نویسنده: مارتین گریفیتس
مترجم: علیرضا طیب
مترجم: علیرضا طیب
United Nations Development program
از کارگزاری های تخصصی سازمان ملل متحد که نظارت خاصی بر یاری رسانی فنی دارد. برنامه عمران ملل متحد هم مانند اکثر کارگزاری های سازمان ملل فعالیت های خود را رسماً به شورای اقتصادی و اجتماعی گزارش می دهد. شاید برنامه عمران ملل متحد بیش از همه به سبب گزارش توسعه انسانی خودش شهرت داشته باشد که نشریه سالانه ای است که در آن «ثروت» هر کشور بر اساس رفاه شهروندانش سنجیده می شود. آمارهای گردآوری شده، سنجش سلامت مالی را از رتبه بندی های اقتصادسنجی سنتی تولید ناخالص داخلی و تراز تجاری فراتر می برد و شامل حوزه گسترده تر شاخص های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می سازد. گزارش توسعه انسانی، شاخص های توسعه انسانی مانند دسترسی به آموزش و پرورش و مراقبت بهداشتی، امید زندگی، شاخص های برابری جنسیت، توزیع ثروت و بسیاری متغیرهای اجتماعی-اقتصادی را برای تهیه نوعی جدول طبقه بندی جهانی محرومیت نسبی مدنظر قرار می دهد.
پیشنیان سازمانی برنامه عمران ملل متحد که در 1966 تشکیل شده است به دهه 1940 باز می گردند. در آن زمان، یاری فنی-مضمونی که تبلور ملاحظات اقتصادی و اجتماعی بود-در بیش تر موارد یکی از مؤلفه های طرح های بزرگ زیرساختی و فعالیت های عمومی بود. با تنظیم طرح مارشال ایالات متحده در 1948 برای بازسازی اروپا، طرح های یاری رسانی فنی تحت هدایت سازمان ملل اساساً به سوی کشورهای در حال توسعه جهت یافت. در 1949 تقسیم کار میان سازمان ملل و ایالات متحده با تشکیل برنامه گسترده یاری رسانی فنی برای توسعه اقتصادی کشورهای کم تر توسعه یافته» شکل رسمی پیدا کرد.
در 1958 «صندوق ویژه ملل متحد» تشکیل شد. مانند برنامه گسترده یاری رسانی فنی برای توسعه اقتصادی کشورهای کم توسعه یافته، صندوق ویژه هم در زمینه یاری رسانی فنی فعالیت می کرد. این صندوق که طرح هایش حداکثر پنج ساله بود مکمل مداخلات کوتاه مدت برنامه یادشده محسوب می شد. در دوره پیش بینی «نیروی انسانی»، گسترش زیرساخت ها، و فعالیت های عظیم سرمایه ای در جهان استعمارزدایی شده مکمل بودن این دو کارگزاری آشکار شد. در ژانویه 1966 از ادغام این دو، برنامه عمران ملل متحد شکل گرفت.
«اجماع» سال 1970 شورای حاکم برنامه عمران ملل متحد منجر به شکل گیری «دوره های همکاری توسعه» شد. این اصطلاح اشاره به طرح های چند بخشی پنج ساله ای دارد که هدف شان توسعه کل نگر کشور است. در نتیجه این حرکت ها، مجمع عمومی سازمان ملل مقوله«کم توسعه یافته ترین کشورها» را ابداع کرد.
یکی از جنبه های اصلی عملیات برنامه عمران ملل متحد، شبکه دفاتر کشوری آن است. این دفاتر کشوری که حضور محدودی در کشورهای صنعتی دارند تحت ریاست نمایندگان/هماهنگ کنندگان مقیم قرار دارند که نقش «پایین ترین» حلقه ارتباط میان حکومت هر کشور و کارگزاری های ملل متحد را بازی می کنند. در 1952 نوزده دفتر برنامه گسترده یاری رسانی فنی برای توسعه اقتصادی کشورهای کم توسعه یافته وجود داشت که کلاً طرح هایی را در نود و هفت کشور و قلمرو تأمین مالی می کرد. در میانه دهه 1990 عملیات برنامه عمران ملل متحد 175 کشور و قلمرو را در بر می گرفت و 136 دفتر در کشورها داشت. این ارقام در سال های بعد نسبتاً ثابت ماند به گونه ای که شمار دفاتر کشوری در میانه دهه 2000 به 166 رسید. گرچه این رویکرد نامتمرکز مزیت های عملیاتی معینی دارد ولی به بهای از دست رفتن انسجام سازمانی تمام می شود. برای نمونه، به مثابه بخشی از «روند تغییر» سال 2001، بررسی کارکنان برنامه عمران ملل متحد در سراسر جهان آشکار ساخت که بیش تر آنان درک روشنی از هدف های این سازمان ندارند. این بررسی گسست چشمگیری را میان هدف های تعیین شده در دفتر مرکزی نیویورک و عملیات دفاتر مستقر در کشورها آشکار ساختند.
برنامه عمران ملل متحد نوعاً سایر کارگزاری های مل متحد را در طرح های کمک رسانی شریک می کند. گرچه این سازمان در طیف متنوعی از بخش ها (از جمله عمران روستایی، نوسازی شهرها، آموزش و پرورش، بهداشت، تولید برق، و ارتباطات دوربرد) فعالیت دارد ولی تکیه همیشگی اش بر توسعه مشاغل و طرح های یاری رسانی فنی است که تأثیر اقتصادی مستقیمی دارند. برنامه عمران ملل متحد پیوسته بر این باور بوده است که رشد اقتصادی و کارایی مالی از لوازم صرف نظر نکردنی ثبات اجتماعی و سیاسی هستند. از آن جا که هر کشور دست کم یک کمک کننده نمادین است برنامه عمران ملل متحد از دیرباز این باور را گواه بی طرفی سیاسی و ایدئولوژیک خودش در مقام یک کارگزاری کمک رسان اعلام کرده است. در ژانویه 1994 شورای حاکم چهل و هشت عضوی این سازمان جای خود را به هیئت مدیره ای سی و شش عضوی داد. در رأس برنامه عمران ملل متحد یک مدیر قرار دارد و از بدو تشکیل، تمامی مدیران آن جز یکی (مارک مالوک براون که در ژوئیه 1999 به این مقام گمارده شد) از اتباع امریکا بوده اند.
بنیه مالی برنامه عمران ملل متحده پیوسته و به آرامی رشد کرده است. در 1972 در آغاز نخستین دور برنامه ریزی این سازمان، سهمیه های داوطلبانه پرداختی کشورها نزدیک به 250 میلیون دلار بود. در نتیجه شوک های نفتی اوایل دهه 1970 و همراه با آن، اُفت «کمک های رسمی توسعه»، سهمیه های پرداختی دولت ها به برنامه عمران ملل متحد راکد ماند. در 1975 این سازمان دچار ریاضت مالی شد. بر این اساس روند گسترده ای از تنوع بخشی به فعالیت های درآمد زای این سازمان (نخست تحت رهبری رودلف پیترسون از مدیران سازمان) شروع شد (و سپس در دوران مدیریت دیرپای برادفورد مورس تحکیم یافت). گرچه این روند از نظر مالی موفقیت آمیز بود و منجر به افزایش چهار برابری بودجه کمک های فنی تا 1984 شد، پیامدهای تشکیلاتی بلندمدتی داشت. برای نمونه، تقسیم اعتبارات به بودجه های «محوری» و «غیرمحوری» به کمک دهندگان دو جانبه اجازه داده است تا درصدد فزاینده ای از کمک های خودشان را به طرح های مشخص (غیرمحوری) اختصاص دهند و در عین حال کمک های بلاعوض خودشان را به خزانه کمک های اختیاری محوری برنامه عمران ملل متحده به حداقل رسانند. در 1980 کمک های محوری کشورها 90 درصد منابع این سازمان را تشکیل می داد ولی در 1944 تقریباً نیمی از کمک های داوطلبانه کشورهای عضو به بودجه محوری آن (928 میلیون دلار) اختصاص یافت و نیم دیگر آن جزو اعتبارات غیرمحوری (912 میلیون دلار) قرار گرفت. در سال 2000 کمک های محوری به زیر 30 درصد دارایی ها(634 میلیون دلار) افت پیدا کرده بود که می شد آن را با رقم 1/56 میلیارد دلاری که به برنامه های مشخص غیرمحوری و غیراختیاری یا طرح های کشوری اختصاص یافت مقایسه کرد. گرچه بودجه کلی برنامه عمران ملل متحد در 2003 به 3/2 میلیارد دلار افزایش یافت، افت درصد وجوه اختصاص یافته به بودجه محوری ادامه یافت و آن را به 24 درصد دارایی های برنامه عمران ملل متحد تقلیل داد.
در 1994 جیمز گوستاو اسپت مدیر برنامه عمران ملل متحد روند «ابتکارات برای تغییر» را به جریان انداخت که مفهوم توسعه پایدار انسانی را محور عملیات این سازمان قرار می داد. با متمرکز شدن روی از میان برداشتن فقر، ایجاد مشاغل، احیای محیط زیست، و پیشرفت زنان برنامه عمران ملل متحد درصدد ترویج همکاری بین المللی، حمایت از توسعه کشورنگر و مشارکت متوسط جامعه مدنی در برنامه ریزی توسعه برآمد. در دوران مدیریت مارک مالوک براون این تأکید کلی ادامه یافت و به همراه آن، منابع عمران ملل متحد به سمت اصلاح بخش عمومی، اداره مردم سالارانه امور، کاهش فقر و توصیه سیاست گذاری بالا دستی هدایت شد.
هدف های توسعه هزاره ملل متحد عملیات برنامه عمران ملل متحد را از نو آرایش داده است. هدف های توسعه هزاره که برگرفته از اعلامیه هزاره هستند و در سپتامبر 2000 به اتفاق آرا به تصویب همه کشورهای عضو سازمان ملل رسیده اند هدف هایی زمان بندی شده برای توسعه هستند. پس از آن، کوفی انان، دبیر کل سازمان ملل، برنامه عمران ملل متحد را موظف ساخت تا نقش هماهنگ کننده هدف های توسعه هزاره را در داخل نظام ملل متحد بازی کند. برنامه عمران ملل متحد هم مانند بسیاری از کارگزاری های ملل متحد موظف شده است تقریباً به شکل پیوسته دست به اصلاح خود بزند. در 1999 این سازمان گزارش سالانه «نتیجه نگر» خود را منتشر کرد. گزارش سالانه 2004 آشکارا از راه رسیدن «برنامه جدید عمران ملل متحد»را اعلام کرد. در همان سال مالوک براون دومین دوره چهار ساله مدیریت خود را آغاز کرد.
ـــ توسعه؛ سازمان ملل متحد؛ کمک خارجی
-UNDP (various edition)Human Development Report New York: United Nations Development program.
-1999 UNDP UNDP in the 1990s:The Story of a Transformation,New York:United Nations Development Program.
دیوید کُلمن
منبع مقاله: گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390.
از کارگزاری های تخصصی سازمان ملل متحد که نظارت خاصی بر یاری رسانی فنی دارد. برنامه عمران ملل متحد هم مانند اکثر کارگزاری های سازمان ملل فعالیت های خود را رسماً به شورای اقتصادی و اجتماعی گزارش می دهد. شاید برنامه عمران ملل متحد بیش از همه به سبب گزارش توسعه انسانی خودش شهرت داشته باشد که نشریه سالانه ای است که در آن «ثروت» هر کشور بر اساس رفاه شهروندانش سنجیده می شود. آمارهای گردآوری شده، سنجش سلامت مالی را از رتبه بندی های اقتصادسنجی سنتی تولید ناخالص داخلی و تراز تجاری فراتر می برد و شامل حوزه گسترده تر شاخص های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می سازد. گزارش توسعه انسانی، شاخص های توسعه انسانی مانند دسترسی به آموزش و پرورش و مراقبت بهداشتی، امید زندگی، شاخص های برابری جنسیت، توزیع ثروت و بسیاری متغیرهای اجتماعی-اقتصادی را برای تهیه نوعی جدول طبقه بندی جهانی محرومیت نسبی مدنظر قرار می دهد.
پیشنیان سازمانی برنامه عمران ملل متحد که در 1966 تشکیل شده است به دهه 1940 باز می گردند. در آن زمان، یاری فنی-مضمونی که تبلور ملاحظات اقتصادی و اجتماعی بود-در بیش تر موارد یکی از مؤلفه های طرح های بزرگ زیرساختی و فعالیت های عمومی بود. با تنظیم طرح مارشال ایالات متحده در 1948 برای بازسازی اروپا، طرح های یاری رسانی فنی تحت هدایت سازمان ملل اساساً به سوی کشورهای در حال توسعه جهت یافت. در 1949 تقسیم کار میان سازمان ملل و ایالات متحده با تشکیل برنامه گسترده یاری رسانی فنی برای توسعه اقتصادی کشورهای کم تر توسعه یافته» شکل رسمی پیدا کرد.
در 1958 «صندوق ویژه ملل متحد» تشکیل شد. مانند برنامه گسترده یاری رسانی فنی برای توسعه اقتصادی کشورهای کم توسعه یافته، صندوق ویژه هم در زمینه یاری رسانی فنی فعالیت می کرد. این صندوق که طرح هایش حداکثر پنج ساله بود مکمل مداخلات کوتاه مدت برنامه یادشده محسوب می شد. در دوره پیش بینی «نیروی انسانی»، گسترش زیرساخت ها، و فعالیت های عظیم سرمایه ای در جهان استعمارزدایی شده مکمل بودن این دو کارگزاری آشکار شد. در ژانویه 1966 از ادغام این دو، برنامه عمران ملل متحد شکل گرفت.
«اجماع» سال 1970 شورای حاکم برنامه عمران ملل متحد منجر به شکل گیری «دوره های همکاری توسعه» شد. این اصطلاح اشاره به طرح های چند بخشی پنج ساله ای دارد که هدف شان توسعه کل نگر کشور است. در نتیجه این حرکت ها، مجمع عمومی سازمان ملل مقوله«کم توسعه یافته ترین کشورها» را ابداع کرد.
یکی از جنبه های اصلی عملیات برنامه عمران ملل متحد، شبکه دفاتر کشوری آن است. این دفاتر کشوری که حضور محدودی در کشورهای صنعتی دارند تحت ریاست نمایندگان/هماهنگ کنندگان مقیم قرار دارند که نقش «پایین ترین» حلقه ارتباط میان حکومت هر کشور و کارگزاری های ملل متحد را بازی می کنند. در 1952 نوزده دفتر برنامه گسترده یاری رسانی فنی برای توسعه اقتصادی کشورهای کم توسعه یافته وجود داشت که کلاً طرح هایی را در نود و هفت کشور و قلمرو تأمین مالی می کرد. در میانه دهه 1990 عملیات برنامه عمران ملل متحد 175 کشور و قلمرو را در بر می گرفت و 136 دفتر در کشورها داشت. این ارقام در سال های بعد نسبتاً ثابت ماند به گونه ای که شمار دفاتر کشوری در میانه دهه 2000 به 166 رسید. گرچه این رویکرد نامتمرکز مزیت های عملیاتی معینی دارد ولی به بهای از دست رفتن انسجام سازمانی تمام می شود. برای نمونه، به مثابه بخشی از «روند تغییر» سال 2001، بررسی کارکنان برنامه عمران ملل متحد در سراسر جهان آشکار ساخت که بیش تر آنان درک روشنی از هدف های این سازمان ندارند. این بررسی گسست چشمگیری را میان هدف های تعیین شده در دفتر مرکزی نیویورک و عملیات دفاتر مستقر در کشورها آشکار ساختند.
برنامه عمران ملل متحد نوعاً سایر کارگزاری های مل متحد را در طرح های کمک رسانی شریک می کند. گرچه این سازمان در طیف متنوعی از بخش ها (از جمله عمران روستایی، نوسازی شهرها، آموزش و پرورش، بهداشت، تولید برق، و ارتباطات دوربرد) فعالیت دارد ولی تکیه همیشگی اش بر توسعه مشاغل و طرح های یاری رسانی فنی است که تأثیر اقتصادی مستقیمی دارند. برنامه عمران ملل متحد پیوسته بر این باور بوده است که رشد اقتصادی و کارایی مالی از لوازم صرف نظر نکردنی ثبات اجتماعی و سیاسی هستند. از آن جا که هر کشور دست کم یک کمک کننده نمادین است برنامه عمران ملل متحد از دیرباز این باور را گواه بی طرفی سیاسی و ایدئولوژیک خودش در مقام یک کارگزاری کمک رسان اعلام کرده است. در ژانویه 1994 شورای حاکم چهل و هشت عضوی این سازمان جای خود را به هیئت مدیره ای سی و شش عضوی داد. در رأس برنامه عمران ملل متحد یک مدیر قرار دارد و از بدو تشکیل، تمامی مدیران آن جز یکی (مارک مالوک براون که در ژوئیه 1999 به این مقام گمارده شد) از اتباع امریکا بوده اند.
بنیه مالی برنامه عمران ملل متحده پیوسته و به آرامی رشد کرده است. در 1972 در آغاز نخستین دور برنامه ریزی این سازمان، سهمیه های داوطلبانه پرداختی کشورها نزدیک به 250 میلیون دلار بود. در نتیجه شوک های نفتی اوایل دهه 1970 و همراه با آن، اُفت «کمک های رسمی توسعه»، سهمیه های پرداختی دولت ها به برنامه عمران ملل متحد راکد ماند. در 1975 این سازمان دچار ریاضت مالی شد. بر این اساس روند گسترده ای از تنوع بخشی به فعالیت های درآمد زای این سازمان (نخست تحت رهبری رودلف پیترسون از مدیران سازمان) شروع شد (و سپس در دوران مدیریت دیرپای برادفورد مورس تحکیم یافت). گرچه این روند از نظر مالی موفقیت آمیز بود و منجر به افزایش چهار برابری بودجه کمک های فنی تا 1984 شد، پیامدهای تشکیلاتی بلندمدتی داشت. برای نمونه، تقسیم اعتبارات به بودجه های «محوری» و «غیرمحوری» به کمک دهندگان دو جانبه اجازه داده است تا درصدد فزاینده ای از کمک های خودشان را به طرح های مشخص (غیرمحوری) اختصاص دهند و در عین حال کمک های بلاعوض خودشان را به خزانه کمک های اختیاری محوری برنامه عمران ملل متحده به حداقل رسانند. در 1980 کمک های محوری کشورها 90 درصد منابع این سازمان را تشکیل می داد ولی در 1944 تقریباً نیمی از کمک های داوطلبانه کشورهای عضو به بودجه محوری آن (928 میلیون دلار) اختصاص یافت و نیم دیگر آن جزو اعتبارات غیرمحوری (912 میلیون دلار) قرار گرفت. در سال 2000 کمک های محوری به زیر 30 درصد دارایی ها(634 میلیون دلار) افت پیدا کرده بود که می شد آن را با رقم 1/56 میلیارد دلاری که به برنامه های مشخص غیرمحوری و غیراختیاری یا طرح های کشوری اختصاص یافت مقایسه کرد. گرچه بودجه کلی برنامه عمران ملل متحد در 2003 به 3/2 میلیارد دلار افزایش یافت، افت درصد وجوه اختصاص یافته به بودجه محوری ادامه یافت و آن را به 24 درصد دارایی های برنامه عمران ملل متحد تقلیل داد.
در 1994 جیمز گوستاو اسپت مدیر برنامه عمران ملل متحد روند «ابتکارات برای تغییر» را به جریان انداخت که مفهوم توسعه پایدار انسانی را محور عملیات این سازمان قرار می داد. با متمرکز شدن روی از میان برداشتن فقر، ایجاد مشاغل، احیای محیط زیست، و پیشرفت زنان برنامه عمران ملل متحد درصدد ترویج همکاری بین المللی، حمایت از توسعه کشورنگر و مشارکت متوسط جامعه مدنی در برنامه ریزی توسعه برآمد. در دوران مدیریت مارک مالوک براون این تأکید کلی ادامه یافت و به همراه آن، منابع عمران ملل متحد به سمت اصلاح بخش عمومی، اداره مردم سالارانه امور، کاهش فقر و توصیه سیاست گذاری بالا دستی هدایت شد.
هدف های توسعه هزاره ملل متحد عملیات برنامه عمران ملل متحد را از نو آرایش داده است. هدف های توسعه هزاره که برگرفته از اعلامیه هزاره هستند و در سپتامبر 2000 به اتفاق آرا به تصویب همه کشورهای عضو سازمان ملل رسیده اند هدف هایی زمان بندی شده برای توسعه هستند. پس از آن، کوفی انان، دبیر کل سازمان ملل، برنامه عمران ملل متحد را موظف ساخت تا نقش هماهنگ کننده هدف های توسعه هزاره را در داخل نظام ملل متحد بازی کند. برنامه عمران ملل متحد هم مانند بسیاری از کارگزاری های ملل متحد موظف شده است تقریباً به شکل پیوسته دست به اصلاح خود بزند. در 1999 این سازمان گزارش سالانه «نتیجه نگر» خود را منتشر کرد. گزارش سالانه 2004 آشکارا از راه رسیدن «برنامه جدید عمران ملل متحد»را اعلام کرد. در همان سال مالوک براون دومین دوره چهار ساله مدیریت خود را آغاز کرد.
ـــ توسعه؛ سازمان ملل متحد؛ کمک خارجی
خواندنی های پیشنهادی
-2004 Jones,P.W.and Coleman,D.The United Nations and Education:Multilateralism, Development and Globalization, London: Falmer.-UNDP (various edition)Human Development Report New York: United Nations Development program.
-1999 UNDP UNDP in the 1990s:The Story of a Transformation,New York:United Nations Development Program.
دیوید کُلمن
منبع مقاله: گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390.
/م
