توسعه پایدار Sustainable development

با آن که مفهوم توسعه پایدار در اوایل سده بیست و یکم رواج بسیاری پیدا کرده ولی مفهومی مبهم و گاه تناقض آلود است و هیچ گونه توافق گسترده ای در این باره که عملاً چگونه باید آن را تحقق بخشید وجود ندارد. به اعتقاد هواداران توسعه پایدار، تمامی برنامه های توسعه باید متضمن سه اولویت باشند: حفظ فرایندهای بوم شناختی، استفاده پایدار از منابع، و حفظ تنوع زیستی.
توسعه پایدار اعتبار خود را مرهون کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه است که (به دلیل نام رئیس آن، گرو هارلم گرونتلند نروژی، به کمیسیون گرونتلند نیر معروف است و) در 1983 به همت سازمان ملل متحد تشکیل شد و چهار سال بعد گزارش خود را منتشر ساخت. این کمیسیون تأکید کرد که برای دستیابی به توسعه پایدار، یکپارچگی نظام های اقتصادی و بوم شناختی اهمیت قاطع دارد. کمیسیون توسعه پایدار را چنین تعریف کرد: توسعه ای که بدون لطمه زدن به توانایی های نسل آینده برای برآورده ساختن نیازهای شان، نیازهای نسل حاضر را برآورده سازد. گرچه این تعریف نسبتاً دقیق است اما تفسیرهای گوناگونی می پذیرد. برای نمونه، نیاز دقیقاً چیست و چگونه می توان آن را تعیین کرد. آن چه که یک فرهنگ یا یک گروه فرهنگی نیاز می داند لازم نیست فرد یا گروه فرهنگی دیگری هم آن را یک نیاز بشناسد. از این گذشته، نیازها هم، مانند توانایی های مردم برای برآورده ساختن نیازهای شان، در گذر زمان دگرگونی می پذیرند. به همین سان از معنای توسعه نیز می توان تفسیرهای مختلف و متعددی به عمل آورد.
با وجود دشواری هایی که تعیین معنای دقیق توسعه پایدار و شناخت چگونگی عملی ساختن آن دارد گروه های نفوذ بین المللی مختلف به ویژه کنفرانس محیط زیست و توسعه ملل متحد با همان نشست سران درباره زمین که در 1992 در ریودوژانیرو برگزار شد خواستار اتخاذ آن شده اند. گرچه اصطلاح توسعه پایدار رواج هرچه گسترده تری یافته است، این واقعیت به جای خود باقی است که توسعه پایدار هنوز مفهومی مبهم است. شاید این جای شگفتی نداشته باشد زیرا خود اصطلاح «پایدار» به معنای مختلفی به کار می رود. این معنای مختلف اجازه داده است که مفهوم توسعه پایدار به شیوه های مختلف و غالباً تناقض آمیزی به کار رود.
ابهامات دیگر درباره معنای اصطلاح پایدار از کاربرد آن در برخی چارچوب های گوناگون مانند پایداری زیست محیطی و پایداری اقتصادی برمی خیزد. اصل محوری پایداری زیست محیطی این است که تعامل بشر با جهان طبیعی نباید به جریان فرایندهای زیست شناختی طبیعی لطمه بزند. بر همین اساس، مفاهیمی چون «بیشینه بازده پایدار» برای مشخص ساختن مقداری از یک منبع تجدیدپذیر که می تواند بدون لطمه دیدن توانایی طبیعت برای تولید بازده مشابهی درآینده استخراج شود ساخته شده است. اما پایداری اقتصادی معمولاً به عملکرد زیست سامان و تهی شدن منابع اولویت کم تری می دهد.
یکی از نقاط قوت اندیشه پایداری این است که ملاحظات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی را یک جا در خود فراهم می آورد. در عمل، بیش تر افراد در مورد برخی اصول هادی مشترک برای همه توسعه پایدار هم نظرند از جمله پشتیبانی مستمر از حیات بشر، حفظ کیفیت محیط زیست و ذخیره بلندمدت منابع زیست شناختی، و حق نسل های آینده بر منابعی که ارزشی برابر با منابع مصرف شده امروز دارند.
بیش تر پژوهش ها و اندیشه ها دباره توسعه پایدار حول اصلاح اقتصاد برای سازگارتر شدن عملیات آن با کارکردها و ظرفیت محیط زیست، استفاده کاراتر از منابع طبیعی، و کاهش جریان های ضایعات و آلودگی دور می زند. هزینه کامل یک محصول، از استخراج مواد خام گرفته تا دفع نهایی آن به عنوان یک زباله باید در قیمت بازاری آن کالا نمود یابد، البته در عمل این رویکرد «ز گهواره تا گور» می تواند برای برخی مواد همچون مواد کانی دردسرساز باشد.
یکی از موضوعات اصلی در بحث توسعه پایدار نقش نسبی رشد اقتصادی (گسترش کمّی اقتصاد) و توسعه (بهبود کیفی جامعه) است. کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در نخستین گزارش خود اعلام کرد که پایداری تنها می تواند از طریق پنج تا ده برابر شدن فعالیت اقتصادی جهان ظرف پنجاه سال به دست آید. این رشد برای برآوردن نیازها و چشمداشت های اساسی جمعیت فزون تر جهان در آینده ضروری است. اما متعاقباً کمیسیون یادشده، اهمیت رشد را کم تر مورد تأکید قرار داده است. این تا حدی معنادار است زیرا بسیاری اعتقاد دارند که همین پیگیری رشد اقتصادی و غفلت از پیامدهای اقتصادی آن است که در وهله نخست بسیاری از مشکلات زیست محیطی را پدید آورده است.
تغیر اندیشه درباره رشد اقتصادی تا امروز به صورت دو نوع واکنش در برابر دعوت به پایداری جلوه گر شده است: از یک سو، تمرکز روی رشد طبق معمول البته با آهنگی آهسته تر؛ و از سوی دیگر؛ تعریف توسعه پایدار به صورت توسعه بدون رشدی که «بازدهی اش فراتر از ظرفیت محیط زیست برود». اندیشه کنترل «بازدهی» اشاره به جریان مواد و انرژی های محیط زیست در دل نظام اجتماعی-اقتصادی دارد. این لزوماً بدان معنی نیست که رشد اقتصادی فزون تر ناممکن است بلکه معنای آن این است که به جای روش سنتی اندازه گیری «بازدهی اقتصادی باید با استفاده بیشتر از منابع و مدیریت بهتر محیط زیست به رشد دست یافت.
یکی از شاخص های میزان تغییری که برای امکان پذیر شدن چنین چیزی باید صورت گیرد روش های ما برای اندازه گیری پیشرفت و سطح زندگی در سطح ملی است برای نمونه، تولید ناخالص ملی اساساً سنجه ای برای اندازه گیری بازدهی اقتصادی است و از حیث ملاحظات زیست محیطی و منابع طبیعی محدودیت هایی جدی دارد. در محاسبه تولید ناخالص ملی، ته کشید منابع طبیعی یا تأثیرات مخرب فعالیت اقتصادی بر محیط زیست که بازخوردشان به صورت لطمه دیدن بهداشت و رفاه نمود پیدا می کند در نظر گرفته نمی شود. در واقع، در محاسبات مرسوم تولید ناخالص ملی غالباً تحلیل رفتن منابع مؤید بالارفتن ثروت قلمداد می شود به گونه ای که مثلاً نابودی یک منطقه جنگلی را می توان در ستون افزایش تولید ناخالص ملی ثبت کرد. در زمان حاضر لزوم وارد ساختن پارامترهای زیست محیطی به طور گسترده مورد تصدیق قرار گرفته است و برخی پژوهشگران معتقدند که سنجه های تعدیل شده «تولید ناخالص ملی سبز» ملی تواند پایداری ملی را به خوبی اندازه گیری کند.
ـــ توسعه؛ سرمایه داری؛ گرم شدن هوای زمین

خواندنی های پیشنهادی

-2003 Brown,L.plan B:Rescuing a planet under Stress and a Civilization in Truoble,New York: Norton.
-1996 Daly,H.Beyond Growth:The Economics of Sustainable Devlopment,Boston MA:Beacon Press.
-1999 kenny,M.and Meadowcroft,J.(eds) planning Sustainbility,London:Routledge
تری اُکالاهان
منبع مقاله :
گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390