارد پروانه و گل و اشیای رنگین را جمع آوری نماید. (5)
برخی دیگر از تفاوت های فیزیولوژیکی بین زن و مرد عبارت اند از:
1- از نقطه نظر علم پزشکی، دست کم تا سن چهل سالگی، زنان نسبت به مردان، کمتر دچار نارسایی های قلب و عروق می شوند. بیماری های قلبی در میان زنان در سنین بارداری نادر است. البته زنان، بعد از شروع دوران یائسگی این مزیّت خود را از دست می دهند، به همین دلیل، اجرای برنامه های ورزشی در دوران یائسگی، اهمیّت خاصّی دارد. (6)
2- مطالعه ی اسکلتی زنان و مردان پس از بلوغ کامل، نشان می دهد که اسکلت مردان، خشن تر، پرتر و دارای چگالی بیشتر بوده و استخوان های دراز در مردان، طول بیشتری دارد. بر این اساس، از نظر اهرم ها مردان نسبت به زنان برتری دارند. (7)
هم چنین بررسی ها نشان می دهد که زنان، پاهای کوتاه تری داشته و در نتیجه در حفظ تعادل، تسلّط بیشتری دارند، به طور متوسط، قد زنان سیزده سانتی متر و وزن آنان پانزده کیلوگرم کمتر از مردان است. (8)
3- در مرحله ی بلوغ کامل، یک زن معمولی، چربی زیر پوست بیشتری از یک مرد معمولی دارد (25درصد در برابر 15درصد). (9)
4- اندازه گیری قطر افقی قلب، نشان داده که به استثنای دوازده و سیزده سالگی، قلب مردان از زنان، بزرگ تر است. میانگین قطر افقی قلب مردان، حدود دوازده سانتی متر و برای زنان حدود 10/67 سانتی متر گزارش شده است. (10)
ضربان قلب بیشینه (حداکثر) در دو جنس، تفاوت ندارد، اما حجم ضربه ای در زنان، کمتر است و برای جبران آن در فعالیت یکسان، ضربان قلب آن ها نسبت به مردان، بالاتر خواهد بود. مثلاً اگر زنان و مردان با یک شدّت شروع به دویدن کنند، قلب زنان تعداد ضربان بالاتری خواهد داشت و این به معنای زودتر خسته شدن است. (11)
5- از آن جا که مردان، توده ی عضلانی حجیم تری دارند و با توجّه به این که عامل قدرت، مستقیماً با سطح مقطع فیزیولوژیکی عضله ارتباط دارد، واضح است که مردان از قدرت بیشتری برخوردار باشند (30-40درصد). (12)
6- حفره ی شکم در زنان بزرگ تر از مردان است، زیرا در این قسمت علاوه بر احشای داخلی، اعضای اضافی مربوط به تولید مثل قرار دارند. (13)
7- حجم عضلانی در مردان بیشتر از زنان است. در مردان 43 درصد و در زنان 36 درصد از وزن بدن را بافت عضلانی تشکیل می دهد. قدرت عضلانی مردان نیز بیشتر از زنان است که احتمالاً به دلیل حجم عضلانی بیشتر و چربی کمتر در مردان است. از آن جا که زنان از اندام فوقانی (دست ها) کم تر استفاده می کنند، اندام فوقانی آن ها نسبت به اندام تحتانی (پاها) ضعیف تر است. تمرینات قدرتی در زنان، افزایش اندکی در حجم عضلات ایجاد می کند، اما قدرت عضلانی آن ها را تا حدود زیادی افزایش می دهد. با توجه به تفاوت های هورمونی و وجود هورمون تستسترون در مردان، نمی توان انتظار داشت که به طور طبیعی، قدرت زنان به اندازه ی قدرت مردان باشد. (14)
تأثیر تفاوت های فیزیولوژیکی زن و مرد در ورزش
تفاوت های فیزیولوژیکی زن و مرد، تأثیرات متفاوتی بر روی توانایی هر یک از این دو جنس می گذارد که به پاره ای از آن ها اشاره می کنیم: (15)1- تفاوت: اندازه ی قلب زنان از مردان کوچکتر است.
تأثیر: بازده قلب زنان در حین ورزش کمتر از مردان می شود (حدود 10 درصد).
2- تفاوت: وزن زنان، کمتر از مردان است. (حدود 10-12 کیلو).
تأثیر: چون کاهش وزن مربوط به توده ی عضلانی است، موجب کاهش قدرت زنان نسبت به مردان می شود.
3- تفاوت: قد زنان نسبت به مردان، کوتاه تر است (حدود 7-10 سانتیمتر).
تأثیر: بلندی قد مردان موجب افزایش سیستم اهرمی بدن آنان نسبت به زنان می شود.
4- تفاوت: مرکز ثقل بدن در زنان پایین تر از مردان است.
تأثیر: انجام مهارت های ورزشی، بویژه حفظ تعادل، در زنان بهتر از مردان انجام می گیرد.
5- تفاوت: میزان چربی زنان بیشتر از مردان است (حدود 4/5-6/5 کیلو چربی زنان بیشتر است).
تأثیر: خاصیت شناوری زنان در هنگام شنا بهتر از مردان است، ولی قدرت بدنی آنان در سایر رشته ها کمتر ازمردان می باشد.
6- تفاوت: حفره ی لگن زنان نسبت به مردان، پهن تر و بزرگ تر است، همین طور قفسه ی سینه و شانه های زنان باریک تر از مردان است.
تأثیر: - تعادل بدن در زنان نسبت به مردان بیشتر است.
- میزان تهویه در هنگام ورزش در مردان بیشتر از زنان می شود.
7- تفاوت: اندازه یا طول استخوان های بلند در زنان اندکی کمتر از مردان است.
تأثیر: کارایی مهارت دویدن در مردان بهتر از زنان می شود.
8- تفاوت: اندازه ی جدار شکم زنان از مردان بیشتر است (به دلیل قرار گرفتن دستگاه تناسلی و تولیدمثل زنان در جدار شکم).
تأثیر: این امر، موجب کاهش مهارت های ورزشی، مثل پریدن در زنان می شود.
9- تفاوت: میزان یا اندازه ی سطوح مفصلی زنان اندکی کمتر از مردان است.
تأثیر: میزان تحرک و انعطاف پذیری زنان حین فعالیت های ورزشی بیشتر از مردان می شود.
10- تفاوت: مقدار هموگلوبین خون زنان کمتر از مردان است (حدود 15درصد هموگلوبین زنان کمتر است).
تأثیر: حمل اکسیژن در مردان حین فعالیت های ورزشی بهتر از زنان صورت می گیرد.
11- تفاوت: تعداد میتوکندری هر فبیر عضله، در زنان کمتر از مردان است.
تأثیر: توان سیستم هوازی زنان کمتر از مردان می شود.
12- تفاوت: میزان آهن بدن زنان کمتر از مردان است (به علت خونریزی در عادت ماهانه).
تأثیر: حمل اکسیژن حین فعالیت های ورزشی، مشکل تر می شود.
13- تفاوت: قدرت عضلات زنان کمتر از مردان است (حدود 30-40 درصد).
تأثیر: این امر، موجب افزایش کارآیی بیشتر مردان در اغلب رشته های ورزشی قدرتی می گردد.
14- تفاوت: هورمون جنسی زنان، استروژن، و هورمون جنسی مردان، تستوسترون است.
تأثیر: استروژن موجب افزایش بافت چربی در زنان، و تستوسترون موجب افزایش بافت عضلانی در مردان می شود.
15- تفاوت: ضربان قلب زنان اندکی بیشتر از مردان است.
تأثیر: خستگی عضله ی قلب هنگام فعالیت های ورزشی، زودتر عارض می شود.
16- تفاوت: حجم ضربه ای در زنان کمتر از مردان است (چون عضله ی قلب زنان کوچک تر است).
تأثیر: برای رساندن اکسیژن مورد نیاز به هنگام فعالیت های ورزشی در زنان، قلب باید تعداد بیشتری بزند.
17- تفاوت: تعداد تنفس در زنان بیشتر از مردان است.
تأثیر: کارایی سیستم تنفسی مردان بهتر از زنان می شود.
18- تفاوت: هنگام ورزش، برون ده قلبی در زنان بیشتر از مردان است (چون مقدار هموگلوبین خون زنان، کمتر است و قلب، تعداد ضربان بیشتری دارد).
تأثیر: حین فعالیت های ورزشی، میزان کارایی سیسستم قلبی - عروقی مردان نسبت به زنان بیشتر می شود.
19- تفاوت: فشار خون زنان قبل از یائسگی اندکی کمتر از مردان، و بعد از یائسگی اندکی بیشتر از مردان است.
تأثیر: این امر، موجب افزایش کارآیی سیستم قلبی - عروقی مردان نسبت به زنان می شود.
20- تفاوت: حداکثر تفاوت اکسیژن خون سرخرگی و سیاه رگی در زنان پایین تر از مردان است.
تأثیر: حین فعالیت های ورزشی، میزان کارایی سیستم قلبی - عروقی مردان نسبت به زنان بیشتر می شود.
21- تفاوت: ظرفیت حیاتی زنان کمتر از مردان است (احتمالاً علت آن، مربوط به عضلات تنفسی است که قدرت آن ها در مردان بیشتر از زنان است).
تأثیر: حین ورزش، کارایی سیستم تنفسی مردان از زنان بهتر است.
22- تفاوت: تنفس در زنان، سطحی و در مردان، عمقی می باشد.
تأثیر: حین ورزش، کارایی تنفسی مردان بهتر از زنان می شود.
23- تفاوت: بلوغ جنسی در زنان زودتر از مردان شروع می شود.
تأثیر: انجام مهارت های ورزشی در سنین پایین تر برای زنان بهتر از مردان امکان پذیر است.
24- تفاوت: میزان تولید انرژی به صورت هوازی در زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: استقامت و تحمل زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان است.
25- تفاوت: میزان تولید انرژی به صورت غیر هوازی در زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: میزان قدرت زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان است.
26- تفاوت: سطح تحمل اسید لاکتیک خون در زنان نسبت به مردان کمتر است (زیرا حجم توده ی عضلانی زنان کمتر است).
تأثیر: زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر می توانند از سیستم غیرهوازی استفاده کنند.
27- تفاوت: زنان هنگام فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان با کمبود آب در بدن روبرو می شوند (پدیده ی Dehyration).
تأثیر: تعداد الکترولیت های بافت های متعاقب ورزشی در زنان، کمتر از مردان به هم می خورد.
28- تفاوت: حین فعالیت های ورزشی، میزان عرق ریزی در زنان، کمتر از مردان رخ می دهد (علت آن احتمالاً مربوط به هورمون جنسی استروژن است).
تأثیر: فعالیت های ورزشی در هوای گرم برای زنان، مشکل تر از مردان است.
29- تفاوت: مقاومت بدن زنان در مقابل سرما بیشتر از مردان است (به دلیل وجود چربی بیشتر در بدن زنان).
تأثیر: فعالیت های ورزشی در محیط سرد، مثل اسکی و شنا برای زنان راحت تر از مردان می باشد.
30- تفاوت: میزان انعطاف پذیری بافت های زنان بیشتر از مردان است.
تأثیر: زنان با ظرافت بیشتری قادر به انجام مهارت های ورزشی هستند.
31- تفاوت: میزان حداکثر مصرف اکسیژن در زنان، کمتر از مردان است (زیرا حجم خون زنان، کمتر است).
تأثیر: موجب کاهش تحمل و استقامت زنان می شود.
32- تفاوت: زنان به هنگام ورزش، بیشتر از عضلات بین دنده ای استفاده می کنند، ولی
مردان، بیشتر، از عضلات دیافراگم و عضلات شکم سود می برند.
تأثیر: این امر، موجب افزایش کارایی سیستم تنفسی مردان می شود.
33- تفاوت: حداکثر تهویه ی ریوی در زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: قدرت و کارایی فعالیت های ورزشی در زنان، محدودتر از مردان می شود.
34- تفاوت: زنان در دوران فعالیت های ورزشی خود، شرایط ویژه ای دارند (عادت ماهانه، بارداری).
تأثیر: دوران های فوق موجب ایجاد وقفه در فعالیت های ورزشی و احتمالاً باعث کاهش آمادگی جسمانی زنان می شود.
35- تفاوت: مقاومت زنان در مقابل عوامل محیطی، مثل سرما، خون ریزی، کمبود خواب و ... بیشتر از مردان است.
تأثیر: زنان، فعالیت های ورزشی را در شرایط نامساعد، بهتر از مردان انجام می دهند، مانند شنا در آب سرد.
36- تفاوت: چربی ذخیره در مردان در ناحیه ی شکم و در زنان در ناحیه ی سینه، باسن و ران است.
تأثیر: تجمع چربی در باسن و ران در زنان هنگام دویدن تأثیر منفی می گذارد.
37- تفاوت: هنگام تمرینات وزنه، عضلات زنان مثل مردان حجیم نمی شود (به علت نبودن هورمون جنسی تستوسترون در زنان).
تأثیر: فعالیت های ورزشی قدرتی زنان، بر خلاف مردان موجب عضلانی شدن بدن نمی شود.
38- تفاوت: میزان حجم خون در زنان کمتر از مردان است.
تأثیر: زنان در فعالیت های ورزشی به خون بیشتری نیاز دارند.
39- تفاوت: رشد سیستم استخوانی زنان نسبت به مردان زودتر به پایان می رسد.
تأثیر: استخوان زنان، ظریف تر از مردان می شود.
40- تفاوت: ضخامت و حجم استخوان زنان، کمتر از مردان است.
تأثیر: تحمل فشار استخوان های زنان در فعالیت های ورزشی، کمتر از مردان است.
41- تفاوت: توان و تحمل فشارهای روحی و عصبی در زنان، بیشتر از مردان است.
تأثیر: زنان در فعالیت های ورزشی، به ویژه در مسابقات استقامتی، بیشتر از حد توان، تلاش و کوشش می کنند.
42- تفاوت: به اعتقاد اکثر کارشناسان، زنان از نظر روحی و روانی، نسبت به مردان حساس تر و عاطفی تر هستند.
تأثیر: بروز خشونت های عمدی در ورزش زنان، کمتر از مردان مشاهده می شود.
43- تفاوت: زنان بیشتر از مردان در معرض صدمات و ضایعات ورزشی هستند.
تأثیر: در نتیجه، مصدومیت های ورزشی موجب کاهش آمادگی زنان می شود.
44- تفاوت: پوکی استخوان (استئوپروز) در زنان بیشتر از مردان مشاهده می شود (علت آن عدم ترشح هورمون جنسی استروژن پس از یائسگی است).
تأثیر: امکان بروز پوکی استخوان متعاقب قطع فعالیت های ورزشی در زنان بیشتر از مردان است.
45- تفاوت: احتمال مرگ های ناگهانی در حین ورزش در زنان، کمتر از مردان است (احتمالاً به دلیل وجود هورمون جنسی استروژن در زنان است).
تأثیر: بروز حوادث ناگهانی ورزشی برای زنان در فعالیت های ورزشی کمتر از مردان است.
پی نوشت ها :
1- نامه ی 14.
2- حسین صبوری، ورزش در اسلام، ص 85-86.
3- فصل نامه ی ورزش، شماره ی سوم، ص 42-43.
4- از این جا به بعد، به تفاوت های روحی و روانی بین زن و مرد اشاره می نماید.
5- سیدرضا پاک نژاد، اوّلین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 14، ص 166-167.
6- کنت کوپر، ورزش درمانی (ایرابیکس نوین)، ص 180.
7- محمد پورکیانی، درآمدی بر علم تربیت بدنی و ورزش، ص 50.
8- محمدرضا اسماعیلی، اصول عمومی فعالیت های جسمانی، ص 198.
9- محمد پورکیانی، همان، ص 50.
10- همان.
11- محمدرضا اسماعیلی، اصول عمومی فعالیت های جسمانی، ص 198.
12- محمد پورکیانی، درآمدی بر علم تربیت بدنی و ورزش، ص 51.
13- همان.
14- محمدرضا اسماعیلی، اصول عمومی فعالیت های جسمانی، ص 198.
15- برگزیده ی مقالات علمی ورزش بانوان (1375-1365)، ص 17-24. در صفحات 35 و 67-68 کتاب ویژگی های زن و ورزش نیز جدول مشابهی ارائه شده است.
