نویسنده: دکتر شکوفه موسوی
برای والدین و فرزندان
لازم است که آموزش مهارت استفاده از پول مانند سایر مهارت های زندگی از سنین پایین تر آغاز شود. پول توجیبی شروع خوبی برای یاد دادن این مهارت به کودکان و نوجوانان است. پول توجیبی مقدار پولی است که والدین با هم توافق می کنند که به بچه ها بدهند تا آن ها بتوانند جواب نیازهای خود را بدهند. و نکته ی مورد توجه این است که پول توجیبی نباید به دست آورده شود. اشتباهی که اغلب در خانواده ها رخ می دهد این است که برخی از والدین تصور می کنند پول توجیبی پاداشی برای رفتار خوب و یا دستمزدی برای کار روزانه ی بچه هاست. به همین دلیل از آن به عنوان وسیله ای برای فشار آوردن بر کودکان و وادار کردن آن ها به اطاعت استفاده می کنند.
نکته ی مهم این است که پول توجیبی وسیله ای آموزشی و تربیتی است که هدف و نتیجه ی مشخصی دارد. ما می خواهیم از طریق حق انتخاب و واگذاری مسئولیت، به فرزندان خود یاد بدهیم که چگونه از پول شان استفاده کنند. و نیز آن ها را در اندوختن تجربه در این راه یاری کنیم.
از طرفی پول توجیبی می تواند زمینه ساز مناسبی برای ورود کودکان و نوجوانان به دنیای بزرگسالان باشد. بنابراین تعیین مقرری مناسب برای فرزندان با توجه به شرایط و امکانات اقتصادی خانواده و وضعیت رشدی افراد و هم چنین سن آن ها از عوامل مهم زیربنایی برای رشد شخصیتی و اجتماعی فرزندان مان به حساب می آید. پول توجیبی همان پولی است که باید به صورت منظم(روزانه، هفتگی، ماهانه) به فرزندان داده شود. بچه ها باید با این پول وسایلی را که خارج از برنامه می خواهند، تهیه کنند و یا در خرید آن ها مشارکت داشته باشند. در کل پول توجیبی صرف نیازهای ضروری نمی شود. نیازهای ضروری فرزندان باید توسط والدین برآورده شود.
اطلاعات کودک درباره ی پول با میزان تجربه های او از پول ارتباط مستقیم دارد. هم چنین با نگرش والدین نسبت به پول و عادت های مصرفی آنان نیز مرتبط است.
اغلب والدین پول توجیبی را برای خرج کردن می دهند نه برای پس انداز کردن. با وجود این، تلاش هایی برای آموزش پس انداز کردن انجام شده است (برای مثال والدینی که با فرزندان خود برای پس انداز کردن مسابقه می گذارند).
متخصصان بر این باورند که اهمیت پول توجیبی برای نوجوانان، گرفتن خود پول نیست بلکه شرایط دریافت آن، میزان وظایف در قبال آن، محدود بودن در مبلغ آن و خرج کردن و نگهداری از آن است. در میان خانواده ها پول توجیبی با همه ی زمینه های اجتماعی در ارتباط تنگاتنگ است.
هرچند اجتماعی کردن کودکان از نظر اقتصادی مهم است اما این به تنهایی کافی نیست.
به هر حال این فرصت خیلی خوبی است که فرزندان ما بتوانند از کودکی با مسئله ی پول و این که چگونه آن را خرج کنند و بین موجودی خود و خواسته های شان تعادل برقرار کنند، آشنا شوند. در سراسر دنیای بیرون، بازارها و مغازه ها پر از کالا هستند و ما ممکن است دوست داشته باشیم چیزهای زیادی را بخریم. این یکی از آموزش های بسیار مفیدی است که ما یاد بگیریم چگونه تمایلات و تکانه های خود را برای خرید کردن کنترل کنیم.
این یکی از بهترین فرصت هایی است که برای تربیت کردن فرزندان در خانواده وجود دارد. یعنی وسیله ای است که از طریق آن می توانیم با فرزندان خود وارد گفت و گو شویم و به توافق هایی برسیم. یک جنبه ی تربیتی دیگر هم دارد و آن این است که کودک می تواند یاد بگیرد که روی پول هایش کنترل داشته باشد. یکی از مهم ترین آموزش هایی که در رابطه با پول توجیبی می تواند وجود داشته باشد این است که فرزندان مان یاد می گیرند چگونه پول خود را مدیریت کنند. برای مثال در ابتدا می بینیم که فرزندمان پول توجیبی خود را خیلی زود تمام می کند و در خرج کردن آن تعادلی ندارد، اما در دراز مدت یاد می گیرد که چگونه بین موجودی خود و خواسته هایش تعادل برقرار کند. یعنی خرج کردن پول توجیبی فرصت خیلی خوبی است که این فرد یا کودک بعدها هم در زندگی بتواند بین مسئله ی درآمد و خواسته ها و هزینه های خود هم آهنگی برقرار کند.
مسئله ی دیگری که باز در خانواده ها با آن رو به رو می شویم این است که خانواده ها به فرزندان شان پول می دهند و دل شان می خواهد که بچه ها پول توجیبی را آن گونه که آن ها می خواهند خرج کنند. ما مسلماً می دانیم که در اغلب خانواده ها پدر و مادرها در چگونگی خرج کردن پول مهارت بیشتری دارند. مثلاً به فرزندشان انتقاد می کنند که چرا با پولت فلان کالا را خریدی، در حالی که اگر من بودم یک جنس بهتر با قیمت کم تر و مناسب تر می خریدم. اما این گونه نظارت ها خیلی قابل قبول نیست، حتی اگر حق با والدین باشد. یعنی اگر ما پول توجیبی را به فرزند خود می دهیم، این در واقع فرصتی است که او در همان محدوده اشتباه کند و در همان محدوده خودش را اصلاح کند. در واقع ما فرصتی را برای مستقل شدن به فرزندان مان می دهیم. مثل همان موقعی که بچه ی ما دارد راه می افتد و ممکن است خیلی از اوقات زمین بخورد و بلند شود. ولی ما محدوده ی خطرناکی را برای این کار در نظر نمی گیریم، یعنی در یک محدوده ی امنی اجازه می دهیم که فرزندمان زمین بخورد و دوباره بلند شود. در واقع هم به استقلال و تصمیم گیری و اعتماد به نفس فرزند کمک می کنیم و هم به عنوان والدین می پذیریم که محدوده هایی را در مورد فرزندان مان بپذیریم و به آن احترام بگذاریم.
ما وقتی پول می دهیم برای مثال می گوییم این پول نباید صرف سیگار کشیدن و کار خلاف بشود. یعنی این توافق را می کنیم، ولی غیر از مواردی که گفته شد و سایر مواردی که والدین پیش بینی می کنند، نوجوان می تواند پول خود را به هر مصرفی که دلش می خواهد برساند! می توانیم به او بگوییم با این میزان پول چه چیزهایی می تواند برای خودش بخرد.
می توانیم راجع به این که هر چند وقت یک بار به او چه قدر پول می دهیم و این که اگر پولش را زودتر خرج کرد و بی پول شد چه باید بکند با او صحبت کنیم و به توافق هایی برسیم.
خیلی از اوقات وقتی مسئله ی پول توجیبی مطرح می شود ما با والدین هم مشکل داریم. والدین باید بپذیرند که ممکن است حرف فرزندشان درست باشد. این نیز یک موضوع مورد توافق است و والدین باید به آن احترام بگذارند.
در واقع حل و فصل موضوع پول توجیبی نه تنها باعث آموزش فرزندان می شود بلکه فرصت خوبی برای والدین است که بیاموزند فرزندشان حق انتخاب و تصمیم گیری دارد.
اگر زودتر از زمان ورود به دبستان هم رشد عقلی مناسبی در کودک خود دیدید، می توانید پرداخت پول توجیبی را آغاز کنید.
در کل، سنی که شروع به دادن پول توجیبی می کنید به کودک شما بستگی دارد. بهترین راه این است که ببینید والدین دیگر چه کار می کنند و شما آن کاری را انجام دهید که بچه احساس حسادت کم تری کند.
گروهی از روان شناسان معتقدند سن مناسب برای شروع پرداخت پول توجیبی 3 سالگی است، چرا که در این سن کودکان به صورت کلی با مفهوم پول آشنا شده اند و به این درک رسیده اند که برای خرید هر کالا باید پول پرداخت کرد. دیرتر شروع کردن این برنامه ممکن است باعث جا افتادن عاداتی در کودک شود که ترک آن ها خود، انرژی زیادی می طلبد.
به معنای واضح تر پول توجیبی را زمانی برای کودک می توان در نظر گرفت که او بفهمد پول چیست. استفاده از پول یکی از رایج ترین قراردادهایی است که در اجتماع وجود دارد و کودک از یک زمان باید بفهمد کاری که انسان ها انجام می دهند به پول تبدیل می شود و پول می تواند به کالا بدل شود. هنگامی که او توانست نگهداری، شمردن و حساب کردن پول را یاد بگیرد و دست به انتخاب بزند، یعنی بداند با یک مقدار پول که به فروشگاه می رود می تواند از بین کالاهای موجود یکی را انتخاب کند، از آن زمان به بعد می توانیم پول توجیبی را برای او در نظر بگیریم.
در ایران به طور میانگین برای کودکان حدود سن دبستان می توانیم پول توجیبی را در نظر بگیریم و به آن ها بگوییم با این پول می توانی از بوفه ای که در مدرسه وجود دارد خرید کنی، یعنی به آن ها حق انتخاب بدهیم. به این ترتیب کودک می فهمد که با موجودی خود می تواند چیزی را انتخاب کند و بابت آن پول پرداخت کند. پس مسئولیت پولی که در اختیار دارد با خود اوست. کودکان همیشه می بینند و یاد می گیرند. پس برای یاد دادن مطلبی به آن ها از کوچکی شروع کنید. مثلاً با همین پول توجیبی، یاد دادن مهارت های مالی را شروع کنید. اجازه بدهید فرزندان تان مسئولیت پول شان را خودشان بر عهده بگیرند و در آن راستا رشد کنند.
اگر او مرتکب تصمیم نادرستی شد با خرج کردن پولش به راحتی یاد می گیرد که چه اشتباهی مرتکب شده و بهتر است دیگر آن را تکرار نکند.
اگر برای اولین بار دچار مشکل شده باشد و پول توجیبی اش را تمام کرده باشد، به او بگویید که کمکش می کنید و بگذارید بداند که بعد از آن همیشه باید نتیجه را به شما گزارش دهد.
از این که بیشتر به او پول بدهید پرهیز کنید. از او نخواهید که همیشه به شما بدهکار باشد و پولش را پرداخت نکند. بدهی باعث رنجش می شود و بهتر است در همان ابتدا «نه» بگویید.
نوجوانان بزرگ تر فرصت بیشتری دارند که بتوانند قسمتی از پول توجیبی شان را پس انداز کنند و کارهایی خارج از خانه انجام دهند. روشی که آن ها پول درمی آورند و خرج می کنند به خانواده ها بستگی دارد. خانواده ها با هم تفاوت دارند. در بعضی از خانواده ها نوجوان برای این که کمک خرج خانواده باشد باید بیرون از خانه کار کند. وقتی نوجوان شروع به کار تمام وقت می کند اکثر خانواده ها توقع دارند که خرج و هزینه ی خودش را خودش پرداخت کند.
قبل از آموزش مدیریت پول به فرزند نوجوان خود، با او راجع به کارهایی که نباید بکند، توافق کنید. مثلاً: این پول صرف سیگار یا مواد مخدر نشود.
فهرست مرتبی از چیزهایی که خریده اید، تهیه کنید و قیمت های آن ها را بنویسید و فرزندان تان را تشویق کنید که به دنبال حراج ها بروند. اگر پول های شان را پس انداز کردند به آن ها اجازه دهید که روی پس انداز خودشان مدیریت خرج کردن داشته باشند.
به دنبال حساب پس اندازهایی باشید که به آن ها سود تعلق می گیرد. این موضوع را به فرزندان تان هم آموزش دهید و پول آن ها را در بهترین حساب پس انداز بگذارید.
به یاد داشته باشید که باید همه ی جنبه های موضوع را در نظر بگیرید. به آن ها بیاموزید که: اگر پولی را در بانک پس انداز می کنید و سودی شامل آن می شود، شما می توانید از پول تان در فرصت های بهتر، مثل خریدهای بزرگ تر و یا مسافرت ها استفاده کنید.
پول توجیبی را به فرزندتان بدهید و دقیقاً به او بگویید باید به چه مصارفی برسد و به چه مصارفی نرسد، حس مسئولیت پذیری و استقلال را در او ضعیف نکنید.
بعضی از والدین تصمیم می گیرند که اگر فرزند آن ها با پس انداز کردن کنار آمد و کارش را به خوبی انجام داد به او کمک کنند. برای مثال آن ها مقداری پول تعیین می کنند و برای مقدار معین پولی که فرزندشان پس انداز می کند به او پاداش می دهند.
در مرحله های بعدی کودکان باید یاد بگیرند که خانواده ها با هم تفاوت دارند چه در روش زندگی، چه در مقدار پولی که درمی آورند و چه در روشی که برای خرج کردن انتخاب می کنند. آن ها باید بدانند و یاد بگیرند که همیشه کسانی هستند که از آن ها پول بیشتری دارند. آن ها باید در چهارچوب خانواده ی خودشان زندگی کنند و یاد بگیرند که پول زیاد الزاماً خوشبختی نمی آورد. با بزرگ تر شدن کودکان مقدار پول توجیبی و همین طور مسئولیت آن ها افزایش می یابد. اگر فرزند شما ناچار است در خارج از منزل غذا بخورد، اگر برای رفت و آمد خود احتیاج به پول دارد و اگر دوست دارد گاهی هم کلاسی هایش را مهمان کند، شما می توانید متوسط مخارج آنان را برآورد و به همان مقدار آن ها را تأمین کنید. در برخی موارد دیده می شود در خانواده هایی که از رفاه نسبی نیز برخوردارند کودکان برای تأمین نیازهای شان دست به کارهای نادرست می زنند که بیانگر ناکافی بودن پول توجیبی و یا بی توجهی والدین به نیازهای آن هاست. باید به فرزندان تان یاد بدهید که پول از کجا به دست می آید و چگونه باید استفاده شود. در مورد قدرت خرج کردن صحبت کنید و وقتی که پول های شان را پس انداز می کنند در هیجان آن ها مشارکت داشته باشید.
اگر ما مسئله ی پول توجیبی را یک فرصت و یک محدوده ی امن بدانیم، این فرصت، هم درازمدت است و هم مجالی برای تربیت فراهم می کند.
در این صورت است که می توانیم تعامل خوبی داشته باشیم، یعنی فرزندمان را با توافق خودش با عواقب کارش آشنا کنیم!
نباید فکر کنیم که اگر فرزندمان پول توجیبی خود را از دست داد، معنی اش این است که او چیزی یاد نگرفته، اتفاقاً این هدر دادن ها برای او فرصتی است تا در درازمدت یاد بگیرد که پولش را چگونه عاقلانه تر خرج کند.
در واقع، ما نباید جلو پول خرج کردن فرزندمان را، آن طور که در محدوده ی خودمان قابل پیش بینی است، بگیریم!
در واقع در همه ی حیطه های فعالیت فرزندان، از سویی اصل بر اعمال درست و مداوم از سوی والدین است و از سویی دیگر، کمیت این نظارت با افزایش توانایی ها و مهارت های فرزند کم تر می شود، در واقع روند درست رابطه ی والد- فرزند در همه ی حیطه ها به سوی کم تر شدن نظارت در صورت دستیابی بهتر فرزند به مهارت ها می باشد.
وقتی والدین با هم دیگر باشند و با هم دیگر نظر بدهند و راجع به مسائل با هم توافق داشته باشند آن وقت احتمال این که فرزندشان موضوع را خوب یاد بگیرد و خوب برخورد کند خیلی بیش تر خواهد بود تا این که پول توجیبی را فقط از مادر یا پدر بگیرد و پدر و مادر یک دست عمل نکنند.
موضوعی که در فرزندان با رفتارهای مطلوب دیده می شود، هم آهنگی والدین و ثبات آن ها در رفتار با فرزندان است، و برعکس یافته های متعددی در تحقیقات مربوط به رفتارهای نامطلوب، حاکی از آن است که یا والدین با هم هم آهنگ نیستند و یا در برخورد با فرزندشان باثبات عمل نمی کنند. در مجموع چه پدر پول توجیبی بدهد، چه مادر، چه هر دو، فرزند باید این را دریابد که آن ها با هم تصمیم می گیرند و از هم پشتیبانی می کنند و رفتارشان قابل پیش بینی و باثبات است.
البته مبلغ و میزان پول توجیبی بچه ها با شناخت والدین از نیازهای آنان و شناخت فرزندان از وضع مالی والدین شان ارتباط مستقیم دارد. در واقع اغلب مواقع فرزندان از مشکلات و سختی های والدین اطلاع ندارند و نمی دانند آن ها برای کسب درآمد چه قدر زحمت می کشند و یا مجبور به انجام چه تعهداتی هستند. بعضی از فرزندان هم می دانند اما حس و درک خوبی نسبت به مشکلات والدین ندارند یعنی با این که می دانند والدین وضعیت مالی سختی دارند، تقاضاهای نامعقول می کنند.
البته برعکس این شرایط مالی هم صادق است، یعنی والدین با شرایط خوب مالی، اساسی ترین نیازهای فرزندشان را نادیده می گیرند. در واقع اگر رابطه ی والدین و فرزندان مختل باشد، بر سر پول توجیبی عدم توافق و نارضایتی به وجود خواهد آمد.
مسلماً پول توجیبی زمانی یک مسیر موفق و رضایت بخش را طی می کند که والدین با هم دیگر و با فرزندان شان روابط دوسویه و رضایت بخشی داشته باشند. روابطی که در آن هم والدین نیازهای فرزندان شان را بدانند و هم فرزندان از مشکلات یا توانمندی های والدین خود باخبر باشند.
در بهترین شکل خود، پول توجیبی در یک خانواده ی موفق و کارآمد می تواند جریانی رشددهنده و راضی کننده برای هر دو طرف باشد. یعنی فرزندان راضی و سپاسگزار و والدین هم خشنود و مطمئن باشند.
مقدار پول توجیبی در خانواده های مختلف متفاوت است. اگر پول توجیبی بچه ای کم باشد، ممکن است او برای تهیه ی پول مورد نیازش به سراغ کیف مادر برود و اگر مقدار این پول زیاد باشد، باعث ایجاد حسادت بین او و دوستانش شود. گاهی ممکن است در خانواده ای پول کافی وجود نداشته باشد، اما حتی مقدار بسیار کم پول توجیبی هم می تواند به فرزندان کمک کند تا مستقل شدن را یاد بگیرند.
در بعضی خانواده ها بچه ها هر قدر که بخواهند پول می گیرند و پول توجیبی برای آن ها معنی ندارد. در این خانواده ها، فرزندان فرصت های ارزشمندی را برای یادگیری مسائل مختلف از دست می دهند، مسائلی مثل انتخاب کردن، به تعویق انداختن تمایلات، تصمیم گیری، پس انداز، پیش بینی و...
بعضی از خانواده ها قسمتی از پول توجیبی فرزندان شان را در حساب سپرده ی بانکی آن ها می گذارند. بعضی دیگر هم قسمتی از پول توجیبی بچه ها را همان اول به آن ها می دهند و از آن ها می خواهند که خود به بانک بروند و آن را هر ماه به صورت منظم در حساب بانکی شان بگذارند.
با پرداخت یک مقدار مناسب پول توجیبی شروع کنید و به آن ها یاد بدهید که برای نیازهای دیگرشان که با پول بیش تر برطرف می شود، کار کنند. اگر خیلی دوست دارند که چیزی را بخرند، می توانند آن را از پس انداز پول توجیبی شان تهیه کنند.
برای پرداخت پول توجیبی هیچ فرمول خاصی وجود ندارد. تنها نکات مهم، میزان نیاز فرد و توانایی مالی خانواده است. والدین باید مطمئن باشند که می توانند پول توجیبی را تا آخر ماه پرداخت کنند و این پول نباید آن قدر زیاد باشد و نه آن قدر کم باشد که کودک یا نوجوان برای رفع خواسته های خود به اعمال نادرست دست بزند. بسیار دیده می شود که خانواده های متوسط برای هم سانی فرزندان شان با هم سالانی که وضع مالی بهتری دارند پول توجیبی زیادی را در اختیار آن ها قرار می دهند، در این صورت کودک یا نوجوان با عدم درک صحیح از وضعیت مالی و امکانات اقتصادی خانواده ی خود، در آینده توقع بیشتری از والدین پیدا می کند و زیاده خواه می شود که این مشکلاتی را در سنین بالاتر ایجاد می کند. پول توجیبی باید به اندازه ی نیاز کودک و در حد امکانات مالی خانواده پرداخت شود. توصیه این است که به کودکان مقرری مختصری داده شود تا حس اعتماد والدین و امنیت مالی در کودکان ارضا شود و چنان چه کودک پول بیش تری احتیاج داشت، این مبلغ را در مقابل کار اضافی مثل شستن اتومبیل، کمک به مادر، و نگهداری از خواهر و یا برادر کوچک تر دریافت کند. به این ترتیب کودکان و نوجوانان علاوه بر کسب توانایی عملی، به ارزش پول نیز پی می برند. در حقیقت فرزندان با دریافت مبلغ مشخصی بر حسب سن، شخصیت و شرایط اقتصادی خانواده ی خود با مسائل مالی پیرامون آشنا می شوند و یاد می گیرند که چگونه از پولی که در اختیارشان گذاشته می شود می توانند بیش ترین و بهترین استفاده را ببرند.
مهم ترین عامل تعیین کننده، سن کودک است. در شرایط اقتصادی حاضر به نظر می رسد که در 3 سالگی 150 تومان به صورت روزانه کافی باشد، چرا که با این پول کودک شما اگر بخواهد خوراکی مختصری بخرد می تواند این کار را انجام دهد و در عین حال در صورتی که بخواهد اسباب بازی و یا وسایل کوچکی بخرد با پس انداز دو هفته ای از عهده ی آن برمی آید. در هر سالروز تولد می توان به این میزان درصدی را اضافه کرد.
ممکن است فرزند شما عددی را بگوید ولی شما عدد دیگری مدنظرتان باشد، این زمان خوبی برای بازی برنده برنده است. برای مثال فرض کنید بگویید من می توانم ماهی 5000تومان پول توجیبی بدهم و فرزند شما بگوید من ماهی 30000 تومان می خواهم. باید اول ببینیم وضع مالی خانواده چگونه است و نیازهایی که آن فرد دارد به چه میزان است، اگر وضع مالی خانواده خوب باشد ممکن است عددی که در نهایت انتخاب می شود به 30000 نزدیک تر باشد و اگر وضع مالی خانواده خوب نباشد ممکن است به 5000 نزدیک تر باشد. اما انتخاب هر عددی بین این دو عدد، از 5000 تا 30000 بهتر است، برای مثال اگر 30000 را انتخاب کنیم معنای آن برنده بودن فرزند است و اگر انتخاب ما 5000 باشد به معنای برنده بودن والدین است.
عدد بین این دو نشان می دهد که ما در زندگی می توانیم درباره ی موضوع های مختلف صحبت کنیم و به توافقی برسیم که مورد قبول هر دو طرف باشد. این به تنهایی به رشد رابطه ی دوطرف کمک می کند، یعنی هم فرزند متوجه می شود حرف های او شنیده شده و روی عددی که او خواسته فکر کرده اند و هم والدین درمی یابند که فرزند شرایط آن ها را درک کرده است.
بعضی فرزندان فکر می کنند که اگر از والدین شان بخواهند به آن ها 30000 تومان بدهند، مطمئناً والدین مخالفت می کنند و این باعث می شود آنها تقاضای 50000 تومان بکنند تا والدین به همان 30000 تومان راضی شوند و این مقدار پول را بدهند. (مقدار این پول باید کاملاً توافقی باشد).
باید از این مشکلات جلوگیری کرد. اغلب والدینی که خیلی سختگیری می کنند عاقبت کارشان این گونه است.
پول توجیبی فرصت بسیار خوبی برای آشنایی والدین و فرزندان با سیستم های ارزشی و نیازهای یک دیگر است.
اگر روابط والدین و فرزندان در همه ی سطوح همراه با صداقت، احترام و بر اساس تبادل نظر باشد، با مسائلی از این قبیل رو به رو نخواهند شد.
اما اگر چنین شرایطی ایجاد شد، والدین و فرزندان باید آماده باشند، چون هدف از دادن پول توجیبی این است که کودک یا نوجوان به علایق شخصی خود بپردازد. پول توجیبی محدوده ای است که خیلی برای حیات ضروری محسوب نمی شود و هم چنین برای خانواده هم تحمیل زیادی نیست، فقط محدوده ای امن برای یادگیری بسیاری از مهارت هاست.
ادامه دارد...
منبع مقاله: موسوی، شکوفه، (1388)، پول توجیبی(آموزش مهارت های روزمره ی زندگی به فرزندان)، تهران، نشر قطره، چاپ اول.
پول توجیبی چیست؟
پول وسیله ی چرخش زندگی است، وسیله ای که در بسیاری از موقعیت های زندگی هر یک از ما نقش تعیین کننده و انکارناپذیری دارد. از این رو چگونگی استفاده از آن می تواند در میزان خشنودی ما از شرایط زندگی مان تأثیر عمده ای داشته باشد. در دنیای مدرن به دلیل پیچیدگی هایی که در روابط پولی وجود دارد، برنامه ریزی مالی امری ضروری محسوب می شود.لازم است که آموزش مهارت استفاده از پول مانند سایر مهارت های زندگی از سنین پایین تر آغاز شود. پول توجیبی شروع خوبی برای یاد دادن این مهارت به کودکان و نوجوانان است. پول توجیبی مقدار پولی است که والدین با هم توافق می کنند که به بچه ها بدهند تا آن ها بتوانند جواب نیازهای خود را بدهند. و نکته ی مورد توجه این است که پول توجیبی نباید به دست آورده شود. اشتباهی که اغلب در خانواده ها رخ می دهد این است که برخی از والدین تصور می کنند پول توجیبی پاداشی برای رفتار خوب و یا دستمزدی برای کار روزانه ی بچه هاست. به همین دلیل از آن به عنوان وسیله ای برای فشار آوردن بر کودکان و وادار کردن آن ها به اطاعت استفاده می کنند.
نکته ی مهم این است که پول توجیبی وسیله ای آموزشی و تربیتی است که هدف و نتیجه ی مشخصی دارد. ما می خواهیم از طریق حق انتخاب و واگذاری مسئولیت، به فرزندان خود یاد بدهیم که چگونه از پول شان استفاده کنند. و نیز آن ها را در اندوختن تجربه در این راه یاری کنیم.
از طرفی پول توجیبی می تواند زمینه ساز مناسبی برای ورود کودکان و نوجوانان به دنیای بزرگسالان باشد. بنابراین تعیین مقرری مناسب برای فرزندان با توجه به شرایط و امکانات اقتصادی خانواده و وضعیت رشدی افراد و هم چنین سن آن ها از عوامل مهم زیربنایی برای رشد شخصیتی و اجتماعی فرزندان مان به حساب می آید. پول توجیبی همان پولی است که باید به صورت منظم(روزانه، هفتگی، ماهانه) به فرزندان داده شود. بچه ها باید با این پول وسایلی را که خارج از برنامه می خواهند، تهیه کنند و یا در خرید آن ها مشارکت داشته باشند. در کل پول توجیبی صرف نیازهای ضروری نمی شود. نیازهای ضروری فرزندان باید توسط والدین برآورده شود.
رابطه ی پول توجیبی و آموزش اقتصادی چیست؟
در دهه ی اول زندگی، کودک زیاد متوجه تفاوت های شرایط زندگی خانوادگی خود و دیگران نیست اما بعد از ورود به سنین نوجوانی یعنی از یازده سالگی به بعد او به این تفاوت ها پی می برد. آموزش های مالی والدین به فرزندان با توانایی آتی آنان در استفاده ی سودمند از منابع مالی در اوایل نوجوانی(سال های اولیه ی دبیرستان) ارتباط مستقیم دارد. در مجموع رابطه ی بین تجربه های دوران کودکی در نحوه ی استفاده از پول و توانایی بعدی افراد در مدیریت پول انکارناپذیر و بسیار با اهمیت است. آشنا کردن نوجوان دبیرستانی با تجربه ی کسب درآمد و در کل با مسائل مالی خانواده از اهمیت ویژه ای برخوردار است.اطلاعات کودک درباره ی پول با میزان تجربه های او از پول ارتباط مستقیم دارد. هم چنین با نگرش والدین نسبت به پول و عادت های مصرفی آنان نیز مرتبط است.
اغلب والدین پول توجیبی را برای خرج کردن می دهند نه برای پس انداز کردن. با وجود این، تلاش هایی برای آموزش پس انداز کردن انجام شده است (برای مثال والدینی که با فرزندان خود برای پس انداز کردن مسابقه می گذارند).
متخصصان بر این باورند که اهمیت پول توجیبی برای نوجوانان، گرفتن خود پول نیست بلکه شرایط دریافت آن، میزان وظایف در قبال آن، محدود بودن در مبلغ آن و خرج کردن و نگهداری از آن است. در میان خانواده ها پول توجیبی با همه ی زمینه های اجتماعی در ارتباط تنگاتنگ است.
هرچند اجتماعی کردن کودکان از نظر اقتصادی مهم است اما این به تنهایی کافی نیست.
به هر حال این فرصت خیلی خوبی است که فرزندان ما بتوانند از کودکی با مسئله ی پول و این که چگونه آن را خرج کنند و بین موجودی خود و خواسته های شان تعادل برقرار کنند، آشنا شوند. در سراسر دنیای بیرون، بازارها و مغازه ها پر از کالا هستند و ما ممکن است دوست داشته باشیم چیزهای زیادی را بخریم. این یکی از آموزش های بسیار مفیدی است که ما یاد بگیریم چگونه تمایلات و تکانه های خود را برای خرید کردن کنترل کنیم.
پول توجیبی چه نقشی در تربیت فرزندان دارد؟
پول توجیبی یکی از راه های مهمی است که به وسیله ی آن والدین می توانند فرزندان شان را از نظر جنبه های پولی و اقتصادی آموزش دهند و شیوه ی درست خرج کردن و آینده نگری اقتصادی را به آن ها یاد بدهند.این یکی از بهترین فرصت هایی است که برای تربیت کردن فرزندان در خانواده وجود دارد. یعنی وسیله ای است که از طریق آن می توانیم با فرزندان خود وارد گفت و گو شویم و به توافق هایی برسیم. یک جنبه ی تربیتی دیگر هم دارد و آن این است که کودک می تواند یاد بگیرد که روی پول هایش کنترل داشته باشد. یکی از مهم ترین آموزش هایی که در رابطه با پول توجیبی می تواند وجود داشته باشد این است که فرزندان مان یاد می گیرند چگونه پول خود را مدیریت کنند. برای مثال در ابتدا می بینیم که فرزندمان پول توجیبی خود را خیلی زود تمام می کند و در خرج کردن آن تعادلی ندارد، اما در دراز مدت یاد می گیرد که چگونه بین موجودی خود و خواسته هایش تعادل برقرار کند. یعنی خرج کردن پول توجیبی فرصت خیلی خوبی است که این فرد یا کودک بعدها هم در زندگی بتواند بین مسئله ی درآمد و خواسته ها و هزینه های خود هم آهنگی برقرار کند.
مسئله ی دیگری که باز در خانواده ها با آن رو به رو می شویم این است که خانواده ها به فرزندان شان پول می دهند و دل شان می خواهد که بچه ها پول توجیبی را آن گونه که آن ها می خواهند خرج کنند. ما مسلماً می دانیم که در اغلب خانواده ها پدر و مادرها در چگونگی خرج کردن پول مهارت بیشتری دارند. مثلاً به فرزندشان انتقاد می کنند که چرا با پولت فلان کالا را خریدی، در حالی که اگر من بودم یک جنس بهتر با قیمت کم تر و مناسب تر می خریدم. اما این گونه نظارت ها خیلی قابل قبول نیست، حتی اگر حق با والدین باشد. یعنی اگر ما پول توجیبی را به فرزند خود می دهیم، این در واقع فرصتی است که او در همان محدوده اشتباه کند و در همان محدوده خودش را اصلاح کند. در واقع ما فرصتی را برای مستقل شدن به فرزندان مان می دهیم. مثل همان موقعی که بچه ی ما دارد راه می افتد و ممکن است خیلی از اوقات زمین بخورد و بلند شود. ولی ما محدوده ی خطرناکی را برای این کار در نظر نمی گیریم، یعنی در یک محدوده ی امنی اجازه می دهیم که فرزندمان زمین بخورد و دوباره بلند شود. در واقع هم به استقلال و تصمیم گیری و اعتماد به نفس فرزند کمک می کنیم و هم به عنوان والدین می پذیریم که محدوده هایی را در مورد فرزندان مان بپذیریم و به آن احترام بگذاریم.
ما وقتی پول می دهیم برای مثال می گوییم این پول نباید صرف سیگار کشیدن و کار خلاف بشود. یعنی این توافق را می کنیم، ولی غیر از مواردی که گفته شد و سایر مواردی که والدین پیش بینی می کنند، نوجوان می تواند پول خود را به هر مصرفی که دلش می خواهد برساند! می توانیم به او بگوییم با این میزان پول چه چیزهایی می تواند برای خودش بخرد.
می توانیم راجع به این که هر چند وقت یک بار به او چه قدر پول می دهیم و این که اگر پولش را زودتر خرج کرد و بی پول شد چه باید بکند با او صحبت کنیم و به توافق هایی برسیم.
خیلی از اوقات وقتی مسئله ی پول توجیبی مطرح می شود ما با والدین هم مشکل داریم. والدین باید بپذیرند که ممکن است حرف فرزندشان درست باشد. این نیز یک موضوع مورد توافق است و والدین باید به آن احترام بگذارند.
در واقع حل و فصل موضوع پول توجیبی نه تنها باعث آموزش فرزندان می شود بلکه فرصت خوبی برای والدین است که بیاموزند فرزندشان حق انتخاب و تصمیم گیری دارد.
چه کارهایی برای شروع پرداخت پول توجیبی باید انجام داد؟
1. تصمیم بگیرید چه قدر از عهده ی پرداخت یک پایه ی معمول پول توجیبی برمی آیید.
2. با فرزندان تان بر سر موارد استفاده از پول توجیبی توافق کنید.
3. چیزهایی را که توافق کرده اید فرزندان تان با پول خودشان بخرند، خریداری نکنید.
4. برای افزایش منظم پول توجیبی با هم به توافق برسید. انتخاب سالروز تولد فرزندتان برای این منظور فکر خوبی است.
در ابتدا مقداری پول توجیبی تعیین کنید که کودک بتواند کمی تفریح کند و برای مثال با آن شکلات و عکس برگردان تهیه کند.
5. برای فرزندان بزرگ تر بهتر است سر میز مذاکره بنشینید و راجع به مقدار پول توجیبی با آن ها گفت و گو کنید.
6. پول توجیبی به عنوان جیره ی هفتگی و یا ماهیانه برای آن ها در نظر گرفته می شود و بیش تر شبیه مستمری است.
7. پول توجیبی تمرین بسیار خوبی است که از طریق آن کودکان یاد می گیرند چگونه خرج کنند و چگونه پس انداز کنند.
8. پول را به صورت های مختلف (رقم های مختلف، سکه، اسکناس) پرداخت کنید تا فرزندتان با همه ی شکل های آن آشنا شود. الگوی منظمی را برای پرداخت آماده سازید و با مقدار کم شروع کنید.
9. از همان ابتدا فرزندان تان را به پس انداز کردن تشویق کنید. سه وسیله مثل قلک، پاکت و جعبه ی پول در نظر بگیرید. اولی برای پس انداز کردن، دومی برای خرج کردن و سومی برای پول دادن به دیگران.
10. فرزندان تان را تشویق کنید که از همان ابتدا گزارشی برای خرج کردن پول های شان داشته باشند.
11. با فرزندتان در مورد مدیریت پول توجیبی صحبت کنید. کودکانی که بهتر تربیت می شوند می توانند ارزش پول را بهتر درک کنند.
پول توجیبی از چه سنی باید پرداخت شود؟
وقتی کودکان به سن 6 سالگی می رسند. به معنای واضح تر باید آن قدر بزرگ شده باشند که بتوانند مسئولیت پول شان را به عهده بگیرند. باید به کودک توضیح دهید که مبلغی پول به عنوان مستمری به او می دهید و او در قبال آن مقدار پول مسئول است. پس پول دیگری از شما نمی گیرد تا این که نوبت پول توجیبی بعدی شود. با او در مورد پول صحبت کنید و در خرج کردن به او کمک کنید.اگر زودتر از زمان ورود به دبستان هم رشد عقلی مناسبی در کودک خود دیدید، می توانید پرداخت پول توجیبی را آغاز کنید.
در کل، سنی که شروع به دادن پول توجیبی می کنید به کودک شما بستگی دارد. بهترین راه این است که ببینید والدین دیگر چه کار می کنند و شما آن کاری را انجام دهید که بچه احساس حسادت کم تری کند.
گروهی از روان شناسان معتقدند سن مناسب برای شروع پرداخت پول توجیبی 3 سالگی است، چرا که در این سن کودکان به صورت کلی با مفهوم پول آشنا شده اند و به این درک رسیده اند که برای خرید هر کالا باید پول پرداخت کرد. دیرتر شروع کردن این برنامه ممکن است باعث جا افتادن عاداتی در کودک شود که ترک آن ها خود، انرژی زیادی می طلبد.
به معنای واضح تر پول توجیبی را زمانی برای کودک می توان در نظر گرفت که او بفهمد پول چیست. استفاده از پول یکی از رایج ترین قراردادهایی است که در اجتماع وجود دارد و کودک از یک زمان باید بفهمد کاری که انسان ها انجام می دهند به پول تبدیل می شود و پول می تواند به کالا بدل شود. هنگامی که او توانست نگهداری، شمردن و حساب کردن پول را یاد بگیرد و دست به انتخاب بزند، یعنی بداند با یک مقدار پول که به فروشگاه می رود می تواند از بین کالاهای موجود یکی را انتخاب کند، از آن زمان به بعد می توانیم پول توجیبی را برای او در نظر بگیریم.
در ایران به طور میانگین برای کودکان حدود سن دبستان می توانیم پول توجیبی را در نظر بگیریم و به آن ها بگوییم با این پول می توانی از بوفه ای که در مدرسه وجود دارد خرید کنی، یعنی به آن ها حق انتخاب بدهیم. به این ترتیب کودک می فهمد که با موجودی خود می تواند چیزی را انتخاب کند و بابت آن پول پرداخت کند. پس مسئولیت پولی که در اختیار دارد با خود اوست. کودکان همیشه می بینند و یاد می گیرند. پس برای یاد دادن مطلبی به آن ها از کوچکی شروع کنید. مثلاً با همین پول توجیبی، یاد دادن مهارت های مالی را شروع کنید. اجازه بدهید فرزندان تان مسئولیت پول شان را خودشان بر عهده بگیرند و در آن راستا رشد کنند.
آیا بهتر است پول توجیبی هفتگی پرداخت شود یا ماهیانه؟
ابتدا این شما هستید که باید تصمیم بگیرید که مایلید پول توجیبی فرزندان تان را هفته ای پرداخت کنید و یا ماهیانه. هر کدام را که انتخاب کردید باید تا آخر ادامه بدهید و در آن وقفه ای ایجاد نکنید. برای کودکان کوچک تر اغلب پول توجیبی هفتگی بهتر است. کودکانی که سن کم تری دارند ظرفیت و توانایی نگهداری پول خود را تا آخر ماه ندارند و تمام پول خود را یکجا خرج می کنند. بنابراین بهتر است کودکان 7-9 ساله به طور هفته ای و کودکان بالای 10 سال به طور ماهیانه پول توجیبی خود را دریافت کنند. هم چنین متخصصان معتقدند که پرداخت پول توجیبی باید از قاعده ای منظم و خاص برخوردار باشد که می تواند به صورت های مختلفی مانند روزانه، هفته ای و ماهیانه باشد تا کودک یا نوجوان بتواند بر اساس آن نظم، برای پول ثابتی که به او پرداخت می شود برنامه ریزی کند. اطلاعات موجود نشان می دهد که خانواده های با درآمد متوسط به مستمری هفتگی یا ماهانه ی کودکان اهمیت بیش تری می دهند.چگونه می توانیم درست استفاده کردن از پول توجیبی را به فرزندان مان بیاموزیم؟
با فرزندان تان بازیِ خرید کردن انجام دهید. شما می توانید خرید کردن را با پول واقعی و یا دسته چک ها و کارت های فرضی آغاز کنید. به آن ها پول بدهید که به خرید بروند و هرچه می خواهند تهیه کنند.
- در این بازی ابتدا به آن ها پول درشت بدهید، وقتی در خرد کردن و خرج کردن و کاهش و افزایش مهارت پیدا کردند، آن ها را با خود به خرید ببرید که این بازی را در دنیای واقعی هم تجربه کنند.
-با پول خُرد شروع کنید که بتوانند شمردن همه نوع پول را یاد بگیرند. هیچ وقت برای پس انداز کردن دیر نیست. به آن ها یاد بدهید که پول خُردهای خود را درون یک قلک بیندازند و خودتان نیز این کار را انجام دهید تا بچه ها یاد بگیرند که چگونه پول شان را پس انداز کنند.
- وقتی شما با فرزندتان به خرید می روید و او برای خرید یک بیسکویت خیلی پافشاری می کند، شما اول به قیمت آن نگاه کنید و به او کمک کنید که بفهمد آیا می تواند بیسکویت بهتری با قیمت بهتری پیدا کند. با او صحبت کنید که آیا می تواند با باقیمانده ی پول، بیسکویت دیگری برای بعد بخرد و یا این که باقیمانده ی پولش را نگه دارد تا در فرصت بهتری خرج کند. راجع به ارزش پول با کودک تان صحبت کنید.
-اگر می خواهید پولی را پس انداز کنید آن را با فرزند خود شریک شوید و به او نشان دهید که چگونه پول خود را پس انداز می کنید. از حق انتخاب هایی که در خانه دارید مثل خرید خانه و مسافرت رفتن و... با فرزندان تان صحبت کنید.
- به آن ها مفهوم پول در آوردن را یاد بدهید. از زمانی که به قدر کافی بزرگ شدند تا بتوانند کار کنند، آن ها را تشویق کنید که با کار کردن پول بیش تری در بیاورند. در ابتدا آن ها را به کار کردن درون خانواده محدود کنید و با فهمیدن این موضوع به آن ها یاد بدهید که بدون درخواست پول در کارهای خانه به شما کمک کنند.
-از گفتن کلمه ی «نه» نترسید. وقتی که بچه ای چیزی از شما درخواست می کند که به هر دلیل نمی خواهید به او جواب مثبت بدهید، بدون هراس به او «نه» بگویید! البته دلیل آن را هم بگویید. برای او تشریح کنید که چرا نمی تواند آن وسیله را داشته باشد. اگر آن وسیله گران است یا این که شما پول کافی ندارید موضوع را به فرزندتان بگویید. کودکان باید درک کنند که هر چیز را که دل شان بخواهد نمی توانند داشته باشند. آن ها را تشویق کنید که به دنبال حراجی ها بروند و تفریحاتی را پیدا کنند که در تعطیلات بتوانند به طور رایگان از آن ها استفاده کنند.
- از زمان کودکی پس انداز کردن را به آن ها آموزش دهید. اگر خواستند چیزی را بخرند به آن ها کمک کنید که هر هفته مقداری از پول توجیبی شان را کنار بگذارند تا بتوانند وسیله ی مورد نیازشان را خودشان تهیه کنند.
-دلیل اصلی پول دادن را فراموش نکنید. به فرزندتان نشان دهید که با پس انداز کردن چگونه پول می تواند سودآور باشد.
اگر او مرتکب تصمیم نادرستی شد با خرج کردن پولش به راحتی یاد می گیرد که چه اشتباهی مرتکب شده و بهتر است دیگر آن را تکرار نکند.
اگر برای اولین بار دچار مشکل شده باشد و پول توجیبی اش را تمام کرده باشد، به او بگویید که کمکش می کنید و بگذارید بداند که بعد از آن همیشه باید نتیجه را به شما گزارش دهد.
از این که بیشتر به او پول بدهید پرهیز کنید. از او نخواهید که همیشه به شما بدهکار باشد و پولش را پرداخت نکند. بدهی باعث رنجش می شود و بهتر است در همان ابتدا «نه» بگویید.
نوجوانان بزرگ تر فرصت بیشتری دارند که بتوانند قسمتی از پول توجیبی شان را پس انداز کنند و کارهایی خارج از خانه انجام دهند. روشی که آن ها پول درمی آورند و خرج می کنند به خانواده ها بستگی دارد. خانواده ها با هم تفاوت دارند. در بعضی از خانواده ها نوجوان برای این که کمک خرج خانواده باشد باید بیرون از خانه کار کند. وقتی نوجوان شروع به کار تمام وقت می کند اکثر خانواده ها توقع دارند که خرج و هزینه ی خودش را خودش پرداخت کند.
قبل از آموزش مدیریت پول به فرزند نوجوان خود، با او راجع به کارهایی که نباید بکند، توافق کنید. مثلاً: این پول صرف سیگار یا مواد مخدر نشود.
مهارت پول خرج کردن را چگونه به نوجوانان بیاموزیم؟
برای آن ها سه قلک تهیه کنید. یک قلک برای خرج کردن، یک قلک برای پس انداز کردن و یک قلک برای پول دادن به دیگران، از فرزندان تان نخواهید که در قلک ها به مقدار مساوی پول بگذارند. تناسب پول ها را بر عهده ی خودشان بگذارید.فهرست مرتبی از چیزهایی که خریده اید، تهیه کنید و قیمت های آن ها را بنویسید و فرزندان تان را تشویق کنید که به دنبال حراج ها بروند. اگر پول های شان را پس انداز کردند به آن ها اجازه دهید که روی پس انداز خودشان مدیریت خرج کردن داشته باشند.
به دنبال حساب پس اندازهایی باشید که به آن ها سود تعلق می گیرد. این موضوع را به فرزندان تان هم آموزش دهید و پول آن ها را در بهترین حساب پس انداز بگذارید.
به یاد داشته باشید که باید همه ی جنبه های موضوع را در نظر بگیرید. به آن ها بیاموزید که: اگر پولی را در بانک پس انداز می کنید و سودی شامل آن می شود، شما می توانید از پول تان در فرصت های بهتر، مثل خریدهای بزرگ تر و یا مسافرت ها استفاده کنید.
پول توجیبی فرزندان چگونه باید خرج شود؟
این دقیقاً به شما بستگی دارد که چگونه از ابتدا با فرزند خود کار کرده باشید. وقتی کودک شما به دبستان می رود، باید تصمیم بگیرید که برای مثال پول مقرر شده برای او جهت این است که قسمتی از آن را پس انداز کند، قسمتی را صرف چیزهایی کند که نیاز دارد، مثل خوراکی ها و بقیه را زیرنظر والدین با حق انتخاب خودش خرج کند. به یاد داشته باشید که انتخاب او را مورد انتقاد قرار ندهید، حتی اگر آن انتخاب شما را خوشحال نکند.پول توجیبی را به فرزندتان بدهید و دقیقاً به او بگویید باید به چه مصارفی برسد و به چه مصارفی نرسد، حس مسئولیت پذیری و استقلال را در او ضعیف نکنید.
بعضی از والدین تصمیم می گیرند که اگر فرزند آن ها با پس انداز کردن کنار آمد و کارش را به خوبی انجام داد به او کمک کنند. برای مثال آن ها مقداری پول تعیین می کنند و برای مقدار معین پولی که فرزندشان پس انداز می کند به او پاداش می دهند.
در مرحله های بعدی کودکان باید یاد بگیرند که خانواده ها با هم تفاوت دارند چه در روش زندگی، چه در مقدار پولی که درمی آورند و چه در روشی که برای خرج کردن انتخاب می کنند. آن ها باید بدانند و یاد بگیرند که همیشه کسانی هستند که از آن ها پول بیشتری دارند. آن ها باید در چهارچوب خانواده ی خودشان زندگی کنند و یاد بگیرند که پول زیاد الزاماً خوشبختی نمی آورد. با بزرگ تر شدن کودکان مقدار پول توجیبی و همین طور مسئولیت آن ها افزایش می یابد. اگر فرزند شما ناچار است در خارج از منزل غذا بخورد، اگر برای رفت و آمد خود احتیاج به پول دارد و اگر دوست دارد گاهی هم کلاسی هایش را مهمان کند، شما می توانید متوسط مخارج آنان را برآورد و به همان مقدار آن ها را تأمین کنید. در برخی موارد دیده می شود در خانواده هایی که از رفاه نسبی نیز برخوردارند کودکان برای تأمین نیازهای شان دست به کارهای نادرست می زنند که بیانگر ناکافی بودن پول توجیبی و یا بی توجهی والدین به نیازهای آن هاست. باید به فرزندان تان یاد بدهید که پول از کجا به دست می آید و چگونه باید استفاده شود. در مورد قدرت خرج کردن صحبت کنید و وقتی که پول های شان را پس انداز می کنند در هیجان آن ها مشارکت داشته باشید.
تا چه حد بر خرج کردن پول توجیبی نظارت کنیم؟
نظارت و تجسس بیش از اندازه به پول توجیبی و طریقه ی خرج کردن آن و نیز استفاده از آن به عنوان وسیله ای برای تنظیم پاداش و تنبیه کودکان، هدف اصلی این وسیله را خنثی می کند.اگر ما مسئله ی پول توجیبی را یک فرصت و یک محدوده ی امن بدانیم، این فرصت، هم درازمدت است و هم مجالی برای تربیت فراهم می کند.
در این صورت است که می توانیم تعامل خوبی داشته باشیم، یعنی فرزندمان را با توافق خودش با عواقب کارش آشنا کنیم!
نباید فکر کنیم که اگر فرزندمان پول توجیبی خود را از دست داد، معنی اش این است که او چیزی یاد نگرفته، اتفاقاً این هدر دادن ها برای او فرصتی است تا در درازمدت یاد بگیرد که پولش را چگونه عاقلانه تر خرج کند.
در واقع، ما نباید جلو پول خرج کردن فرزندمان را، آن طور که در محدوده ی خودمان قابل پیش بینی است، بگیریم!
در واقع در همه ی حیطه های فعالیت فرزندان، از سویی اصل بر اعمال درست و مداوم از سوی والدین است و از سویی دیگر، کمیت این نظارت با افزایش توانایی ها و مهارت های فرزند کم تر می شود، در واقع روند درست رابطه ی والد- فرزند در همه ی حیطه ها به سوی کم تر شدن نظارت در صورت دستیابی بهتر فرزند به مهارت ها می باشد.
مسئولیتِ دادن پول توجیبی با چه کسی است؟
در این مورد توصیه می شود همان شکل سنتی حفظ شود، یعنی پدر این پول را بپردازد. اما به این موضوع توجه شود، زمانی که پدر به بچه ها پول می دهد مادر حتماً حضور داشته باشد تا این حس به کودک منتقل شود که پدر مسئول دادن پول است ولی این پول از طرف پدر و مادر داده می شود.وقتی والدین با هم دیگر باشند و با هم دیگر نظر بدهند و راجع به مسائل با هم توافق داشته باشند آن وقت احتمال این که فرزندشان موضوع را خوب یاد بگیرد و خوب برخورد کند خیلی بیش تر خواهد بود تا این که پول توجیبی را فقط از مادر یا پدر بگیرد و پدر و مادر یک دست عمل نکنند.
موضوعی که در فرزندان با رفتارهای مطلوب دیده می شود، هم آهنگی والدین و ثبات آن ها در رفتار با فرزندان است، و برعکس یافته های متعددی در تحقیقات مربوط به رفتارهای نامطلوب، حاکی از آن است که یا والدین با هم هم آهنگ نیستند و یا در برخورد با فرزندشان باثبات عمل نمی کنند. در مجموع چه پدر پول توجیبی بدهد، چه مادر، چه هر دو، فرزند باید این را دریابد که آن ها با هم تصمیم می گیرند و از هم پشتیبانی می کنند و رفتارشان قابل پیش بینی و باثبات است.
مبلغ پول توجیبی چه ربطی به رابطه ی والدین با فرزندان شان دارد؟
عده ی زیادی از کودکان و نوجوانان از میزان پولی که به عنوان پول توجیبی از والدین خود دریافت می کنند ناراضی هستند و معتقدند که این مبلغ برای مخارج شان کافی نیست. در مقابل، والدین هم عقیده دارند که میزان پول دریافتی فرزندان شان زیاد است.البته مبلغ و میزان پول توجیبی بچه ها با شناخت والدین از نیازهای آنان و شناخت فرزندان از وضع مالی والدین شان ارتباط مستقیم دارد. در واقع اغلب مواقع فرزندان از مشکلات و سختی های والدین اطلاع ندارند و نمی دانند آن ها برای کسب درآمد چه قدر زحمت می کشند و یا مجبور به انجام چه تعهداتی هستند. بعضی از فرزندان هم می دانند اما حس و درک خوبی نسبت به مشکلات والدین ندارند یعنی با این که می دانند والدین وضعیت مالی سختی دارند، تقاضاهای نامعقول می کنند.
البته برعکس این شرایط مالی هم صادق است، یعنی والدین با شرایط خوب مالی، اساسی ترین نیازهای فرزندشان را نادیده می گیرند. در واقع اگر رابطه ی والدین و فرزندان مختل باشد، بر سر پول توجیبی عدم توافق و نارضایتی به وجود خواهد آمد.
مسلماً پول توجیبی زمانی یک مسیر موفق و رضایت بخش را طی می کند که والدین با هم دیگر و با فرزندان شان روابط دوسویه و رضایت بخشی داشته باشند. روابطی که در آن هم والدین نیازهای فرزندان شان را بدانند و هم فرزندان از مشکلات یا توانمندی های والدین خود باخبر باشند.
در بهترین شکل خود، پول توجیبی در یک خانواده ی موفق و کارآمد می تواند جریانی رشددهنده و راضی کننده برای هر دو طرف باشد. یعنی فرزندان راضی و سپاسگزار و والدین هم خشنود و مطمئن باشند.
چه قدر پول توجیبی باید پرداخت کرد؟
ابتدا تصمیم بگیرید که شما از عهده ی پرداخت چه مقدار پول برمی آیید. اول از دادن مبالغ کم شروع کنید، طوری که فرزندتان بتواند خوراکی یا وسایل ارزان قیمت (مثل کارت بازی یا برچسب) بخرد و نگه داری و خرج کردن پول او را نظارت کنید.مقدار پول توجیبی در خانواده های مختلف متفاوت است. اگر پول توجیبی بچه ای کم باشد، ممکن است او برای تهیه ی پول مورد نیازش به سراغ کیف مادر برود و اگر مقدار این پول زیاد باشد، باعث ایجاد حسادت بین او و دوستانش شود. گاهی ممکن است در خانواده ای پول کافی وجود نداشته باشد، اما حتی مقدار بسیار کم پول توجیبی هم می تواند به فرزندان کمک کند تا مستقل شدن را یاد بگیرند.
در بعضی خانواده ها بچه ها هر قدر که بخواهند پول می گیرند و پول توجیبی برای آن ها معنی ندارد. در این خانواده ها، فرزندان فرصت های ارزشمندی را برای یادگیری مسائل مختلف از دست می دهند، مسائلی مثل انتخاب کردن، به تعویق انداختن تمایلات، تصمیم گیری، پس انداز، پیش بینی و...
بعضی از خانواده ها قسمتی از پول توجیبی فرزندان شان را در حساب سپرده ی بانکی آن ها می گذارند. بعضی دیگر هم قسمتی از پول توجیبی بچه ها را همان اول به آن ها می دهند و از آن ها می خواهند که خود به بانک بروند و آن را هر ماه به صورت منظم در حساب بانکی شان بگذارند.
با پرداخت یک مقدار مناسب پول توجیبی شروع کنید و به آن ها یاد بدهید که برای نیازهای دیگرشان که با پول بیش تر برطرف می شود، کار کنند. اگر خیلی دوست دارند که چیزی را بخرند، می توانند آن را از پس انداز پول توجیبی شان تهیه کنند.
برای پرداخت پول توجیبی هیچ فرمول خاصی وجود ندارد. تنها نکات مهم، میزان نیاز فرد و توانایی مالی خانواده است. والدین باید مطمئن باشند که می توانند پول توجیبی را تا آخر ماه پرداخت کنند و این پول نباید آن قدر زیاد باشد و نه آن قدر کم باشد که کودک یا نوجوان برای رفع خواسته های خود به اعمال نادرست دست بزند. بسیار دیده می شود که خانواده های متوسط برای هم سانی فرزندان شان با هم سالانی که وضع مالی بهتری دارند پول توجیبی زیادی را در اختیار آن ها قرار می دهند، در این صورت کودک یا نوجوان با عدم درک صحیح از وضعیت مالی و امکانات اقتصادی خانواده ی خود، در آینده توقع بیشتری از والدین پیدا می کند و زیاده خواه می شود که این مشکلاتی را در سنین بالاتر ایجاد می کند. پول توجیبی باید به اندازه ی نیاز کودک و در حد امکانات مالی خانواده پرداخت شود. توصیه این است که به کودکان مقرری مختصری داده شود تا حس اعتماد والدین و امنیت مالی در کودکان ارضا شود و چنان چه کودک پول بیش تری احتیاج داشت، این مبلغ را در مقابل کار اضافی مثل شستن اتومبیل، کمک به مادر، و نگهداری از خواهر و یا برادر کوچک تر دریافت کند. به این ترتیب کودکان و نوجوانان علاوه بر کسب توانایی عملی، به ارزش پول نیز پی می برند. در حقیقت فرزندان با دریافت مبلغ مشخصی بر حسب سن، شخصیت و شرایط اقتصادی خانواده ی خود با مسائل مالی پیرامون آشنا می شوند و یاد می گیرند که چگونه از پولی که در اختیارشان گذاشته می شود می توانند بیش ترین و بهترین استفاده را ببرند.
مهم ترین عامل تعیین کننده، سن کودک است. در شرایط اقتصادی حاضر به نظر می رسد که در 3 سالگی 150 تومان به صورت روزانه کافی باشد، چرا که با این پول کودک شما اگر بخواهد خوراکی مختصری بخرد می تواند این کار را انجام دهد و در عین حال در صورتی که بخواهد اسباب بازی و یا وسایل کوچکی بخرد با پس انداز دو هفته ای از عهده ی آن برمی آید. در هر سالروز تولد می توان به این میزان درصدی را اضافه کرد.
ممکن است فرزند شما عددی را بگوید ولی شما عدد دیگری مدنظرتان باشد، این زمان خوبی برای بازی برنده برنده است. برای مثال فرض کنید بگویید من می توانم ماهی 5000تومان پول توجیبی بدهم و فرزند شما بگوید من ماهی 30000 تومان می خواهم. باید اول ببینیم وضع مالی خانواده چگونه است و نیازهایی که آن فرد دارد به چه میزان است، اگر وضع مالی خانواده خوب باشد ممکن است عددی که در نهایت انتخاب می شود به 30000 نزدیک تر باشد و اگر وضع مالی خانواده خوب نباشد ممکن است به 5000 نزدیک تر باشد. اما انتخاب هر عددی بین این دو عدد، از 5000 تا 30000 بهتر است، برای مثال اگر 30000 را انتخاب کنیم معنای آن برنده بودن فرزند است و اگر انتخاب ما 5000 باشد به معنای برنده بودن والدین است.
عدد بین این دو نشان می دهد که ما در زندگی می توانیم درباره ی موضوع های مختلف صحبت کنیم و به توافقی برسیم که مورد قبول هر دو طرف باشد. این به تنهایی به رشد رابطه ی دوطرف کمک می کند، یعنی هم فرزند متوجه می شود حرف های او شنیده شده و روی عددی که او خواسته فکر کرده اند و هم والدین درمی یابند که فرزند شرایط آن ها را درک کرده است.
بعضی فرزندان فکر می کنند که اگر از والدین شان بخواهند به آن ها 30000 تومان بدهند، مطمئناً والدین مخالفت می کنند و این باعث می شود آنها تقاضای 50000 تومان بکنند تا والدین به همان 30000 تومان راضی شوند و این مقدار پول را بدهند. (مقدار این پول باید کاملاً توافقی باشد).
باید از این مشکلات جلوگیری کرد. اغلب والدینی که خیلی سختگیری می کنند عاقبت کارشان این گونه است.
پول توجیبی فرصت بسیار خوبی برای آشنایی والدین و فرزندان با سیستم های ارزشی و نیازهای یک دیگر است.
اگر روابط والدین و فرزندان در همه ی سطوح همراه با صداقت، احترام و بر اساس تبادل نظر باشد، با مسائلی از این قبیل رو به رو نخواهند شد.
اما اگر چنین شرایطی ایجاد شد، والدین و فرزندان باید آماده باشند، چون هدف از دادن پول توجیبی این است که کودک یا نوجوان به علایق شخصی خود بپردازد. پول توجیبی محدوده ای است که خیلی برای حیات ضروری محسوب نمی شود و هم چنین برای خانواده هم تحمیل زیادی نیست، فقط محدوده ای امن برای یادگیری بسیاری از مهارت هاست.
ادامه دارد...
منبع مقاله: موسوی، شکوفه، (1388)، پول توجیبی(آموزش مهارت های روزمره ی زندگی به فرزندان)، تهران، نشر قطره، چاپ اول.
/م
