هنر در قرن نوزدهم اروپا (2)

رئالیسم

رئالیسم در نقاشی و ادبیات به آن دسته از آثاری گفته می شود که واقعیت عینی را در پیوند با مسائل روزمره زندگی معاصر مورد توجه قرار داده و یا آن را به تصویر می کشد.
اگر هدف هنرمندان رنسانس بیان آرمانهای دوره کلاسیک باستان است و یا رمانتیکها بابی تابی به بیان بلند پروازیهای ذهن حساس و زود رنج و کم طاقت خود می پردازند و یا پناه آوردن به طبیعت بکر و بی کران مورد توجه نقاشان باربیزون قرار می گیرد. برخلاف همه اینها نقاشان رئالیسم معمولی ترین انسانها را مورد توجه قرار می دهند. در این روش هنرمند باید در نمایش طبیعت از هرگونه احساساتی گری خودداری نماید.
انوره دومیه (1879 - 1808.م): گراورساز - نقاش و کاریکاتوریست نامدار فرانسوی است. او به مدت چهل سال از خود حدود سه هزار لیتوگرافی، هزار عدد کنده کاری روی چوب و تعداد زیادی آثار طراحی و نقاشی بجای گذاشته است.
او در این آثار تیزبینی اش را به همراه هواداری از انسانها به طرز درخشانی نشان می دهد. تندی انتقادهای سیاسی او معمولاًً حکومت را بر ضدش می برانگیخت.
بازار روز: دومیه در این طراحی بازار روز زنان بی مدعا و زحمتکش و افراد متوسط و فقیر جامعه را نشان می دهد، نه بازار تفننی اقشار مرفه (تصویر 16).
آش خورها: این طراحی طبقه ای از جامعه را نشان می دهد که می خواهند هر چه سریعتر آش خود را خورده و بر تشک نه چندان راحت خود شب را به صبح کاری دیگری پیوند دهند (تصویر 17).
دادگاه: این طراحی نمونه ای از دادگاهای تشریفاتی آن روزگاران است که در نهایت، حرف آخر را اعضای داوری می زنند (تصویر 18).
خیابان ترانسنونن: این گراور مانند تابلوی گویا منظره شرارت را از زاویه دید رئالیستی تندی بر ما می نمایاند (تصویر 19).
واگن درجه سوم: این تابلوی رنگ و روغن به منزله روزنه ای است به درون قطار درجه سومی که مسافرانش تنها قدرت خرید بلیط قطار درجه 3 را دارند (تصویر 20).
قیام: در تابلوهای رنگ و روغن نیز، دومیه با قدرت و نیرومندی که با همان سبک خام و زمخت پرداخت نشده آثار دیگرش هماهنگی دارد، مردمی را نشان می دهد که اجتماعی اعتراض آمیز را تشکیل داده اند (تصویر 21).
در نهایت دومیه شاهد بی ادعای حق کشیها و بی عدالتیهاست و تمامی آنها را در آثارش منعکس می کند. بسیاری از هنرمندان شخصیت دومیه را در پرداخت به رئالیسم، همشأن چارلز دیکنز رمان نویس انگلیسی می دانند.
گوستاو کوربه (1877 - 1819.م): یکی از پیش کسوتان شیوه رئالیسم در نقاشی است هر چند که خود او معتقد بود بانی هیچ مکتبی نیست و به هیچ مکتبی تعلق ندارد. او در آثارش از هرگونه پیرایه بندی و اغراق احساساتی خودداری می کرد. نقاشی «سنگ شکنان» به علت پیش پا افتادگی موضوع، اعترافات خشونت آمیزی را همراه داشت. روشهای نقاشی کوربه به نظر معاصرانش خام می نمودند لیکن او در جستجوی ساده ترین و صریح ترین روشهای بیان بود. (تصویر 22)
مراسم تدفین در اورنان، مراسم تشیع یک جنازه را در منظره ای بی روح و ولایتی نشان می دهد که مردمی ناشناس و بی اهمیت از نوع شخصیت داستانهای بالزاک و فلوبر در آن حضور دارند. سبک رئالیسم در نقاط دیگر جهان نیز پیروانی داشت که می توان از «ایلیا رپین» نام برد که عمدتاً آثارش به ترسیم رنجهای دهقانان روسی اختصاص داشت.

امپرسیونیسم

واژه امپرسیونیسم اولین بار در سال 1874 توسط روزنامه نگاری که به قصد ریشخند در هنگام بازدید از تابلوی طلوع آفتاب، (امپرسیون) اثر کلود مونه به کار گرفته شد (تصویر 23).
اما جرقه های این نگرش جدید مربوط به یازده سال قبل از آن و به هنگام برگزاری نمایشگاه مرودین آغاز شده بود که در آن «ادوارد مانه» تابلوئی را به نام ناهار در سبزه زار به نمایش گذاشته بود (تصویر 24).
امپراسیونیستها یا دریافت نماها اولین جنبش فراگیر در هنر نوین به شمار می آیند. این دسته از هنرمندان از اواسط سده نوزدهم با توجه به تجربیات گوته در خصوص تجزیه نور و تجربیات نور و رنگ کنستابل - دلاکروا - ترنر و مکتب باربیزون به کار پرداختند.
از ویژگیهای این مکتب می توان به این موارد اشاره نمود:
1-نهضتی شهری بود که با تحولات روز ارتباط کامل داشت.
2- در مقابله با نیروهای واپس گرای آکادمیسم رو به زوال بود.
3- با تأثیر زیاد از طبیعت در پی ثبت لحظات زودگذر و حفظ لحظه و آن بود (در رقابت با عکاسی که اختراع همین سالهاست)
4- در این شیوه نور و رنگ و ثبت جو و فضا هدف نهائی به شمار می آید
5- زندگی پرهیاهوی معاصر و جلوه های گوناگون طبیعت موضوع کارشان بود.
6- رنگها را معمولاًً به شیوه هنرمندان قبل بر روی پالت مخلوط نمی کردند بلکه رنگها را بر روی بوم در کنار هم می گذاشتند.
7- استفاده از رنگهای خالص و شفاف با ضرب قلمهای مستقل و تا حدی سریع از ویژگی کار آنها است.
ادوارد مانه (1883 - 1832.م): با آغاز فعالیت هنری مانه مسیر نقاشی وارد مرحله تازه ای می شود.
اینکه کدام واقعی تر است:
1- دنیای اشیای توپری که در فضا حرکت می کنند؟
2- یا احساس بصری نور و رنگ در الگوی شناور توسط وی، سؤالی بود که مانه و بعداً امپرسیونیستهای دیگر مطرح می کنند. جدای از اثر امپر سیون - طلوع آفتاب می توان از اثر «باردرفولی برژر» نام برد که بازتابی است از جذب مشابه پیکره آدمی به درون زمینه تابلو بوسیله بازتابهای نور منعکس شده در آینه (تصویر 25).
کلود مونه (1926 - 1840.م): این نقاش 16 منظره از پل واترلو و بیست و شش منظره از کلیسای روئن را در حالات، زوایا و زمانهای مختلف روز نقاشی کرده است. او گزارشی بی مانند از گذشت زمان و تغییرات جوی و حرکت نور بر روی احجام در ساعات مختلف تهیه کرد (تصویر 26).
جدائی از اثر امپرسیون - طلوع آفتاب از آثار دیگر این نقاش می توان به برکه نیلوفر آبی، پرچهای در اهتزاز و... اشاره نمود. ادگار دگا (1834 - 1917.م): او در تمامی عرصه های تجسمی فعالیت داشت و تحصیلات آکادمی خود را با موفقیت گذراند. لیکن به هیچ وجه خود را محدود آکادمی نکرد و آثاری به وجود آورد که آرمانهای امپرسیونیسم را با خود به همراه داشت. بالرینها و ثبت لحظات رقص آنها موضوع مورد علاقه دگا است. در تابلوی تمرین باله از تمهیدات مختلف استفاده می کند تا تماشاگر را به درون فضای تصویر بکشد (تصویر 27).
طراحیهای دگا از پیکره های در حال حرکت، شتابان و غیر رسمی بخاطر ضبط یک لحظه آنی است. او به توصیه های انگر که در جوانیش با او ملاقات می کند یکی از خط پردازان و استاد خط در عرصه طراحی گردید. از آثار او می توان به «ویکنت لپیک و دخترانش»، زن و گلهای داودی، زنها در ایوان کافه ویولونیست، اتوکشها و طراحی های دو سوارکار، در کلاه فروشی، سوار کاران و... اشاره نمود.
از سایر نقاشان امپرسیونیسم می توان به این افراد اشاره نمود:
کامی پیسارو (1903 - 1830.م): با تابلوی میدان تئاتر فرانسه، خوشه چینان. (تصویر 28).
اگوست رنوار (1919 - 1841.م): با تابلوی لومولن دولا گالت، دختران در کنار پیانو (تصویر 29)، پایان غذا و...
هانری دوتولوز لوترک (1901 - 1864.م): در سده نوزدهم بخاطر پیشرفتهای صنعت چاپ هنرهای چاپی رو به گسترش نهاد. لوترک در عرصه چاپ، وارث اونوره دومیه است.
او از جمله هنرمندان انتقالی است که امپرسیونیسم را به گرایشهای هنری قرن بیستم پیوند می زند. لوترک علاوه بر نقاشی، پوستر ساز نیز بوده است که در آثارش از نقاشی های چاپی ژاپن تأثیرات زیادی گرفته است (تصویر 30). از آثار او می توان به تقدیم به محبوبم، سیرک فرناندو، زن سوار بر اسب، مرد انگلیسی در مولن روژ و... اشاره نمود.

پست امپرسیونیسم

سبک امپرسیونیسم از دهه 1880 وارد مرحله دیگری شد که به پست امپرسیونیسم یا پس از امپرسیونیسم شهرت یافت.
ژرژ سورا (1891 - 1859): این هنرمند از لحاظ روحی نزدیکترین هنرمند به هنر انتزاعی سده بیستم است. او هنرمندی دانشمند بود که با دوست و پیرو جوانش پل سیناک کار می کرد. کوشید تا آزمایشگریها امپرسیونیستها را با نهضت رنسانس در آمیزد. تابلوی او بعد از ظهر یکشنبه در جزیره ژات بزرگ اثری در ابعاد بزرگ است که 2 سال به طول انجامید. سورا این تابلو را با ضربات کوچک قلم و با استفاده از رنگهای مکمل و رنگ سفید تکمیل کرده است که احتمالاً هزاران ضربه قلم در این تابلو به کار رفته است. سورا نام این روش را دیویزیونیسم تجزیه کاری رنگ نامید که بعدها فوویسم - کوبیسم و اکسپرسیونیسم را تحت تأثیر قرار داد (تصویر 31). از آثار دیگر وی می توان به برج ایفل، نمایش کنار خیابان و... اشاره نمود.
پل گوگن (1890 - 1848): پل گوگن شاید بیش از هر هنرمند دیگر سده نوزدهم، به یک نماد رومانتیک و شخص طغیان کرده در برابر اجتماع تبدیل شد. او همیشه در حال سفر به مناطق دور افتاده و کشف حقایق هنر و کسب تجارب متعدد بوده است که در یکی از همین مناطق نیز می میرد.
از آثار وی می توان به تجلی پس از موعظه دینی (تصویر 32)، دو زن تاهیتیائی و... اشاره نمود.
وینسنت وان گرگ (1890 - 1853.م): با آنکه نام وان گوگ و گوگن با عنوان پیشگامان اکسپرسیونیسم و اوج فرد گرائی هنر نوین با هم مطرح می شود لیکن این دو نفر از شخصیتی کاملاًً متفاوت برخوردار بودند.
وان گوگ پس از آنکه به نقاشی روی آورد اولین اثر خود که «سیب زمینی خوران» باشد را خلق می کند. از سایر آثار وی می توان به باغ میوه، کافه شبانه (تصویر 33)، شب پر ستاره و... اشاره نمود. پل سزان (1906 - 1839): از هنرمندان مطرح با آزمایشگریهای متعدد در عرصه هنر است که به گونه ای او را صاف کننده راه برای سبک کوبیسم می شناسند. ترکیب خارق العاده عقل و عاطفه - منطقی و غیر منطقی در نزد سزان، بازتابی از ترکیبی بود که در نقاشی هایش جستجو می کرد.
از آثار وی می توان به خلیج لستاک، طبیعت بی جان با سبد سیب (تصویر 34)، دائی دومینیک در لباس راحت، پسری با جلیقه قرمز، یک دنیا خنده، قله سنت ویکتوار و... اشاره نمود.

سرچشمه های پیکر تراشی نوین

از سده هفدهم به بعد، نخستین بار در سده بیستم بود که پیکر تراشی به عنوان هنری مهم پا به عرصه نهاد، چنانکه تحول و تکامل آن در هنر نقاشی نیز چشمگیر بوده است.
در سده نوزدهم نیز در 75 سال اولین آن هنر نقاشی یگانه هنر بصری بود. هر چند که هنرمندانی در عرصه پیکر تراشی فعالیت می کردند، مثل: کانووا، لور والدسن، رود، داوید، انگر، باری، کارپو، دالو، فالگیر، مونیه، دومیه.
سده هیجدهم نیز عصر نقاشی بود شاید فقط بتوان از «ژان - آنتوان هورون» نام برد. و سده هفدهم که می توان آن را آخرین سده مهم در پیکرتراشی پیرو سبک باروک مثل برنینی باشد.
اگوست رودن (1917 - 1840): او از اوایل نیمه دوم سده نوزدهم به عرصه پیکرتراشی پاریس گام نهاد. دستاورد بزرگ رودن این بود که توانست مسیر حرکت آنی پیکرتراشی را تقریباًً دست تنها از نو طراحی کند و چنان نیروئی به آن بدهد که باعث تجدید حیات بنیادی آن گردد.
رودن تقریباًً همان کاری که امپرسیونیستها در عرصه نقاشی کردند در پیکرسازی انجام داد. بازی او با گل و مواد مجسمه سازی شبیه حرکت قلمزنی امپرسیونیستها بود. هر چند که موضوعات کارش عموماً حال و هوای رومانتیک داشته و واقع گرائی او با سمت اکسپرسیونیسم متمایل بوده است. از آثار او می توان به مرد بینی شکسته، عصر مفرغ، قدیس یوحنای باپتیست در حال موعظه، مردی در حال راه رفتن، دروازه های جهنم (نقش برجسته مفرغی)، متفکر (تصویر 35)،
حوا، سه سایه، خود فروش پیر، زن قوز شده، ایریس، یادبود بالزاک، پیکره بالاتنه بالزاک، شهروندان کاله (تصویر 36) و... را نام برد که عموماً مفرغین هستند.
از سایر پیکرتراشان فرانسوی که در ردیف پیشگامان پیکرتراشی سده بیستم به شمار می آیند می توان از آریستید مایول، آنتوان بوردل و شارل دسپیر نام برد.
البته لازم به ذکر است که یکی از دلایل احیای پیکر تراشی در اواخر سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم وجود نقاشان و پیکر سازانی از قبیل پل گوگن - ادگار دگا - اگوست رنوار - بونار و بعدها نقاشانی چون پیکاسو، ماتیس، مودیلیانی، براک، درن، لژه و... است. که نقاش - پیکره تراش پیشتاز آنها در سده نوزدهم اونوره دومیه است.
منبع مقاله :
حسینی، سید رضا، (1348)، هنر و معماری ایران و جهان، تهران: مارلیک، چاپ دوم، (1388)