تبیین بیانات مقام معظم رهبری در گفت‌وگو با خانم دکتر زهرا عباسی (2)
طرح‌های مصوب در حوزه‌ی زنان و خانواده همواره در راه عملیاتی شدن، به بن‌بست برمی‌خورند. موانع زیادی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها تعدد و عدم هماهنگی بین بخش‌های مختلف است که به نظر، بیش از سایر عوامل نقش‌آفرینی می‌کند. درقسمت اول گفت‌وگو با سرکار خانم دکتر زهرا عباسی، مدیرکل دفتر امور زنان و خانواده‌ی وزارت کشور، با عنوان«هویت مرده در کالبد زن غربی»، به تبیین بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در نشست اخیر ایشان در جمع زنان فرهیخته پرداختیم و از مشکلات زن غربی و نگاه تلذذی به آن سخن گفته شد. در بخش دوم این گفت‌وگو، ضمن آشنایی با فعالیت‌های دفتر امور زنان و خانواده‌ی وزارت کشور، به بررسی اولویت‌های مسائل زنان و طرح‌های این مرکز پرداخته‌ایم.رهبر معظم انقلاب همواره در باب مسائل زن و خانواده، مطالباتی جدی داشته‌اند و نگاه ایشان همواره نگاهی راهبردی به این حوزه بوده است. اما این دغدغه کمتر در دستگاه‌های اجرایی پیگیری می‌شود یا به نحوی استفاده‌ی ابزاری از این موضوع صورت می‌گیرد. دلیل این امر چیست؟
به نظر من، ابتدا باید هر چیزی را در جای خود قرار دهیم تا متوجه شویم راهبردهایی که مقام معظم رهبری در حوزه‌ی زنان و خانواده مورد تأکید قرار می‌دهند چقدر در برنامه‌های کشور مورد توجه قرار گرفته است. مأموریت دستگاه ما نظارت و راهبری و حمایت است. این حقیر در این سه دهه‌ی انقلاب، تجربه‌ی کارهای دولتی و غیردولتی را در عرصه‌ی ملی و بین‌المللی داشته‌ام. انقلاب اسلامی برای ما فرصت‌های بسیار خوبی ایجاد کرد و ما زود وارد این عرصه شدیم. البته ما هم در کار خود نقص‌هایی داشتیم. به لطف و عنایت الهی، رهبری حضرت امام (رحمت الله علیه) و مقام معظم رهبری، که من شخصاً همه‌ی حیات فردی، خانوادگی و اجتماعی‌ام را مدیون آنها می‌دانم، توفیق انجام کارهای خوبی را به دست آوردیم.
هر دستگاه باید با توجه به مأموریت‌هایی که بر عهده‌ی آن گذاشته شده است، سندی راهبردی داشته باشد. این سند به جهت‌دهی درست و ایجاد وحدت رویه‌ی برنامه‌ها کمک می‌کند.
نرم‌افزار دیگری برای ارزیابی و پایش فعالیت‌ها، هماهنگ با این سند راهبردی، تحت عنوان طرح تحرک نیز طراحی شده که انگیزه و رقابتی مثبت میان تمام دست‌اندرکاران امور زنان و خانواده در کشور ایجاد کرده است و هر ساله برای آن یک هدف کلان، چند هدف خرد و برنامه تعریف می‌شود. تمام فعالیت‌های پایش‌شده نیز موجود است.
بر اساس این نرم‌افزار، می‌توانید بگویید که مثلاً دستاوردهای حوزه‌ی زنان و خانواده در وزارت کشور بر اساس سند راهبردی و نرم‌افزار طرح تحول چیست. مثلاً یکی از هدف‌های مهم ما این بود که برای الگوی متعادل بین نقش مادری و همسری و نقش اجتماعی زن، تعادلی ایجاد کنیم تا از افراط و تفریط جلوگیری شود.
به طور مختصر، اهم فعالیت دفتر امور زنان و خانواده‌ی وزارت کشور را تشریح بفرمایید.
شورای اجتماعی کشور شورایی است که تعدادی از وزرا عضو آن هستند و رئیس آن وزیر کشور است. مصوبات این شورا مثل مصوبات هیئت دولت لازم‌الاجراست. اجرایی شدن آنچه را که در حوزه‌ی زنان در این شورا تصویب می‌شود، ما پیگیری می‌کنیم. سعی ما بر این است که دستگاه‌ها را فعال کنیم، زیرا سازوکار، بودجه، نیروی انسانی و تخصص را در اختیار داریم.
ما به دلیل اینکه دستگاه‌ها در حوزه‌ی زنان و خانواده هماهنگ و فعال شوند و همچنین برای عملیاتی‌‌سازی کارهای زنان و خانواده، به نوعی راه‌های تعامل جدی‌تر با دستگاه‌ها را طراحی کرده‌ایم.
پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی، هنوز نتوانسته‌ایم الگوی مناسبی برای اشتغال زنان ارائه دهیم تا هم حضور اجتماعی زن در جامعه تأمین شود و هم وی بتواند به نقش‌های اساسی خود در خانواده (که همان همسری و مادری است) بپردازد. همواره زن ایرانی مجبور به فدا کردن یک نقش در ازای نقش دیگر است. این امر چگونه حل خواهد شد؟
ما با یک تیم علمی دانشگاهی، پروژه‌ای تحقیقاتی انجام دادیم و پیامدهای مثبت و منفی اشتغال زنان را بررسی کردیم. بعد از آن توانستیم بگوییم آیا مصوبات، قوانین، سیاست‌ها و برنامه‌ها نقص دارد یا نه. این برنامه‌ها باید دائماً تعدیل شود تا وظایف زنان، مأموریت‌های آنان در حوزه‌ی فردی، خانوادگی و اجتماعی به سمت تعادل پیش رود.
در دولت نهم و دهم برنامه‌هایی برای دورکاری و دوران بارداری، زایمان و بعد از زایمان زنان پیش‌بینی شد که کمک می‌کرد مادران هم به نقش مادری و هم به وظایف انقلابی خود زمانی که در خانه هستند بیشتر توجه کنند. ما زمانی که نمی‌توانیم در اجتماع حضور فیزیکی داشته باشیم، می‌توانیم در خانه وظایف انقلابی خود را انجام دهیم. بسیاری از خانم‌ها در زمان جنگ، در خانه‌های خود از دفاع مقدس حمایت و پشتیبانی می‌کردند. در اسلام و جمهوری اسلامی ظرفیت‌های بسیار ارزشمندی وجود دارد. ما این فرهنگ دینی و ظرفیت‌های آن را نشناخته‌ایم و از آنها درست استفاده نکرده‌ایم و در ظرفیت‌های کاذبی حل شده‌ایم که متناسب با شرایط روحی، فکری و جسمی ما نیست.
اگر هر کسی با خود خلوت کند، خوب می‌داند که کجا درست عمل کرده و کجا درست عمل نکرده است. این فرمایش حضرت علی (علیه السلام) بسیار مهم است که ما از خود حسابرسی داشته باشیم. حقیقتاً ما زنان در نقش فردی، خانوادگی و اجتماعی چقدر موفق بوده‌ایم؟ حتی ممکن است ساعت‌های طولانی را در خانه یا اجتماع گذرانده باشیم، ولی نقش اساسی خود را درست ایفا نکرده باشیم. کم‌وکاستی‌های زیادی داریم که باید بتوانیم با سیاست‌گذاری درست آن را جبران کنیم.
با این کار پژوهشی، به محض اینکه پیامدهای منفی و مثبت اشتغال زنان برای ما روشن شد، به صرافت افتادیم که مشاغل خانگی را در جامعه ترویج کنیم و اولویت را هم به زنان سرپرست خانوار دهیم؛ زیرا وقتی همسران آنان حضور ندارند و می‌خواهند فرزندان خود را تربیت کنند، باید در خانه حضور داشته باشند تا بچه‌ها آسیب نبینند، پس باید امکانات را در منزل مهیا کنیم. برای مشاغل خانگی، دولت بودجه اختصاص داده و مصوبات و کمک‌های بسیار ارزشمندی را فراهم کرده است.
با توجه به افزایش اشتغال زنان و شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه، فارغ از درست یا نادرست بودن آن، فرزندان مادران شاغل با آسیب‌های جدی مواجه‌اند. محیط مهدکودک‌ها به شدت با سبک زندگی خانواده‌ی اسلامی‌ایرانی زاویه دارد. در این موضوع، چه راهبردی اندیشیده شده است؟
بحث دیگری که ما مورد توجه قرار داده‌ایم به حوزه‌ی کودکان و مهدکودک‌ها مربوط می‌شود. در واقع بازی‌ها، تفریح، سلامت و تغذیه‌ی کودکان نسل آینده به شدت در معرض تهاجم فرهنگی است. این جنگ نرم بسیار ظریف همه‌ی عرصه‌ها را نشانه گرفته است. یک تیم حوزوی و دانشگاهی ابتدا به آسیب‌شناسی مهدکودک‌ها پرداختند و پژوهش عمیق و گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف انجام دادند؛ مثلاً اینکه مجوز مهدکودک‌ها به چه کسانی داده شده است، مدیران مهدکودک‌ها چه کسانی هستند و چقدر دغدغهی فرهنگی و دینی دارند، مربیان چه کسانی هستند و به برنامه‌هایی که ارائه داده می‌شود توجه دارند یا خیر و مهدکودک‌ها چقدر با رویکرد فرهنگ اسلامی هماهنگی دارد. همه‌ی این مسائل آسیب‌شناسی شد و ما در این زمینه دو بسته‌ی آموزشی فراهم کردیم.
بازی‌ها، تفریح، سلامت و تغذیه‌ی کودکان نسل آینده به شدت در معرض تهاجم فرهنگی است. این جنگ نرم بسیار ظریف همه‌ی عرصه‌ها را نشانه گرفته است. باید دید در مقابل، ما چه فعالیتی داشته‌ایم و مهدکودک‌های ما چقدر با رویکرد فرهنگ اسلامی هماهنگی دارند.
باید نظارت شود تا مجوز به افرادی داده شود که صلاحیت لازم برای تأسیس مهدکودک را دارند. یعنی کسانی که واقعاً دغدغهی تربیت و احساس مسئولیت داشته باشند. رویکرد کاری و مدیریت آنها اسلامی باشد و با فرهنگ انقلاب تطبیق داشته باشد. مربیان نیز باید دوره‌های مختلف آموزشی را پشت سر گذاشته باشند. فرهنگ بازی‌ها، تفریح، تغذیه، بهداشت و سلامت کودکان باید تغییر پیدا کند. ما دو بسته طراحی کردیم تا این خدمات ارائه شود. البته مهدکودک‌ها زیر نظارت وزارت کشور نیستند، اما نظارت و آسیب‌شناسی آن به عهده‌ی ماست و ما در این زمینه آسیب‌های اجتماعی بسیاری دیده‌ایم.
بانک اطلاعات که مقام معظم رهبری به آن اشاره کردند، باید به وجود بیاید، زیرا ارگان‌ها از کار یکدیگر بی‌خبر هستند. مثلاً بهزیستی اطلاعات خود را به موقع در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد. آیا واقعاً هدایت فرهنگی و تأسیس مهدکودک‌ها باید به عهده‌ی بهزیستی باشد؟ آیا همه‌ی کودکان مخاطبین بهزیستی هستند یا فقط کودکان خانواده‌های آسیب‌‌دیده؟ چه ارگانی وظیفه‌ی نظارت و هدایت مهدکودک‌ها را به عهده دارد؟ این مسئله باید در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بحث قرار گیرد. این یک موضوع اساسی است و ما این پروژه را در اختیار شورای عالی انقلاب فرهنگی گذاشته‌ایم تا درباره‌ی آن تصمیمی درست گرفته شود و آنها در پی این هستند که به لحاظ حقوقی، فرهنگی و اجتماعی، سندی برای کودکان تنظیم کنند که همه‌ی دستگاه‌ها بر اساس آن سند عمل و رویکرد اسلامی پیدا کنند.
در سال‌های اخیر، طلاق در جامعه، به خصوص شهرهای بزرگ و مدرن، روندی افزایشی داشته است. با آسیب‌شناسی این امر، به این مهم رسیدیم که افراد برای تشکیل زندگی جدید، چه زن و چه مرد، مهارت‌های لازم را نیندوخته‌اند و متأسفانه در مسیر تربیت غربی قرار گرفته‌اند. آیا در این باره در دستگاه تحت نظارت شما برنامه‌ای تدبیر شده است؟
مهارت‌های زندگی توسط سازمان‌های مختلف آموزش داده می‌شود و متأسفانه در دوره‌های قبل، اصلاً به این موضوع توجه نمی‌شد که جریان‌های فکری غرب به صورت خزنده و آرام از طریق این مهارت‌ها آموزش داده می‌شود و ما خسارت‌های آن را در برخی موارد شاهد بوده‌ایم. ما شاخص‌های مهارت‌های زندگی از بدو شکل‌گیری جنین تا سالمندی را به مؤسسه‌ی امام خمینی (رحمت الله علیه) ارائه داده‌ایم. در رابطه با شاخص‌هایی که باید آموزش داده شود، کار پژوهشی بسیار مهمی انجام گرفته تا هم در کتاب‌ها به آن پرداخته شود و هم مربی‌ها و اساتید از این شاخص‌ها بهره‌برداری کنند. ما بر آموزش این کار هم نظارت کرده‌ایم و تا جایی که در قدرت ما بود، سعی کردیم مسیر این کار را به طور جدی اصلاح کنیم.
شما از طرح‌های متفاوتی که در حوزه‌ی زن و خانواده در وزارت کشور صورت گرفته است، مطالبی فرمودید. لطفاً در صورت امکان با تفصیل بیشتر در این باره توضیحاتی بفرمایید.
در بحث عفاف و حجاب، طرحی به نام «طرح گل یاس» را اجرا کردیم که چند مرحله داشت. یک مرحلهی آن ویژه‌ی جوانان و مرحلهی دیگر آن، ویژه‌ی زنان در مسجد، بسیج و سایر مکان‌های فرهنگی محله‌هاست. مرحلهی دیگر مربوط به دانشگاه‌هاست و چند مرحلهی دیگر هم دارد که در حال حاضر برای نوجوانان دارد عملیاتی و در چند منطقه به صورت آزمایشی اجرایی می‌شود. اگر کسانی که مسئولیت مستقیم و بودجه در اختیار دارند، آن را جدی بگیرند، این طرح در سطح گسترده و بدون اینکه حساسیت و موضع‌گیری به وجود بیاید، عملیاتی خواهد شد و زمینه‌ی پذیرش عفاف و حجاب در جامعه به طور طبیعی فراهم می‌شود.
این طرح در آموزش، کادرسازی، تربیت نیروی انسانی و کارهای تحقیقاتی ارائه می‌شود و به مخاطبین خود آموزش‌های متفاوت می‌دهد که ممکن است به صورت کارگاهی، فیلم، نمایش و نشست‌های چهره‌به‌چهره باشد؛ یعنی مدل‌های مختلف آموزشی برای این طرح پیش‌بینی شده است.
بحث دیگر مربوط به پوشش است که در این زمینه طرحی تحت عنوان جشنواره‌ی فکر نوطراحان به وجود آمد که درباره‌ی پوشش موضوعاتی مثل تولید، توزیع و الگوی مناسب لباس را مورد توجه قرار داد. ما طراحان را از چهار وزارتخانه دعوت کردیم و اولویت را هم به پوشش اسلامی مشاغل دادیم. این کارهایی که من مطرح می‌کنم در طول این سه سال اتفاق افتاده است، ولی به دلایل مختلف، اجرای آن یا کُند پیش رفته یا موانعی برای آن ایجاد شده یا بودجه‌ی لازم به آن اختصاص داده نشده است. من مطرح کردن این مسائل را وظیفه می‌دانم.
این طرح تا مراحلی پیش رفت و باز هم بسیار جای پیشرفت دارد. جایگاه قانونی کار با کمیته‌ی مد لباس است و ما خود وارد مرحلهی اجرا نشدیم و استانداری فاز اول مد لباس را اجرایی کرد. اول ما یک نشست تخصصی آموزشی برگزار کردیم. ما 31 مدیرکل در کشور داریم که حوزه‌ی زنان و خانواده را مدیریت می‌کنند. تمام مدیران زنان را از سراسر کشور دعوت کردیم و این دوره‌ی آموزشی را برای آنها برگزار کردیم تا همه هماهنگ شوند. در اصفهان، شیراز و بعضی از استان‌های دیگر در حوزه‌ی عفاف، حجاب و پوشش اسلامی اتفاقات خوبی افتاده است؛ اما از انتظارات ما هنوز فاصله‌ی بسیار وجود دارد.
کمک به حل موانع ازدواج
مسئله‌ی دیگر درباره‌ی ازدواج جوانان بود. پرداختن به مسئله‌ی ازدواج جوانان وظیفه‌ی ما نیست، ولی ما وظیفه‌ی نظارتی داریم، آسیب‌ها را می‌بینیم و مشکلات خانواده را در کشور بررسی می‌کنیم. تمامی دستگاه‌های مربوط را دعوت می‌کنیم تا بدانیم برنامه‌های آنان چیست و ما چگونه می‌توانیم به آنها کمک کنیم. یعنی برای همکاری، تعامل و هماهنگی اگر پیشنهادی داشته باشیم، به آن دستگاه‌ها ارائه می‌دهیم. اما اگر کاری فوق‌العاده اهمیت پیدا کند، ما هم در بعضی موارد با هماهنگی وارد عمل می‌شویم.یکی از کارهای ما در حوزه‌ی ازدواج، فعال کردن یک بخش غیردولتی بود و در این زمینه، مقدمات تأسیس بنیاد ازدواج آسان و پایدار را طراحی کردیم که تمامی فعالان حوزه‌ی ازدواج در بخش خصوصی بتوانند در مشاوره، آموزش همسرگزینی و ملزومات ازدواج (مقدمات، وسایل اولیه‌ی ازدواج مثل جهیزیه و امکانات دیگری که برای امر ازدواج لازم است) فعالیت کنند و کاری شبیه جهاد مدرسه‌سازی اتفاق بیفتد. رهبر نیز فرمودند که جهادی عمل کنید؛ یعنی نه معمولی و آرام، بلکه به صورت انقلابی و مجدانه و مستمر.
یکی دیگر از کارهای مهمی که اتفاق افتاد، مشاوره در کشور بود که واقعاً معضل و آسیب بزرگی تلقی می‌شد و هنوز هم اصلاح و به جای درست خود هدایت نشده، ولی به لطف خداوند در مسیر اصلاح قرار گرفته است. رویکرد مشاوره اغلب غربی بود و نه تنها به تحکیم خانواده کمکی نمی‌کرد، بلکه در بعضی موارد هم به فصل خانواده‌ها منجر می‌شد. ما برای اصلاح رویکرد مشاوره از تمامی دست‌اندرکاران دستگاه‌های مربوط دعوت و جلسات متعددی برگزار کردیم. نتیجه این شد که یک کمیته‌ی ملی تشکیل شود تا نظارت کند بر امر مشاوره در حوزه‌ی تدریس کتب، مشاوره در وزارت علوم در دانشگاه‌ها، استادانی که این کتاب‌ها را تدریس می‌کنند و مشخصه‌ی افرادی که مجوز صادر می‌کنند و مشاوره می‌دهند.
در برنامه‌ی پنجم توسعه، ماده‌ای به نام ماده‌ی 43 تنظیم شده است تا مشاوره در ازدواج و تحکیم خانواده را مدیریت کند که مدیریت آن با وزارت ورزش و جوانان است و برای آن بودجه هم پیش‌بینی شده است. به این ترتیب، امر مشاوره سامان‌دهی شد و رویکرد آن هم اصلاح و تقویت فرهنگ دینی در حوزه‌ی مشاوره بود. مشاوره مسئله‌ی بسیار مهمی است که ممکن است هم به تهدید تبدیل شود و هم به فرصت.
برای اینکه خانواده با فرهنگ دینی مدیریت شود و سبک زندگی به سمت اسلامی شدن پیش رود و از سنت‌های غلط پوششی، رفتاری، نوع زندگی و تربیتی که به عنوان ارزش وارد زندگی‌های خانوادگی شده است فاصله گیرد، طرح جامع آموزش زنان و خانواده را طراحی کردیم و پیشنهاد دادیم. در حال حاضر، شورای فرهنگی و اجتماعی زنان در حال انجام کار پژوهشی آن است. این طرح برای تقویت باورهای دینی زنان و خانواده، تقویت معنویت، ارتقای فرهنگی و علمی سطح خانواده برای تقویت توانمندی‌های زنان در همه‌ی حوزه‌هاست.
در واقع این آموزش به صورت یک طرح جامع و فراگیر درمی‌آید و هر سال بر حسب اولویت‌ها و ضرورت‌ها اتفاق می‌افتد. مثلاً برای آموزش و تقویت باورهای دینی طرح مطهره، برای توجه به ولایت‌پذیری و ولایت‌مداری طرح مهدویت، برای پیشگیری از طلاق با همکاری مرکز امور زنان و خانواده، «طرح مطلع مهر» و برای مهارت‌های زندگی که در مسائل احکام خانم‌ها بتوانند زندگی خود را خوب اداره کنند، «طرح رحمت» را به کمک حوزه و دانشگاه اجرایی کردیم.
در حال حاضر، حدود پنج یا شش هزار نفر تحت آموزش این طرح‌ها قرار گرفته‌اند. نقاط ضعف و قدرت این طرح‌ها بررسی، ارزیابی و بازنگری شده است و فعالیت برای تقویت و تداوم اجرای این طرح ادامه دارد تا به طور مستمر، از روستاها تا مرکز استان‌ها اجرایی شود.
کلام آخر
کارهای بسیاری انجام گرفته است، ولی با توجه به نیازها و خلأ‌های زیادی که وجود دارد، این کارها کم است. رهبر فرموده‌اند همه‌ی دستگاه‌ها باید با هم عمل کنند. ما در مسئله‌ی فرهنگ‌سازی و تمامی کارهایی که انجام می‌دهیم، از صداوسیما دعوت می‌کنیم، ولی کوتاهی وجود دارد. اگر این طرح‌ها و برنامه‌ها فرهنگ‌سازی شود، بسیاری از مسائل در کشور تغییر کند و به صورت یک باور و یقین درآید، ما را به جایگاه متعالی اسلامی خود می‌رساند. این طرح‌ها و برنامه‌ها برای دنیا و آخرت ما مؤثر است و باعث می‌شود طوری زندگی کنیم که دچار غفلت و قصور نشویم و بتوانیم زندگی خود را با انگیزه مدیریت کنیم و تحت تأثیر طرح‌های بی‌فایده که با اهداف اقتصادی و سیاسی قصد سردرگم کردن ما را دارند، قرار نگیریم و با باورهای درست و اعتماد به نفس، روی پای خود، زندگی را با فرهنگ دینی پیش بریم.فرهنگ دینی این ظرفیت را دارد و ما با توجه به آن می‌توانیم به کسی نیازمند نباشیم و دیگران نیازمند اسلام و فرهنگ اسلامی باشند. به این مسائل متأسفانه کم‌توجهی شده است. امیدوارم ما در آینده بتوانیم تمام برنامه‌های حوزه‌ی زنان و خانواده را با نهاد مقام معظم رهبری بیش از گذشته هماهنگ کنیم و در اجرای آن، به شکل جهادی پیش رویم و تمامی دستگاه‌های مسئول، با هماهنگی، تعامل و دلسوزی وظایف خود را انجام دهند؛ زیرا دشمن با اینکه ماهیت غیرانسانی و ضدانسانی دارد، با سرعت توسط تکنیک‌ها و تخصص‌های پیشرفته پیش می‌رود. در حالی که باید بیش از این به کارهای کشور سرعت بخشیم. برای این کارها و برنامه‌ها باید بودجه تخصیص دهیم، دغدغهی بیشتر ایجاد و فرهنگ‌سازی شود و افراد دلسوز با صلاحیت و بینش درست و متخصص وارد این عرصه شوند. اگر ما زیبایی‌های اسلام را بچشیم و به دیگران نیز بچشانیم، هرگز به این سادگی کسی دست از فرهنگ اسلامی برنمی‌دارد؛ چرا که روح انسان احیا می‌شود و قوت پیدا می‌کند و از این طریق، به راه خود اطمینان بیشتری پیدا می‌کنیم. راهی که ان‌شاءالله ما را به تعالی انسانی برساند که موجب خشنودی خداوند است، آن کمال انسانی که هدف غایی همه‌ی برنامه‌های ماست.
.منبع: سایت برهان
