سکه شناسی بخش مهمی از مطالعات تاریخی ایران دوره ی ساسانی را تشکیل می دهد. در جستار حاضر تلاش شده تا تاریخچه ای موجز از این بخش مهم مطالعات ساسانی ارائه گردد. این تحقیقات به صورت غیر علمی از اوایل قرن نوزدهم آغاز شد، ولی چاپ دو کتاب، یا بهتر است بگوییم ظهور دو پژوهشگر، نقش مهمی در علمی شدن سکه شناسی ساسانی داشت؛ نخست پاروک بود که این مطالعات را از قالب کاتالوگ توصیفی خارج کرد و کتابی متفاوت درباره ی سکه های ساسانی تألیف کرد و سپس گوبل که تمام عمرش را صرف سکه شناسی ساسانی کرد و راهنمای کوتاه اما دقیقی برای سکه های ساسانی تدوین نمود. از این رو، این روند را بر اساس تاریخ انتشار این دو کتاب دوره بندی کرده ایم. نخست دوره ی پیش از پاروک که نخستین کتاب ها و مقاله ها منتشر شد و در حقیقت دوره ی معرفی مجموعه های مشهور و مهم آن روزگار و مواد موجود در آن مجموعه ها بود. دوره ی بعد، از ابتدای دهه ی 1920 ( انتشار کتاب سکه های ساسانی پاروک) تا پایان دهه ی 1960 ( انتشار کتاب سکه شناسی ساسانی گوبل) را در بر می گیرد. در این پنجاه سال، سکه شناسی ساسانی روند علمی شدن را طی کرد و نخستین نوشته های تحلیلی در این حوزه به چاپ رسید در دهه های سپسین این مطالعات تداوم یافت. سکه های موجود در موزه ها و مجموعه ها با شیوه ی علمی منتشر و معرفی شد. متخصصین سکه شناسی ساسانی در دانشگاه ها، موزه ها، آکادمی ها و مراکز پژوهشی به فعالیت پرداختند و برای مثال، بخش سکه شناسی آکادمی علوم اتریش که گویل آغازگر مطالعات سکه شناسی ساسانی در آن بود یکی از مهم ترین مراکز پژوهشی در این زمینه بدل شد.
درسطور ذیل، سیر تحول و پیشرفت سکه شناسی ساسانی بر اساس دوره بندی فوق بررسی خواهد شد در این نوشتار بیش تر به معرفی کتاب های غیر فارسی می پردازیم. و البته در این میان بر گوبل و کتاب سکه شناسی ساسانی، به دلیل اهمیت ویژه اش در پیشرفت مطالعات ساسانی، تأکید بیش تری خواهیم داشت. بدیهی است که بررسی و نقد دقیق هر یک از کتاب های انتشار یافته در این زمینه مجال دیگری طلب می کند و در این یادداشت کوتاه نمی توان به تفصیل به همه ی این آثار پرداخت. به همین علت درباره ی بسیاری از این کتاب ها، به نام بردن از آن ها و توضیح کوتاهی درباره شان اکتفا می شود.
1. نخستین گام ها در سکه شناسی ساسانی: از قرن نوزدهم تا دهه ی 1920
تتبعات سکه شناسی از قرن هجدهم میلادی آغاز شد نخستین کسانی که اقدام به بررسی و طبقه بندی سکه ها کردند، مجموعه داران بودند و بدیهی بود که دسته بندی سکه ها بر پایه ی جنس، اندازه، یا سایر ویژگی های ظاهری برای آن ها کفایت نمی کرد و باید شیوه های مناسب تر و دقیق تری برای طبقه بندی مسکوکات می یافتند؛ مانند زمان ساخت سکه ها. زمانی که هنوز شیوه های علمی تعیین قدمت اشیا ابداع نشده بود بهترین راه خواندن نوشته های روی سکه ها، تطبیق این نوشته ها با اطلاعات تاریخی مندرج در منابع کلاسیک بود. در مورد سکه های ساسانی نیز همین روش راه گشا بود.نخستین تحقیقات جدی درباره ی سکه های ساسانی در نیمه ی نخست سده ی نوزده در روسیه آغاز شد. در آن زمان شرق شناسان نامداری از کشورهای اروپایی، مخصوصاً آلمان، اتریش و فرانسه، در دانشکده ی خاورشناسی دانشگاه سنت پترزبورگ گرد آمده بودند. هم چنین طبقات بالای جامعه، مانند اشراف، درباریان و نظامیان مجموعه های غنی و ارزشمندی از اشیای قدیمی، شامل سکه ها و مدال های باستانی و نسخه های خطی کهن، در اختیار داشتند وجود این دو مؤلفه در کنار یکدیگر موجب شد که سنت پترزبورگ به یکی از مراکز مهم مطالعات تاریخی، باستان شناسی و شرق شناسی در جهان تبدیل شود. دبارتلمه(1) یکی از مجموعه داران نظامی در این شهر بود که در میانه ی قرن نوزدهم چند کتاب و مقاله درباره ی سکه شناسی تألیف کرد. از آن جمله بود کتاب های حدس هایی درباره ی چند مدال ساسانی بعد از شاه فیروز ( سنت پترزبورگ 1847)(2)، طبقه بندی مدال های گرجی سبک ساسانی از نظر هنری ( سنت پترزبورگ 1847) (3) و جستارهای سکه شناختی و باستان شناختی، مربوط به ماورای قفقاز ( سنت پترزبورگ 1959)(4). در همان اوان، یوهانس آلبرشت برنارد درن(5) ( 1805- 1881) مشهور به باریس آندریویچ، خاورشناس آلمانی که در دانشکده ی شرق شناسی دانشگاه سنت پترزبورگ به تدریس و تحقیق اشتغال داشت(6).
پژوهش های گسترده ای در زمینه ی سکه شناسی ساسانی انجام داد. از او کتب و مقالات متعددی به زبان های آلمانی، فرانسوی و روسی باقی مانده است. یکی از مهمترین آثار او انتشار کاتالوگی از مجموعه ی شخصی سکه های ساسانی دبارتلمه تحت عنوان مجموعه ی سکه های ساسانی سرتیپ فقید ژ. دبارتلمه ( سنت پترزبورگ 1873)(7) بود.
یکی دیگر از خاورشناسانی که جایگاه مهمی در پژوهش های سکه شناسی ساسانی در سده ی نوزدهم میلادی داشت، آندرئاس داوید مرتمن (8) ( 1811- 1879) در آلمان بود (9) از او آثاری عمدتاً به زبان آلمانی بر جای مانده که اگر چه امروز اعتبار خود را از دست داده اند، اما در میان آثار هم عصر خود جایگاه بسیار مهم و تأثیرگذاری داشتند. از آن جمله است سلسله نوشتارهای مفصلی با عنوان «توصیف سکه های دارای نبشته ی پهلوی»(10) و «درباره ی سکه شناسی پهلوی»(11) که در مجله ی انجمن شرقی آلمان ( ZDMG) انتشار یافته اند. هم زمان با انتشار آخرین مقالات مرتمن، تئودور نولدکه (12) ( 1838- 1930)، شرق شناس و ایران شناس آلمانی، دو مقاله ی مهم درباره ی سکه های ساسانی در مجله ی ZDMG به چاپ رساند(13)
در همان زمان، در بریتانیا ادوارد توماس(14) فعال ترین پژوهشگر در عرصه ی سکه شناسی و کتیبه شناسی ساسانی بود. تمرکز وی بیش تر به سنگ نبشته های پهلوی معطوف بود، لیکن در میان آثار او تحقیقاتی در زمینه ی سکه شناسی نیز به چشم می خورد که اهم آن ها سه کتاب کتیبه ها، مهرها و سکه های آغاز ساسانی (لندن 1868)(15)، سکه های ساسانی (لندن 1873)( 16) و سکه های پارتی و هندی - ساسانی ( لندن 1883)(17) است. البته این آثار صرفاً جهت معرفی و توصیف سکه ها و کتیبه ها نوشته شده اند. و جنبه ی تحلیلی ندارند.
در فرانسه، سکه های ساسانی در اواخر قرن نوزدهم مورد توجه قرار گرفت. ابتدا در مقالات ادمن ( ادم - الفونس) دروئن(18) ( 1837- 1904) سخن از مسکوکات ساسانی به میان آمد و تا چند دهه بعد که کتاب دمرگان منتشر شد، اثری در این زمینه در فرانسه نوشته نشد. کتاب سکه شناسی ایران باستان: دوره ی ساسانی ( پاریس 1933) (19) اثر ژاک دمرگان (20) ( 1857- 1924) چند سال پس از مرگ نگارنده اش انتشار یافت. این کتاب فاقد - اطلاعات تازه بود و صرفاً مطالبی را تکرار می کرد که پیش تر نیز منتشر شده بود این کتاب به قول گویل «هیچ گونه پیشرفتی در سکه شناسی ساسانی حاصل نکرد.»
2. روند علمی شدن پژوهش ها: از پاروک تا گویل
در حقیقت آثار پاروک، ولنتاین، هرتسفلد و اردمن نخستین پژوهش های علمی در زمینه ی سکه شناسی ساسانی محسوب می شود. فوردونجی پاروک(21) در دهه های آغازین قرن بیستم، مقالاتی به زبان انگلیسی نوشت که سر آغاز علمی شدن تحقیقات سکه شناختی درباره ی دوره ی ساسانی بود. در نهایت وی به سال 1924، کتاب مشهور سکه های ساسانی ( 22) را در بمبئی منتشر کرد که در عصر خود یک اثر ممتاز بود و به قول گوبل «تمام آثار پیش از خود را بی اعتبار کرد». کتاب پاروک مانند آثار پیش از خود به صورت یک کاتالوگ نبود، بلکه اثر نسبتاً جامعی بود که توالی تاریخی سکه ها را اساس قرار داده بود. البته سه سال پیش از انتشار این کتاب، اثر دیگری در لندن به طبع رسیده بود که در آن نیز اساس بر توالی شاهان ساسانی قرار داشت و آن، کتاب سکه های ساسانی (23) اثر ویلیام ولنتاین(24) بود. این کتاب بدون حروف چینی و به صورت خطی منتشر شده است و ظاهری کاملاً سنتی دارد. در آن، طرح ها و جدول های بسیار سودمندی ترسیم شده و تمام نوشته های پهلوی روی سکه های ساسانی که تا آن زمان شناخته شده بود استنساخ، آوانگاری و ترجمه شده است. این کتاب، به سبب اشکالات و نواقصش، برای محققین امروز قابل استفاده نیست، ولی در دهه ی 1920 تأثیری در مسیر علمی شدن تتبعات سکه شناختی ساسانی داشت.جز این دو کتاب انگلیسی، چند مقاله از دو محقق آلمانی نیز در تحول سکه شناسی ساسانی بسیار مؤثر بود. نخست ارنست امیل هرتسفلد(25) (1879- 1948)، باستان شناس آلمانی(26)، که چند مقاله ی پراکنده ی مرتبط با سکه های ساسانی نگاشت، اما اهمیت جایگاه هرتسفلد در سکه شناسی ساسانی بیش از هر چیز مرهون طبقه بندی تاج های شاهان ساسانی بود. یکی از کارهای مهم هرتسفلد در زمینه ی مطالعات ساسانی، تدوین نخستین جدول دقیق از شکل تاج های شاهنشاهان ساسانی بر پایه ی سکه ها بود(27) این جدول در شناسایی و تاریخ گذاری نگاره کندهای ساسانی فاقد کتبیه بسیار مفید و مؤثر واقع شد.(28) پژوهشگران دیگری که در این زمینه نقش داشت، کورت اردمن (29) ( 1901- 1964) بود. (30) از او در میانه ی قرن بیستم یک مقاله ی کوتاه و سپس یک مقاله ی مهم و مفصل درباره ی تحولات تاج های ساسانی به طبع رسید. (31) مقالات این دو باستان شناس آلمانی، علاوه بر تثبیت مطالعات علمی در سکه شناسی ساسانی، بسیاری از ابهامات را درباره ی تاج های شاهان ساسانی و روند تطور آنها رفع کرد.
3. روبرت گوبل و سکه شناسی ساسانی
روبرت گوبل(32) ( 1919- 1997) تحصیلاتش را در رشته ی باستان شناسی در دانشگاه وین به پایان برد و سال ها سرپرستی بخش سکه شناسی آکادمی علوم اتریش را عهده دار بود. او تمام عمر خود را صرف تحقیق درباره ی سکه های ساسانی کرد و کتاب ها و مقالات ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت. (33) بی تردید کتاب سکه شناسی ساسانی گوبل را باید از مهم ترین یادگارهای این پژوهشگر فقید اتریشی به حساب آورد.کتاب گوبل در اواخر دهه ی 1960 نوشته شد؛ سال هایی که به مطالعات ساسانی از رونق ویژه ای برخوردار بود ولی به پژوهش های سکه شناختی این دوره کم تر توجه می شد. عمده ی منابع سکه شناسی ساسانی در آن زمان محدود بود به آثاری که محققین نسل های پیشین نگاشته بودند. این نوشته های، پیش از پاروک، غالباً کاتالوگ هایی از سکه های ساسانی بود و هنوز تحقیقات علمی چندانی در این حوزه صورت نگرفته بود. البته چنان که پیش تر اشاره شد، پاروک، ولنتاین، هرتسفلد واردمن کوشش های زیادی در علمی شدن سکه شناسی ساسانی داشتند، ولی نوشته های آن ها برای پژوهش های تازه ی ساسانی شناسان کفایت نمی کرد. فرانتس آلتهایم(34) (1898- 1976)، مورخ و شرق شناس بزرگ آلمانی، با تیزبینی متوجه این امر شد و روبرت گوبل جوان را به تحقیق در این حوزه تشویق کرد. ظهور گوبل در سکه شناسی ساسانی، آن هم در سال هایی که به جرأت می توان گفت هیچ محققی، دست کم در اروپا، در آن زمینه قلم نمی زد، او را به پژوهشگری ممتاز و بی رقیب بدل نمود. گوبل نخستین نوشته هایش در این حوزه را در سال 1852 چاپ کرد و تنها دو سال بعد، فصلی از کتاب دولتی آسیایی را، که به سکه های ساسانی اختصاص داشت، به پیشنهاد آلتهایم و با اطلاعاتی تازه و جداولی سودمند نوشت.(35)
کتاب سکه شناسی ساسانی چهارده سال پس از آن تاریخ به طبع رسید؛ زمانی که گوبل توانسته بود خود را به عنوان یک پژوهشگر پر تلاش و توانا در عرصه ی سکه شناسی ساسانی تثبیت کند. این کتاب در حقیقت نسخه ی کامل تر و روزآمدتری است از همان فصلی که گوبل در کتاب التهایم و اشتیل نوشته بود هدف از انتشار این کتاب آن بود که پژوهشگران راهنمایی برای شناخت سکه های ساسانی در دست داشته باشند که آنان را، در نهایت ایجاز، با جزئیات نقوش و نبشه های این سکه ها، اوزان و جنس آنها و تحولاتشان در طول دوره ی ساسانی آشنا سازد. این نخستین بار بود که چنین کتابی در این باره نوشته می شد و شاید به همین سبب بود که سه سال بعد، برگردان انگلیسی این کتاب نیز انتشار یافت.(36) در سطور ذیل، این کتاب را قدری مفصل تر و از دو جنبه بررسی خواهیم کرد؛ نخست تبیین اهمیت این کتاب در فضا و زمان تألیف آن و سپس جایگاهش در مطالعات کنونی پیرامون ایران ساسانی.
کتاب گوبل با مقدمه ای کوتاه درباره ی تاریخچه ی پژوهش های صورت گرفته در حوزه ی سکه شناسی ساسانی آغاز می شود ( صص 1-4)
سپس به جزئیات تصاویر دو رویه ی سکه های ساسانی پرداخته شده و از آن جمله است حاشیه ی سکه، اجزای تاج، آرایش مو و ریش شاه، نبشته ها، تاریخ و محل ضرب و نیزگونه های خاص سکه ها (صص 5- 25).
بخش بعد به جنس و اوزان سکه ها اختصاص دارد (صص 25- 30). در دوره ی ساسانی، برخلاف دوره های پیشین، سکه هایی از فلزات گوناگون (طلا، نقره و مس) ضرب می شد. چنان که شواهد نشان می دهد، اشکانیان، بیش تر با نقره به ضرب سکه می پرداختند و طلا به ندرت مورد استفاده قرار می گرفت. لیکن ساسانیان دوباره طلا را به ضراب خانه ها بازگرداندند و با آن که نقره هم چنان فلز اصلی در ضرب سکه باقی ماند، طلا نیز در مواردی استفاده می شد و علاوه بر آن، مس هم در این دوره برای سکه زنی به کار می رفت. گوبل علت استفاده ی قابل توجه ساسانیان از طلا را پیروی از هخامنشیان می داند که این مسأله خود جای بحث بیش تر دارد. در این باره نخست باید دریابیم که ساسانیان تا چه حد از سکه زنی هخامنشیان آگاهی داشتند و اگر در جنس فلز از آن ها پیروی کرده اند، چرا در نقوش روی سکه های ساسانی، کوچک ترین اثری از نقش مایه های مسکوکات هخامنشی به چشم نمی خورد.
در سه بخش بعد، به ضراب خانه ها و دستگاه اداری آن ها(صص 31- 33)، تکنیک ضرب سکه های ساسانی (صص 34- 37) و هنر سکه زنی (صص 38- 40) پرداخته شده است. بخشی که پس از آن ها قرار دارد، به توالی تاریخی سکه های ساسانی پرداخته و تحولاتی را که در زمان هر یک از شاهنشاهان ساسانی در ضرب سکه رخ داده معرفی می کند(صص 41- 55).
کار گوبل در این بخش بر اساس تعداد زیادی از سکه های ساسانی موجود در چندین موزه و مجموعه ی اروپایی و نیز مجموعه هایی غنی در دیگر کشورها تنظیم شده است که در زمان خود بی نظیر و ستودنی بوده. اگر چه برخی از اطلاعات آن طبیعتاً با یافته های تازه هم خوانی ندارد، اما هنوز در بسیاری موارد می توان از آن هم چون یک مرجع معتبر بهره برد.
پس از آن بخش، فصول کوتاه دیگری آمده است. یکی از این فصول به سکه های مجعول اختصاص دارد(صص 60- 63). در نگاه نخست شاید قرار دادن چنین فصلی در این کتاب نادرست به نظر برسد، اما از آن جا که این کتاب به عنوان یک راهنما برای شناخت سکه های ساسانی نوشته شده اتفاقاً وجود چنین فصلی می تواند بسیار مفید باشد. گوبل در این بخش به معرفی گونه هایی از سکه های مجعول پرداخته و بخشی از تجربیاتش در شناسایی آن ها را در اختیار خوانندگان گذاشته است.
در بخش بعد، گوبل نگاهی گذرا به تاریخ دوره ی ساسانی و جایگاه آن در تاریخ ایران انداخته است ( صص 64- 72). بخش سپسین به تاج های ساسانی می پردازد ( صص 73- 74). گوبل، در این بخش، تاج ها را بر اساس شکلشان به هشت گونه تقسیم کرده است.
در انتهای متن کتاب جدولی دقیق از سکه هایی که تصاویرشان در پایان کتاب آمده، دیده می شود (صص 77- 83). در این جدول، نام شاه، واحد گونه و محل نگهداری هر سکه نوشته شده است. جدول بعدی فهرستی از نام ضراب خانه های ساسانی و نشان های اختصاری آن هاست(صص 84- 85). پس از آن نیز، یادداشت ها (صص 86- 87)، کتاب شناسی ( صص 88- 93) و نمایه (صص 94- 99) قرار داد. این کتاب شناسی، به رغم نواقص مختصری که دارد، در زمان نگارش کتاب قطعاً کامل ترین و دقیق ترین کتاب شناسی سکه شناسی ساسانی بوده، ولی طبعاً از سال 1968 تاکنون کتب و مقالات بسیاری در این زمینه انتشار یافته که برای آگاهی از آن ها باید به کتاب شناسی های جدیدتر رجوع کرد(37) نمایه ی کتاب نیز علاوه بر فهرست اعلام، فهرستی از واژگان فارسی میانه، لاتین و یونانی را در خود جای داده است. در صفحه ی 100، نمودار خوبی از توالی شاهنشاهان ساسانی و زمان حکومتشان طراحی شده است. صفحات بعد مشتمل است بر جداولی که به صورت دستی ترسیم شده. در این جدول ها، گوبل گونه های تاج های ساسانی و انواع تصاویر دو رویه ی سکه ها در زمان هر شاهنشاه ساسانی را ارائه کرده است. پس از آن نیز جدولی بسیار سودمند از متن کتیبه های سکه های ساسانی و نام ضراب خانه ها شامل متن پهلوی، حرف نگاری و ترجمه قرار دارد. این جدول با توجه به اطلاعات کنونی، نقص هایی دارد و هم چنین از شیوه ی حرف نگاری خاصی پیروی می کند. کتاب با تصاویر نمونه هایی از سکه های ساسانی، که پیش تر به فهرستشان اشاره شد، به پایان می رسد این تصاویر در مجموع شانزده صفحه را در بر می گیرند که شامل 235 سکه ی ساسانی و 19 سکه ی مجعول است.
اهمیت این کتاب، بیش از هر چیز، به سبب دسته بندی دقیقی است که گوبل از سکه های یک یک شاهنشاهان ساسانی را ارائه کرده، چرا که تدوین چنان جدولی درباره ی سکه های ساسانی تا آن زمان بی سابقه بود. اما تنها یک سال پس از انتشار کتاب گوبل، ولادیمیر گریگوریویچ لوکونین(38) (1932- 1984)، باستان شناس ایران شناس روسی و رئیس وقت بخش شرقی موزه ی ارمیتاژ(39) کتاب مهم و مشهور خود با عنوان فرهنگ ایران ساسانی را در مسکو به چاپ رساند(40) در کتاب لوکونین، دسته بندی متفاوتی از سکه های ساسانی سده ی سوم میلادی ارائه شد که بر پایه ی سکه های موجود در موزه های شوروی، مخصوصاً موزه ی ارمیتاژ در لنینگراد و موزه ی تاریخی در مسکو، تنظیم شده است. با وجود ایراداتی که در مواردی به کار لوکونین وارد است، دسته بندی او برخی از نواقص جدول گوبل را آشکار کرد و طبعاً این ناهمگونی ها از متفاوت بودن مجموعه های مورد بررسی این دو محقق ناشی شده است.
نیم نگاهی به سکه شناسی ساسانی پس از سکه شناسی ساسانی گوبل
در دهه های بعد، کتاب های مهم دیگری در زمینه ی سکه شناسی ساسانی تألیف شد که از آن جمله بود و کتاب به قلم ملک ایرج مشیری با عنوان مطالعات سکه شناختی ایران دوره ی ساسانی (تهران 1972) و مطالعات سکه شناختی ایران دوره ی ساسانی و عرب ساسانی ( تهران 1977)؛(41) ولی راهنمای گوبل هم چنان اهمیت خود را حفظ کرد.(42) با این حال هنوز ضعفی در سکه شناسی ساسانی احساس می شد و آن، نبودن یک یا چند کتاب جامع و روز آمد به همراه تصاویر شمار زیادی از سکه های ساسانی در موزه ها و مجموعه های مهم جهان بود. نبود چنین کتابی قضاوت درباره ی دسته بندی های گوبل و لوکونین را دشوار می کرد.(43) پروژه ی SNS) Sylloge Nummorum Sasanidarum) که در دهه ی 1990 به پیشنهاد رائول کوریل (44) آغاز شد و هم چنان ادامه دارد، مهم ترین گامی است که تاکنون در مسیر رفع این نیاز صورت پذیرفته. هدف این طرح، انتشار سکه های ساسانی موجود در پاریس، برلین و وین و ارائه ی دسته بندی دقیق تری از سکه های ساسانی است. طرح مذکور زیر نظر دو پژوهشگر بزرگ و به نام اروپایی، ریکا گیزلن(45) در پاریس و میشائل اَلرام(46) در وین انجام می شود که محقق اخیر، جانشین روبرت گوبل فقید در بخش سکه شناسی آکادمی علوم اتریش است و ریکا گیزلن ایران شناس بلژیکی و مدیر پژوهش در مرکز ملی پژوهش های علمی ( CNRS) فرانسه است. از سری اصلی این مجموعه که به مجموعه های پاریس، برلین و وین اختصاص دارد تاکنون سه جلد به چاپ رسیده است: 1. اردشیر یکم و شاپور یکم (وین 2003)، 2. هرمز یکم تا هرمز دوم (وین 2011) و 3. شاپور دوم تا قباد یکم [در دو مجلد به قلم نیکلاوس شیندل] (وین 2004) (47) این پروژه تاکنون بسیار پر بار و سودمند بوده و به شکل قابل توجهی مورد استقبال قرار گرفته است. لازم به ذکر است که نخستین جلد این مجموعه در سال 2004 جایزه ی «رومن و تانیا گیرشمن» را از آکادمی کتیبه ها و متون (48) در پاریس دریافت کرد. علاوه بر این سه جلد، مجلدات فرعی دیگری نیز تاکنون در این پروژه چاپ شده که به مجموعه هایی در سایر کشورها اختصاص یافته است.جز این مجموعه، تک نگاری ها و مقالات متعدد دیگری نیز در دهه های اخیر درباره ی سکه های ساسانی و عرب ساسانی از پژوهشگرانی چون رائول کوریل، فیلیپ ژینیو(49) و ریکا گیزلن در فرانسه، میشائل اَلرام و نیکلاوس شیندل(50) در اتریش، اَدرین دیوید هوبیوار(51) و وستا سرخوش- کرتیس (52) در بریتانیا، اَلکساندر نیکیتین(53)، سرگی لاگینف(54)و باریس لیتوینسکی (55) در روسیه، کارلو چرتی(56) و اَندرئاگاریبلدی(57) در ایتالیا و غیره منتشر شده است. از آثار جدید در این زمینه باید به کاتالوگ سکه های ساسانی موزه ی ملی ایران اشاره کرد که اخیراً در دو جلد توسط موزه ی بریتانیا به طبع رسیده است.(58) هم چنین باید از مجموعه ی سکه های ساسانی در میلان نام برد که در کتابی تحت عنوان سکه زنی ساسانی و تاریخ (کاستا مزا، کالیفرنیا 2010 به قلم اَندرئا گاریبُلدی انتشار یافته است.(59).
پی نوشت ها :
1. J. de Bartholomaei
2.J. de Bartholomaei, Conjectures Sur quelques medailles sasanides Posterieures au roi firouz (saint petersburg 1847).
3. Idem, Classement de Medailles georgiennes au type Sasanide du Point de vue de L'art (Saint Petersburg 1847).
4. Idem, Lettres mumismatiques et archeologiques, relatives a la Transcaucasie (Saint Petersburg 1859)
5. Johannes Albrecht Bernhard Dorn
6. درباره ی زندگی و آثار دُرن بنگرید به:
N.L. Luzhetskaya, "Dorn, Johannes Albrecht Bernhard", In: E. Yarshater (ed.), Encyclopedia Iranica, Vol. VII, Fasc. 5 (1995): 511-513; Online: Http://Www.Iranicaonline.Org/articles/dorn
7. B. Dorn. Collection de Monnaies Sasanides de Feu le Lieutenant-General J. De Bartholomaei (Saint Petersburg 1873).
8. Andreas David Mordtmann
9. درباره ی زندگی و آثار مرتمن نگاه کنید به :
H.G. Majer ,,Mordtmann, Andreas David", In : Neue Deutsche Biographie 18 (1997): 92-93; Online: Http://Deutsche-Biograhie.De/Pnd117142913.Html
10.A.D. Mordtmann, ,,Erklarung der Munzen Mit Pehlvi-Legeden '',ZDMG VIII(1854): 1-194.
Idem, ,,Erklarung der Munzen mit Pehlevi-Legenden" , ZDMG XII (1858): 1-56.
Idem ,,Erklarung Der Munzen Mit Pehlewi-Legenden" , ZDMG XIX(1865): 373-496.
11. Idem Zur Pehlevi-Munzkunde (I. Die Altesten Muhammedanischen Munzen; II. Die Pragestattender Sasaniden-Munzen; III.)", ZDMG XXXIII (1880): 1-162.
12. Theodor Noldeke
13. Th. Noldeke, ,,Zur Erklarung der Sasanidenmunzen", ZDMG XXXI (1877): 147-151.
Idem, ,,Zur Pehlewi-Sprache und Munzkunde. ZDMG XXXIII" (1879): 687-693.
14. Edward Thomas
15. E. Thomas, Early Sasanian Inscriptions, Seals And Coins (London 1868).
16.Idem, Sasanian Coins (London 1873).
17.Idem، parthian and Indo- Sassanian Coins( london 1883
18. Edmond (Edme-Alphonse) Drouin
19.J. de Morgan, Numismatique de La Perse antique : dynastie Sasanide (Paris 1933).
20. Jacques de Morgan
21.Furdoonjee D.J. Paruck
22.F.D.J. Paruck ,Sasanian Coins (Bombay 1924).
23.W.H. Valentine,Sasanian Coins (London 1921).
24.William H.Valentine
25.Ernst Emil Herzfeld
26.درباره ی هرتسفلد بنگرید به:
S.R. Hauser, H. V. Gall, D. Stronach, P.O. Skj?rvo, "Herzfeld,Ernst" , In: E. Yarshater (ed.), Encyclopedia Iranica, Vol. Xii, Fasc. 3 (2003): 290-302; Online: Http://www.Iranicaonline.org/Articles/Herzfeld-Ernst
27. نگاه کنید به:
E.Herzfeld, Khusrau Parwez Und der Taq i Vastan", Archaologische Mitteilungen aus Iran 9 (1938):102.
28. در حقیقت، استفاده از شکل تاج های منقور بر روی سکه ها برای شناسایی شاهان در نگاره کندهای ساسانی پیشنهاد بود که خود هرتسفلد برای نخستین بار مطرح کرد: رجوع شود به:
E. Herzfeld, "La Sculpture Rupstre de La Perse Sasanide", Revue Des Arts Asiatiques 5 (1928); 129-142).
29. Kurt Erdmann
30. درباره ی اردمن این نوشته را ببینید:
R.Ettinghausen, ,,Kurt Erdmann" , Der Islam 41(1965): 253-260.
31. K. Erdmann, ,,Wie Sind die Kronen der Sasanidischen Munzen Zu Iesen?" , ZDMG 99 (1945-49): 206-211.
Ibid, ,,Die Entwicklung der Sasanidischen Krone", Ars Islamica 15-16 (1951):87-123.
32.Robert Golb
33. برای آگاهی بیش تر از زندگی و آثار گوبل بنگرید به:
.M. Alram, "Robert Golb (1919-1997)", Studia Iranica 27/2 (19980:279-288.
Idem, "Gobl, Robert" In: E. Yarshater (ed.), Encyclopedia Iranica =, Vol Xi, Fasc. 1 (2001): 25-27.; Online: Http://www.Iranicaonline.org/Articles/gbl-
34. Franz Altheim
35. R. Gobl, ,,Aufbau der Munzpragung (des Sasanidensaates)", In: F.Altheim Und R. Stiehl, Ein asiatischer Staat (Wisebaden 1954): 51-128.
36. R. Gobl, Sasanian Numismatics, tr, P. Servein (Braunschweig 1971).
چند سال پس از انتشار نسخه ی آلمانی کتاب، یادداشتی به انگلیسی در معرفی و نقد آن منتشر شد:
M. Gibson, "Review of Sasanidische Numismatik...", Journal of Near Eastern Studies 32/1-2 (1973): 276-278.
37. به عنوان نمونه مراجعه کنید به:
T. Daryaee And A. Gariboldi, " A Bibliography of Sasanian And Arab-Sasanian Numismatics (1793-2010)", E-Sasanika 20 (2012); Online: Http://www.Humanities.uci.edu/Sasanika/Pdf/e-Sasanika20.Pdf
38. Vladimir Grigoryevich Lukonin
39. درباره زندگی و آثار لوکونین نگاه کنید به :
M. Dandamayev And I.Medvesskaya, "Lukonin, Vladimir Grigor' evich", In: E. Yarshar (ed.), Encycloppedia Iranica; Online: Http://www.Iranicaonline.org/articles/Lukonin-V-G
40.B.R.Jiykohn, Kyibmypa Cacahuockozo Hpaha (Mockba 1969).
41. برای مثال باید به دو کتاب ملک ایرج مشیری اشاره کرد که در دهه ی 1970 و تنها چند سال پس از کتاب گوبل انتشار یافتند:
M.I Morchiri Etudes de Numismatique Iranienne Sous Les Sassanides (Teheran 1927).
Idem, Etude de Numismatique Iranienne Sous Les Sassanides et Arabe-Sassanides (Tehran 1977).
42. راهنمای کوتاه دیگری نیز در دهه ی 1980 به قلم خود گوبل در تاریخ ایران کمبریج انتشار یافت:
R. Gobl, "Sasanian Coins", In: E. Yarshater (Ed.), The Cambridge History of Iran, Vol. 3 (I): The Seleucid, parthian And Sasanian Periods (Cambridge 1983): 323-336.
43.R. Gyselen, "The Coins of 3Rd Century Sasanian Iran And The Formation of Historical Criteria " , E-Sasanika 15 (2011):2; Online:Http://www.Humanities.uci.edu/Sasanika/Pdf/e-Sasanika%2015-Gyselen-V2.Pdf
44.Raoul Curiel
45.Rika Gyselen
46.Michael Alram
47.M. Alram / R. Gyselen, Sylloge Nummorum Sasanidarum Paris Berlin- Wien Bd.1 Ardashir I- Shapur I(wien 2003).
M.Alram/R.Gyselen، Sylloge Nummorum Sasanidarum Paris Berlin-wien، Bd 2.-
. (Ohrmazd I - Ohrmazd II (Wien 2011.
N. Schindel, Sylloge Nummorum Sasanidarum Paris-Berlin-Wien, Bd.3/1. Shapur II _ Kawad I / 2. Regierung; Bd. 3/2. Katalogband (Wien 2004).
48.Academie des Inscriptions et Belles-Lettres
49.Phillipe Gignoux
50.Nicolaus Schindel
51.Adrian David Hugh Bivar
52.Vesta Sarkhosh-Curtis
53.Alexander B. Nikitin
54.Sergey D. Loginov
55. Boris A.Litvinsky
56.Carlo G. Cereti
57.Andrea Gariboldi
58. V. Sarkhosh-Curtis, M.E. Askari, E.J. Pendleton, With R. Hodges And A-A. Safi, Sasanian Coins: A Sylloge of The Sasanian Coins in the National Museum of Iran (Muzeh Melli Iran ),Tehran, Vol. 1. Ardashir I- Hormizd Iv (London 2010); Vol.2. Khusrau II-Yazdgard III( London 2012)
59. A. Gariboldi, Sasanian Coins And History: The Civic Numismatic Collection of Milan (Costa Mesa 2010).
