نویسنده: مارتین گریفیتس
مترجم: علیرضا طیب
مترجم: علیرضا طیب
نقض قوانین یا عرف های جنگ توسط هر فرد نظامی یا غیرنظامی. اما تمامی موارد نقض حقوق و عرف های جنگ جنایات جنگی شناخته نمی شوند. جنایات جنگی آن دسته از تخلفات از قوانین جنگ هستند که می توان فرد را به دلیل ارتکاب شان دارای مسئولیت کیفری دانست. وجه تمایز آن ها از جرایم کیفری سنتی این است که جنایات جنگی همراه یا مرتبط با درگیری مسلحانه صورت می گیرند. به طور کلی جنایات جنگی فجیع تر و وحشیانه تر از جرایم سنتی هستند و بی اعتنایی سنگدلانه به قداست و حرمت جان انسان همراه با تجاوز بی جهت به حقوق مالکیت را که هیچ ربطی به ضرورت نظامی ندارد نشان می دهند.
قوانین ملی ناظر بر جنایات جنگی که رفتار ارتش ها را تنظیم می کنند قرن هاست وجود دارند. نخستین قانونگان ملی و نو مهم در خصوص جنایات جنگی را به مسائلی فراتر از انضباط اکید نظامی می پرداخت دکتر فرانسیس لیبر تنظیم کرد. در 1863 لینکلن، رئیس جمهور ایالات متحده، به وزارت جنگ کشورش دستور داد تا مجموعه دستورالعمل هایی را برای ارتش ایالات متحده تعیین کند تا در جریان جنگ داخلی آن کشور در میادین نبرد به اجرا گذاشته شود. این دستورالعمل ها را لیبر، که استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کلمبیا بود، تنظیم کرد. دستورالعمل های یادشده از 159 ماده تشکیل می شد که در آن ها به مسائلی چون «ضرورت نظامی» مجازات جنایت انجام شده علیه ساکنان کشورهای دشمن، و نحوه رفتار با اسرای جنگی و جاسوسان پرداخته شده بود.
تقریباً در همان زمان در اروپا الکساندر دوم، تزار روسیه، بانی برگزاری کنفرانسی بین المللی برای ممنوعیت کاربرد گلوله های سبک وزنی شد که به مجرد تماس با بدن انسان منفجر می شدند. در نتیجه، اعلامیه 1868 سن پترزبورگ کاربرد این گونه گلوله ها را ممنوع اعلام کرد. این نخستین مقاوله نامه بین المللی در دوران نو بود که کاربرد جنگ افزار خاصی را ممنوع می ساخت. از این گذشته، اعلامیه یادشده مقرر می داشت که «یگانه هدف مشروع جنگ، تضعیف نیروهای نظامی دشمن است و کاربرد غیرضروری جنگ افزارهایی که موجب تشدید بی مورد آلام انسانی شود خلاق قوانین بشریت است».
در 1899 نیکولای دوم، تزار روسیه، پیشنهاد برگزاری کنفرانس دیگری را مطرح ساخت که این بار در لاهه هلند تشکیل شد. هدف این کنفرانس، بررسی ممنوعیت فرواندختن بمب از بالن، کاربرد گازهای سمی و گلوله های انفجاری معروف به گلوله های «افشان» در جریان جنگ بود. مقاوله نامه 1899 لاهه که حاصل کار این کنفرانس بود ضمن تأیید این ممنوعیت ها در عین حال نخستین قوانین و عرف های جنگ زمینی را نیز اعلام کرد. «قوانین و عرف های جنگ» (که در 1907 اصلاح شد) مراقبت از اسرای جنگی، پرچم تسلیم، نحوه رفتار با ساکنان و اموال سرزمین های اشغال شده را مقرر می دانست و تجاوز جنسی و غارت اموال را ممنوع اعلام کرد.
سایر مقاوله نامه های تصویب شده در کنفرانس 1907 لاهه شامل مقاوله نامه های مربوط به نحوه رفتار با کشتی های بازرگانی دشمن در آغاز آشکارشدن خصومت ها؛ مقاوله نامه تبدیل کشتی های بازرگانی به کشتی های جنگی؛ کاشتن مین های تماسی زیردریایی خودکار؛ بمباران توسط نیروهای دریایی؛ و قوانین بی طرفی بود.
این تلاش برای مهار کاربرد جنگ افزارهای فوق العاده مخرب موجب تنظیم شمار فزاینده ای از مقاوله نامه ها و اعلامیه های مشابه در سراسر سده بیستم از جمله پروتکل 1925 ژنو در مورد کاربرد گازها شد که استفاده از گازهای سمی به مثابه یک جنگ افزار را ممنوع اعلام می کرد. این پروتکل در نهایت جای خود را به مقاوله نامه جنگ افزارهای میکروبی (1972) داد. از دیگر مقاوله نامه های کنترل تسلیحات می توان به مقاوله نامه جنگ افزارهای متعارف مصوب 1980 و پروتکل های الحاقی سال 1995 و 1996 آن؛ مقاوله نامه 1993 در مورد جنگ شیمیایی؛ و پیمان 1997 اوتاوا در ممنوعیت کاربرد مین های زمینی ضد نفر اشاره کرد.
«قوانین جنگ» که کاربرد جنگ افزارهای فوق العاده مخرب (گازها، بمب ها، گلوله ها) در جریان درگیری و غارت اموال) را ممنوع اعلام می کرد در آغاز قرار نبود حاکم بر افراد باشد بلکه تنها در مورد دولت مسئول به عنوان مبنای ادعای جبران یا غرامت اعمال می شد. بر این اساس، گرچه رفتار مشخصی ممنوع اعلام می شد، قوانین یاد شده موجب مسئولیت کیفری فردی در سطح بین المللی نمی شد. این وضع پس از جنگ جهانی اول تغییر کرد و از آن پس افراد به سبب ارتکاب برخی جنایات جنگی دارای مسئولیت فردی شناخته شدند.
از قوانین و عرف های جنگ که در سطور بالا مورد بحث قرار گرفت به طور کلی تحت عنوان «قوانین لاهه» یاد می شود که باید آن ها را متمایز از «قوانین ژنو» معروف به قوانین بشر دوستانه بین المللی دانست. اما نقض جدی هر قانون بشردوستانه بین الملل خود می تواند جنایتی جنگی باشد که برای شخص مرتکب مسئولیت فردی به بار آورد.
ریشه «قوانین ژنو» به میانه سده نوزدهم می رسد یعنی آن هنگام که هانری دونان، بانکداری سویسی، به چشم خود شاهد بی رحمی های جنگ در جبهه سولفرینو، واقع در شمال ایتالیا بود. دونان از نبود هیچ گونه مقرراتی در خصوص جمع آوری کشته ها و زخمی ها پس از نبرد شگفت زده شده بود. وی در 1862 کتاب یاد سولفرینو را نوشت و در آن زمان پیشنهاد کرد برای مراقبت از بیماران و زخمیان در زمان جنگ «انجمن های امداد» بی طرفی تشکیل شود. از این گذشته، دونان پیشنهاد کرد که برای بررسی و تصویب موافقت نامه ای بین المللی در خصوص نحوه مراقبت از سربازان مجروح شده در نبرد کنفرانسی بین المللی برگزار شود.
چنین کنفرانسی در 1864 در ژنو، پایتخت سوئیس، برگزار شد. در پایان این کنفرانس مقاوله نامه کوتاهی مورد توافق شرکت کنندگان قرار گرفت که تکیه اش بر تأمین شیوه ای برای مراقبت پزشکی از سربازان مجروح شده در نبرد بود. از این گذشته، تشکیل انجمن صلیب سرخ با نشان مشخص صلیب سرخ مدنظر قرار می گرفت که اصول چهارگانه صلیب سرخ یعنی بی طرفی، انسانیت، بی غرضی، و احترام به فرد را پاس می داشت.
مقاوله نامه های ژنو که نخستین بار هانری دونان آن ها را پیشنهاد کرد در طول سده بیستم اصلاح و روزآمد شدند. مقاوله نامه های 1906 ژنو حاوی مقررات بیش تری در خصوص مراقبت از سربازان زخمی و بیمار بودند و در 1929 تکمیل و روزآمد شدند. در پی جنگ جهانی دوم، مقاوله نامه های ژنو بار دیگر در نفرانس 1949 مورد تجدیدنظر قرار گرفت. در نتیجه این کنفرانس چهار مقاوله جدید ژنو به تصویب رسید که هر یک به موضوع خاصی می پرداخت. این موضوعات شامل چگونگی رفتار با اعضای مجروح و بیمار نیروهای مسلح، غیرنظامیان مجروح و بیمار، و نحوه رفتار با اسرای جنگی می شد.
هدف مقاوله نامه های 1949 ژنو اساساً تنظیم رفتارها در جریان درگیری های مسلحانه بین المللی بود. اگر درگیری سرشتی «ین المللی» داشته باشد و اگر «نقض فاحش» مقاوله نامه های 1949 ژنو رخ داده باشد در این صورت دولت ها از نظر بین المللی مسئولیت دارند که محاکمه شدن مجرمان را تضمین کنند.
این محدودبودن کاربست مقاوله نامه های 1949 ژنو به درگیری های مسلحانه بین المللی، در 1977 اصلاح شد تا از غیرنظامیان در هر دو دسته درگیری های مسلحانه داخلی و بین المللی حمایت بیش تری به عمل آید. بدین ترتیب اکنون پروتکل های الحاقی سال 1977 در کنار مقاوله نامه 1949 ژنو مهم ترین منبع قوانین ژنو شناخته می شوند.
ـــ جنایات علیه بشریت؛ جنگ؛ جنگ عادلانه؛ نسل کشی
-2001 Jokic,A.(ed) war crimes and Collective Wrongdoing,Oxford:Blackwell.
-2001 kittichaisaree,k.International Criminal Law,Oxford:Oxford University Press.
-2004 Maogoto,J.N.war Crimes and Realpolitik,international Justice from World war one to the 21st Century,Boulder,CO:Lynne Rienner.
-1989 Roberts,A.and Guelff,R.Documents on the Laws of War,Oxford:Oxford University Press.
گرانت نایمن
منبع مقاله :
گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390
قوانین ملی ناظر بر جنایات جنگی که رفتار ارتش ها را تنظیم می کنند قرن هاست وجود دارند. نخستین قانونگان ملی و نو مهم در خصوص جنایات جنگی را به مسائلی فراتر از انضباط اکید نظامی می پرداخت دکتر فرانسیس لیبر تنظیم کرد. در 1863 لینکلن، رئیس جمهور ایالات متحده، به وزارت جنگ کشورش دستور داد تا مجموعه دستورالعمل هایی را برای ارتش ایالات متحده تعیین کند تا در جریان جنگ داخلی آن کشور در میادین نبرد به اجرا گذاشته شود. این دستورالعمل ها را لیبر، که استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کلمبیا بود، تنظیم کرد. دستورالعمل های یادشده از 159 ماده تشکیل می شد که در آن ها به مسائلی چون «ضرورت نظامی» مجازات جنایت انجام شده علیه ساکنان کشورهای دشمن، و نحوه رفتار با اسرای جنگی و جاسوسان پرداخته شده بود.
تقریباً در همان زمان در اروپا الکساندر دوم، تزار روسیه، بانی برگزاری کنفرانسی بین المللی برای ممنوعیت کاربرد گلوله های سبک وزنی شد که به مجرد تماس با بدن انسان منفجر می شدند. در نتیجه، اعلامیه 1868 سن پترزبورگ کاربرد این گونه گلوله ها را ممنوع اعلام کرد. این نخستین مقاوله نامه بین المللی در دوران نو بود که کاربرد جنگ افزار خاصی را ممنوع می ساخت. از این گذشته، اعلامیه یادشده مقرر می داشت که «یگانه هدف مشروع جنگ، تضعیف نیروهای نظامی دشمن است و کاربرد غیرضروری جنگ افزارهایی که موجب تشدید بی مورد آلام انسانی شود خلاق قوانین بشریت است».
در 1899 نیکولای دوم، تزار روسیه، پیشنهاد برگزاری کنفرانس دیگری را مطرح ساخت که این بار در لاهه هلند تشکیل شد. هدف این کنفرانس، بررسی ممنوعیت فرواندختن بمب از بالن، کاربرد گازهای سمی و گلوله های انفجاری معروف به گلوله های «افشان» در جریان جنگ بود. مقاوله نامه 1899 لاهه که حاصل کار این کنفرانس بود ضمن تأیید این ممنوعیت ها در عین حال نخستین قوانین و عرف های جنگ زمینی را نیز اعلام کرد. «قوانین و عرف های جنگ» (که در 1907 اصلاح شد) مراقبت از اسرای جنگی، پرچم تسلیم، نحوه رفتار با ساکنان و اموال سرزمین های اشغال شده را مقرر می دانست و تجاوز جنسی و غارت اموال را ممنوع اعلام کرد.
سایر مقاوله نامه های تصویب شده در کنفرانس 1907 لاهه شامل مقاوله نامه های مربوط به نحوه رفتار با کشتی های بازرگانی دشمن در آغاز آشکارشدن خصومت ها؛ مقاوله نامه تبدیل کشتی های بازرگانی به کشتی های جنگی؛ کاشتن مین های تماسی زیردریایی خودکار؛ بمباران توسط نیروهای دریایی؛ و قوانین بی طرفی بود.
این تلاش برای مهار کاربرد جنگ افزارهای فوق العاده مخرب موجب تنظیم شمار فزاینده ای از مقاوله نامه ها و اعلامیه های مشابه در سراسر سده بیستم از جمله پروتکل 1925 ژنو در مورد کاربرد گازها شد که استفاده از گازهای سمی به مثابه یک جنگ افزار را ممنوع اعلام می کرد. این پروتکل در نهایت جای خود را به مقاوله نامه جنگ افزارهای میکروبی (1972) داد. از دیگر مقاوله نامه های کنترل تسلیحات می توان به مقاوله نامه جنگ افزارهای متعارف مصوب 1980 و پروتکل های الحاقی سال 1995 و 1996 آن؛ مقاوله نامه 1993 در مورد جنگ شیمیایی؛ و پیمان 1997 اوتاوا در ممنوعیت کاربرد مین های زمینی ضد نفر اشاره کرد.
«قوانین جنگ» که کاربرد جنگ افزارهای فوق العاده مخرب (گازها، بمب ها، گلوله ها) در جریان درگیری و غارت اموال) را ممنوع اعلام می کرد در آغاز قرار نبود حاکم بر افراد باشد بلکه تنها در مورد دولت مسئول به عنوان مبنای ادعای جبران یا غرامت اعمال می شد. بر این اساس، گرچه رفتار مشخصی ممنوع اعلام می شد، قوانین یاد شده موجب مسئولیت کیفری فردی در سطح بین المللی نمی شد. این وضع پس از جنگ جهانی اول تغییر کرد و از آن پس افراد به سبب ارتکاب برخی جنایات جنگی دارای مسئولیت فردی شناخته شدند.
از قوانین و عرف های جنگ که در سطور بالا مورد بحث قرار گرفت به طور کلی تحت عنوان «قوانین لاهه» یاد می شود که باید آن ها را متمایز از «قوانین ژنو» معروف به قوانین بشر دوستانه بین المللی دانست. اما نقض جدی هر قانون بشردوستانه بین الملل خود می تواند جنایتی جنگی باشد که برای شخص مرتکب مسئولیت فردی به بار آورد.
ریشه «قوانین ژنو» به میانه سده نوزدهم می رسد یعنی آن هنگام که هانری دونان، بانکداری سویسی، به چشم خود شاهد بی رحمی های جنگ در جبهه سولفرینو، واقع در شمال ایتالیا بود. دونان از نبود هیچ گونه مقرراتی در خصوص جمع آوری کشته ها و زخمی ها پس از نبرد شگفت زده شده بود. وی در 1862 کتاب یاد سولفرینو را نوشت و در آن زمان پیشنهاد کرد برای مراقبت از بیماران و زخمیان در زمان جنگ «انجمن های امداد» بی طرفی تشکیل شود. از این گذشته، دونان پیشنهاد کرد که برای بررسی و تصویب موافقت نامه ای بین المللی در خصوص نحوه مراقبت از سربازان مجروح شده در نبرد کنفرانسی بین المللی برگزار شود.
چنین کنفرانسی در 1864 در ژنو، پایتخت سوئیس، برگزار شد. در پایان این کنفرانس مقاوله نامه کوتاهی مورد توافق شرکت کنندگان قرار گرفت که تکیه اش بر تأمین شیوه ای برای مراقبت پزشکی از سربازان مجروح شده در نبرد بود. از این گذشته، تشکیل انجمن صلیب سرخ با نشان مشخص صلیب سرخ مدنظر قرار می گرفت که اصول چهارگانه صلیب سرخ یعنی بی طرفی، انسانیت، بی غرضی، و احترام به فرد را پاس می داشت.
مقاوله نامه های ژنو که نخستین بار هانری دونان آن ها را پیشنهاد کرد در طول سده بیستم اصلاح و روزآمد شدند. مقاوله نامه های 1906 ژنو حاوی مقررات بیش تری در خصوص مراقبت از سربازان زخمی و بیمار بودند و در 1929 تکمیل و روزآمد شدند. در پی جنگ جهانی دوم، مقاوله نامه های ژنو بار دیگر در نفرانس 1949 مورد تجدیدنظر قرار گرفت. در نتیجه این کنفرانس چهار مقاوله جدید ژنو به تصویب رسید که هر یک به موضوع خاصی می پرداخت. این موضوعات شامل چگونگی رفتار با اعضای مجروح و بیمار نیروهای مسلح، غیرنظامیان مجروح و بیمار، و نحوه رفتار با اسرای جنگی می شد.
هدف مقاوله نامه های 1949 ژنو اساساً تنظیم رفتارها در جریان درگیری های مسلحانه بین المللی بود. اگر درگیری سرشتی «ین المللی» داشته باشد و اگر «نقض فاحش» مقاوله نامه های 1949 ژنو رخ داده باشد در این صورت دولت ها از نظر بین المللی مسئولیت دارند که محاکمه شدن مجرمان را تضمین کنند.
این محدودبودن کاربست مقاوله نامه های 1949 ژنو به درگیری های مسلحانه بین المللی، در 1977 اصلاح شد تا از غیرنظامیان در هر دو دسته درگیری های مسلحانه داخلی و بین المللی حمایت بیش تری به عمل آید. بدین ترتیب اکنون پروتکل های الحاقی سال 1977 در کنار مقاوله نامه 1949 ژنو مهم ترین منبع قوانین ژنو شناخته می شوند.
ـــ جنایات علیه بشریت؛ جنگ؛ جنگ عادلانه؛ نسل کشی
خواندنی های پیشنهادی
-2003 Dormann,K.Elements of War Crimes,Cambridge:Cambridge University Press.-2001 Jokic,A.(ed) war crimes and Collective Wrongdoing,Oxford:Blackwell.
-2001 kittichaisaree,k.International Criminal Law,Oxford:Oxford University Press.
-2004 Maogoto,J.N.war Crimes and Realpolitik,international Justice from World war one to the 21st Century,Boulder,CO:Lynne Rienner.
-1989 Roberts,A.and Guelff,R.Documents on the Laws of War,Oxford:Oxford University Press.
گرانت نایمن
منبع مقاله :
گریفیتس، مارتین؛ (1388)، دانشنامه روابط بین الملل و سیاست جهان، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران: نشر نی، چاپ دوم1390
