منادیان وحدت قرآنی

چکیده

در این مقاله پس از ذکر معنای وحدت، اسلام عزیز را به عنوان تنها منادی وحدت که با ندای توحید ناب همگان را به همبستگی و یکدلی در سایه ی تقوا و ایمان واقعی به خدا فرا می خواند، اعلام و آنگاه رسول الله (ص) و عترت طاهرین را به عنوان مبلغان طرح قرآنی وحدت * واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا* (1) که با برنامه ی اخوت وبرادری، دعوت به جمعه و جماعت، حج و امر به معروف و نهی از منکر، تقیه و مدیریت تصمیم گیری سهم به سزایی در شکل گیری، گسترش، فرهنگ سازی و تحقق عملی وحدت وانسجام داشته اند معرفی نموده، و ضرورت و اهمیت وحدت و یکدلی را در عصر حاضر با سخنان وحدت آفرینان وانسجام بخشان عصر معاصر یعنی حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری پی گرفته ام.

کلید واژه ها

معنا و مفهوم وحدت، اسلام منادی وحدت، رسول الله (ص) و عترت طاهرین، مبلغان وحدت قرآن، احیاگران وحدت قرآنی در عصر حاضر.

معنا و مفهوم اتحاد و انسجام

«اتحاد» در اصل از ریشه «وحد» به مفهوم یکتایی و یگانگی است (2) و در اصطلاح به معنای حفظ همبستگی و هماهنگی جهت تحقق اهداف گفته می شود.
اعتقاد به همبستگی و وحدت نشان از بلوغ فکری بشریت و مهندسی فرهنگی دارد. اتحاد و انسجام از جمله واژه های بلند تاریخ تمدن بشری هستند و بشر برای این که به ترقی و پیشرفت و قله های رفیع سعادت برسد، همواره به اتحاد و انسجام نیاز داشته و برای تحقق آن تلاش کرده است.

اسلام منادی وحدت

اصلی ترین شالوده وحدت امت اسلامی، همانا توحید ربوبی است. خاستگاه اصلی وحدت با تأمل در این نکته مشخص می گردد که خداوند مبداء و منتهای هستی است. خداوندی که غیر از او خدایی نیست.
*...الله لا اله الا هو...* (3)
در فطرت توحیدی، مردم به صورت یک گروه، طایفه و امت بوده *.... کان الناس امه واحده...* (4) ولی بعد به خاطر تعدی به حقوق یکدیگر در میان آنان اختلاف به وجود آمد و این نهایت لطف خداوند بوده که برای رفع این اختلاف ها بر آنان منت گذاشت و انبیاء را مبعوث به رسالت کرد و خاتم آنها یعنی حضرت محمد (ص) را با دین حق برای هدایت خلق فرستاد تا به همه ی ادیان عالم تسلط و برتری دهد هر چند مشرکان و کافران ناراضی و مخالف باشند (5). از آنجا که اسلام آیین برتر و مورد پسند معبود است و اسلام به عنوان منادی وحدت است * ان الدین عندالله الاسلام...* (6) باید متذکر شد که برای مؤمنین اگر شرافت، عزت، پیشرفت و عدالت می خواهید، اگر قدرت و توان برای شکست دشمنان خود می طلبید، کلید همه ی این امور لبیک گفتن به فرمان الهی است که می فرماید: * واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا...* (7) همگی به ریسمان دین خدا چنگ زده متفرق نشوید. اسلام عزیز تمسک به قرآن و عمل به آن را از ارکان وحدت می داند. امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) در ارتباط با نقش وحدت آفرین قرآن این چنین فرموده اند: «ما مفتخریم و ملت عزیز سر تا پا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است که پیرو مذهبی می باشد که می خواهد حقایق قرآنی (را) که سراسر آن از وحدت بین مسلمین، بلکه بشریت دم می زند، از مقبره ها و گورستان ها نجات داده و به عنوان بزرگترین نسخه نجات دهنده بشر از جمیع قیودی که بر پای و دست و قلب و عقل او پیچیده است، و او را به سوی فنا و نیستی و بردگی و بندگی طاغوتیان می کشاند. نجات دهد.» (8) قرآن کریم رمز اعتصام و وحدت مسلمین را فقط در یک امر می داند و آن «تقوا» است، * یا ایها الذین امنوا اتقواالله حق تقاته...*(9) قرآن در ابتدا دعوت به تقوا نموده تا مقدمه ای برای دعوت به سوی اتحاد باشد. چرا که دعوت به اتحاد بدون استمداد از یک ریشه ی اخلاقی و اعتقادی بی اثر یا بسیار کم اثر است.

رسول الله و عترت طاهرین (ع) مبلغان وحدت قرآنی

با مطالعه در سیره ی پیامبر اکرم(ص) که پیام آور رحمت به جامعه ی بشری است، ایشان را می توان به عنوان سرآمد فرهنگ سازان طرح وحدت قرآنی در اسلام معرفی کرد. ایشان در حد توان خود بسترهای مناسبی جهت ایجاد وحدت و اعتصام جامعه اسلامی فراهم کردند. از جمله دستاوردهای مهم پیامبر (ص) در دعوت و یکپارچگی آن هم در بدترین شرایط اخلاقی و تربیتی اعراب در صدر اسلام، در میان قبایل عرب طرح اخوت و برادری بود. از دیدگاه قرآن، آن حضرت، «آنها را در کنار یکدیگر قرار داد و متذکر شد که فراموش نکنید یکی از نعمت های بزرگ خدا بر شما این است که شما با هم دشمن بودید، خدا در دلهای شما الفت و مهربانی قرار داد و به لطف او همه برادر دینی یکدیگر شدید.» (10) از دیگر برنامه های حضرت طرح عبادی نماز می باشد، « نماز» نماد عبادت در اسلام است و هر مسلمان وظیفه دارد در شبانه روز ده بار سوره فاتحه را که جامع و هم سنگ همه ی قرآن است، بخواند. با آنکه کلمات این سوره از زبان یک شخص ادا می شود، در خطاب های آن از ضمایر و هیئت جمع استفاده شده است؛ نظیر «ایاک نستعین » « اهدنا الصراط المستقیم». چنانکه از مسلمانان خواسته شده هنگام نماز همگی رو به کعبه بایستند، این امر نشان میدهد که قرآن در پی ایجاد همگرایی و جمع نگری در دل هر مسلمان است هر چند که تنها به نماز ایستاده باشد. (11) همچنین تأکید برحضور در مساجد و برقراری نماز جماعت... و ارکعوا مع الراکعین* (12) و نیز نوید دادن ثواب های فراوان به اقامه ی نماز جماعت در روایات، همه خبر از آن می دهد که اسلام توجه ویژه ای به امر اتحاد و هم گرایی دارد. از نمونه های دیگر «اهتمام به نماز جمعه» است، قرآن به برپایی نماز جمعه و رها ساختن تمام کارها از جمله بیع، برای ادای آن تأکید کرده است،* یا ایها الذین امنوا اذا نودی للصلوه من یوم الجمعه * (13) همچنین انجام «فریضه ی حج» آن هم توسط همه ی مسلمانان صرف نظر از رنگ، پوست، زبان و ملیت قابل تأمل است، قرآن یکی از حکمت های وجوب حج را مشاهده منافع از سوی مسلمانان دانسته است، می توان گفت: یکی از مهمترین منافع مورد نظر شاید استحکام هر چه بیشتر پیوند برادری و یگانگی میان مومنان ونشان دادن قدرت آنان در صورت حفظ این یگانگی است. از همه مهمتر زنده نگه داشتن فریضه ی «امر به معروف و نهی از منکر»...* امهً یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر...*(14) در حقیقت امر به معروف و نهی از منکر نشانه ی حیات و رشد و بالندگی یک جامعه است، جامعه ی بدون این دو فریضه، جامعه ای مرده، خموده، بی حق و بی تعهد است. قرآن، پس از فراخوانی مسلمانان به چنگ زدن به ریسمان الهی و پرهیز از تفرقه از آنان می خواهد که به انجام امر به معروف و نهی از منکر قیام کنند. و بی درنگ به آنان هشدار می دهد که همانند پیروان ادیان پیشین که در دینشان دچار چند دستگی شده اند پراکنده نشوند * و لا تکونوا کالذین تفرقوا*(15) این امر نشان می دهد که امر به معروف و نهی از منکر، نقش ویژه ای در برقراری اتحاد و نیز جلوگیری از تفرقه ایفا می کند. از مهمترین رسالت ائمه اطهار (ع) بیداری مردم و دعوت آنها به امر اتحاد و یکدلی بوده، که هر کدام از آنها بنابر زمان و مکان خویش یا با حفظ تقیه و حتی برنامه اجرایی انجام وظیفه کردند و هرگز در رساندن این امانت به گوش مسلمانان کوتاهی نکردند.(16)

منادیان وحدت قرآنی در عصر حاضر

از بارزترین دستاوردهائی که امام خمینی (ره) در نظام اسلامی که در عرصه ی جامعه به وجود آوردند؛ هفته ی وحدت را می توان نام برد؛ زیرا از این طریق میان شیعه و سنی پیوندی محکم زدند؛ به طوری که دشمن هرگز نتواند بین آنان شکاف به وجود آورد و با اعلام آخرین جمعه ماه رمضان به عنوان روز قدس، فتنه های شوم دشمنان را خنثی کرد و تبلیغات تفرقه افکن آنها را میان مسلمانان تضعیف نمود؛ و جهان مشاهده کرد که هر روز که می گذرد به خاطر حفظ این روز و وحدت مسلمین، شکوه و عظمت آن لرزه بر اندام دشمن می اندازد.( 17)
مهمترین محور از محورهای سخنان حضرت امام (ره) در طول دوران مبارزه پس از تأکید بر اسلام و جامعیت آن و راهگشا بودن قوانین اسلامی در تمام چالش های اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و فرهنگی دعوت به وحدت و پرهیز از تفرقه و اختلاف بود.
ایشان با تمام وجود باور داشت که یکی از مقاصد بزرگ شرایع و انبیای عظام برای تشکیل مدینه ی فاضله به دور از هرگونه ظلم وتعدی، توحید کلمه و توحید عقیده بوده، که این مقصد بزرگ که مصلحت اجتماعی و سیاسی است انجام نمی گیرد مگر در سایه ی وحدت نفوس و اتحاد و الفت و اخوت و صداقت قلبی؛ همچنین معتقد بودند که رمز پیروزی مسلمین در صدر اسلام، وحدت کلمه و قوت ایمان بود که یک لشکر ضعیف را بر امپراتورهای بزرگ عالم غلبه داد.(18)
حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) مسأله ی وحدت را یک تاکتیک با ابزار مصلحتی جهت پیشبرد اهداف و مقاصد سیاسی انقلاب اسلامی نمی دانستند بلکه به اقتضای «عزت و اقتدار مسلمین و ماهیت اجتماعی و سیاسی بودن مکتب اسلام» بر این اصل اهتمام داشتند. از این رو همواره بر استمرار و گسترش آن به عنوان امری ضروری و حیاتی تأکید نمودند و حتی سالها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی همچنان که بر ایجاد حفظ مسأله ی وحدت تلاش کردند، در صدد معرفی و روشن نمودن عوامل ایجاد تفرقه و اختلاف برآمدند. ایشان از جمله مهمترین علت های تفرقه را چنین بر می شمارند؛

1- توطئه ی شیاطین.
2- هواهای نفسانی
3- گروه گرایی
4- جزیی نگری.

گذشته از حسن ذاتی وحدت، نتایج و اثرات این امر، آنچنان سرنوشت مسلمانان را تغییر می دهد که آحاد مسلمین پس از امور اعتقادی، بیشترین وجهه ی همت خود را در برقراری و حفظ وحدت امت اسلامی قرار می دهند.(19) با توجه به جایگاه وحدت میان مسلمین، لازم است به برخی از عوامل وحدت در کلام امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) اشاره کنیم.

1- اتکال به خداوند و توجه به اسلام عزیز
2- داشتن مقصد واحد
3- تفاهم در اصول عقاید اسلامی.
4- حفظ شعائر مذهبی و برپایی آن
5- اجتماعات مسلمین مانند نماز جماعت و حج
6- اعیاد اسلامی و ایام الله مانند میلاد رسول اکرم (ص)
7- ارادت به سید الشهداء (ع)
8- تلاش برای رفع اختلافات.
9- چشم پوشی از نواقص یکدیگر
10- ارجاع موارد اختلاف بر حکمیت
11- واحد شمردن همه ی ممالک اسلامی
12- تساوی حقوق برای همه ی مسلمانها
13- در کنار یکدیگر بودن مذاهب اسلامی
14- حضور در جماعت اهل سنت در حج
15- وحدت مصالح شیعه و سنی
16- واحد بودن دشمنان شیعه و سنی
17- مقدم دانستن مصالح عمومی بر مصالح شخصی
18- مقابله با خرافه پرستی و زدودن پیرایه های تفرقه انگیزی که به نام آداب و رسوم دینی و مذهبی از سوی مغرضان و ناآگاهان در فرهنگ سنتی ملت ها و قشرهای جوامع اسلامی ریشه دوانیده است.
19- و بالاخره تلاش برای یکسان سازی قول و فعل منادیان وحدت و کارگزاران و مسئولین نظام که وحدت را شعار خویش قرار داده اند.(20)

رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیه الله العظمی خامنه ای نیز همانند معمار بزرگ انقلاب، در دعوت به اتحاد عمومی مردم ایران نقش به سزایی داشته اند؛ یکی از راهکارهای ایشان در جهت دهی مردم به امر وحدت را می توان در نام گذاری امسال، به نام اتحاد ملی و انسجام اسلامی دید و توصیه های راهبردی ایشان برای متحد نمودن جامعه اسلامی و راهکارهای کاربردی ایشان همگی حکایت از دوراندیشی و بصیرت عالمانه این رهبر فرزانه دارد.

نتیجه

از آنجا که وحدت عامل پیروزی است؛ هیچ مسلمانی را نمی یابید که حداقل آرزوی پیروزی اسلام بر کفر را نداشته باشد و انتظار تحقق روزگار مبارک و سرتاسر خیر *... لیظهره علی الدین کله* (21) را نکشد برای حکومت حزب الله لحظه شماری ننماید چرا که *... و ان جندنا لهم لهم الغالبون...*(22) و *...فان حزب الله الغالبون... * (23) است. مسلماً فریاد تکان دهنده ی *... و لا تکونوا کالذین تفرقوا و اختلفوا...* (24) هر ضمیر روشن و قلب مؤمنی را به وحدت و پاسخ منفی به وسوسه های شیطانی که بذر سوء ظن و بددلی را در جوامع اسلامی می پراکند فرا می خواند.
و این حقیقتی بود که رهبر شایسته ی ایران در نامگذاری امسال به نام «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» متذکر شدند که ای مردم، شما با داشتن سرمایه هایی همچون؛ قرآن، ایمان، عدالت و روحیه ی اعتصام و اتحاد، از خواب بیدار شوید و مشعل وحدت را در دست بگیرید. و قدم بر پله های سعادت و کمال بگذارید تا بقیه ی مسلمانان نیز همسان با شما مشعل انسجام اسلامی را بر دست بگیرند و همه با هم در خاموش کردن آتش فتنه و کینه دشمن بکوشند و اجازه ندهند که آنان اتحاد ملی را به اختلاف و انسجام اسلامی را به تفرقه و جدایی مبدل کنند.

پی‌نوشت‌ها:

* دانش آموخته حوزه علمیه خواهران
1. آل عمران / 103.
2. دکتر معین / فرهنگ فارسی معین / ج1/ ص 34 .
3. بقره/ 255.
4. بقره/ 213.
5. همان.
6. آل عمران / 19.
7. همان / 103.
8. شفیعی مازندرانی، سید محمد؛ رهنمودهای جاودانه (شرح وصیت نامه ی امام خمینی (ره) / ص 22.
9. آل عمران / 102.
10. همان / 103.
11. علی نصیری / روزنامه کیهان مورخه 23/ 3/ 86/ شماره 18826 ص 12.
12. بقره/ 43.
13. جمعه /9.
14. آل عمران / 104.
15. همان / 105.
16. محمد تقی خلجی / ترجمه و شرح خطبه حضرت زهرا (س).
17. حمید انصاری / حدیث بیداری / زندگینامه علمی و سیاسی امام خمینی (ره )/ ص 189.
18. نامه ی جامعه / نشریه جامعه الزهرا حوزه علمیه خواهران قم / شماره 33/ ص 36.
19. همان / 34.
20. همان./ 39.
21. توبه / 33.
22. صافات / 173.
23. مائده / 56.
24. آل عمران / 105.

منبع مقاله :
نشریه کوثر، شماره 26.