فيلسوف و منطقدان بزرگ معاصر استاد دکتر مهدي حائري در فروردين ماه 1302 در شهر قم در خانواده اي روحاني ديده به جهان مي گشايد. پدر بزرگوارشان آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي مؤسس حوزه ي علميه ي قم است.
استاد حائري پس از گذراندن تحصيلات ابتدايي و متوسطه به حوزه ي علميه ي قم راه مي يابد و به تحصيل علوم اسلامي چون زبان و ادبيات عرب، فقه و اصول، منطق و فلسفه مي پردازد. پس از سه سال تحصيل، دوره ي سطح را در فقه و اصول طي مي کند و براي اخذ درجه ي اجتهاد به دروس خارج، که دروس اجتهادي است، راه پيدا مي کند. درس هاي خارج فقه و اصول را نزد آيت الله العظمي بروجردي و آيت الله حاج سيد محمد حجت کوه کمري و آيت الله حاج سيدمحمدتقي خوانساري مي آموزد. درس فلسفه را نيز که شامل دوره ي شرح منظومه ي حاج ملاهادي سبزواري و دوره ي کتاب اسفار ملاصدرا است به مدت دوازده سال نزد حضرت آيت الله العظمي امام خميني تحصيل مي کند. فلسفه ي ابن سينا را، که شامل دوره اي از اشارات مي شود، نزد آيت الله العظمي حاج سيد احمد خوانساري مي آموزد. از ديگر استادان ايشان ميرزا مهدي آشتياني، فيلسوف بزرگ شرق، و آقا سيف الله ايسي بوده اند. استاد در نزد مرحوم آشتياني مقداري فلسفه مي آموزد و در نزد مرحوم ايسي در حوزه ي مشهد نيز فلکيات شرح منظومه و منطق را فرا مي گيرد.
استاد حائري پس از گذراندن دوران تحصيلات اجتهادي خود سرانجام به اخذ درجه ي اجتهاد از سوي آيت الله العظمي بروجردي نايل مي شود.
در دوران حکومت دکتر مصدق با معرفي آيت الله العظمي بروجردي به عنوان مجتهد به شواري عالي فرهنگ به انجام دادن وظيفه مي پردازد و در سال 1339 به عنوان مجتهد تام الاختيار از سوي آيت الله العظمي بروجردي عازم ايالات متحده ي آمريکا مي شود. استاد حائري در اين سفر علاوه بر انجام دادن وظايف مذهبي، براي مطالعه ي بيش تر در زمينه ي فلسفه ي غرب به دانشگاه راه مي يابد.
استاد با تحصيل در دانشگاه هاي جورج تاون و هاروارد به اخذ درجه ي ليسانس نايل مي آيد و سپس در سال 1971 به دانشگاه ميشيگان راه مي يابد و پس از گذراندن دروس دوره ي فوق ليسانس در سال 1973 از دانشگاه تورنتو به اخذ درجه ي فوق ليسانس نايل مي شود. پس از طي اين دوره استاد براي تحصيل در دوره ي دکتري در دانشگاه تورنتو ثبت نام مي کند و سرانجام بعد از هفت سال مطالعه و تحقيق در بهار سال 1979 به اخذ درجه ي دکتري در رشته ي فلسفه ي تحليلي نايل مي شود.
مشاغل علمي
استاد حائري در خلال عمر پربار خود در دانشگاه ها و مؤسسات علمي مختلف به تدريس پرداخته است که به برخي از آن ها اشاره مي کنيم:
1- تدريس الهيات و فلسفه در دانشگاه تهران و دانشکده الهيات از سال 1333.
استاد در سال هاي 1344-1348 در دانشگاه تهران و دانشکده ي الهيات، فلسفه ي ابن سينا و ملاصدرا را تدريس کرده اند.
2-تدريس در مدرسه ي سپهسالار قديم( جنب مدرسه مروي).
3- تدريس در مرکز تحقيقات اديان جهاني دانشگاه هاروارد (1964-1965).
4- تدريس فلسفه ي اسلامي و ادبيات فارسي در مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مک گيل در سال هاي 1969-1971.
5-تدريس فلسفه و فقه اسلامي در دانشگاه ميشيگان در سال هاي 1350 -1351(1971 -1972).
6-تدريس ادبيات فلسفي (تاريخ بيهقي) در مقطع فوق ليسانس دانشگاه تورنتو در سال هاي 1353-1355( 1974-1975).
7 - تدريس در مؤسسه ي مطالعات قرون وسطي در دانشگاه تورنتو تحت عنوان « تعليمات اصيل ابن سينا» در سال هاي 1355 -1356(1975 -1976).
8-تدريس در دانشگاه جورج تاون تحت عنوان «مبادي ديني جوامع اسلامي» در سال 1358(1979).
استاد حائري به عنوان استاد فلسفه در دانشگاه ييل آمريکا نيز به تدريس پرداخته است.
همچنين، استاد عضو مؤسسه جهاني فلسفه ي اخلاق در دانشگاه جورج تاون آمريکا نيز بوده است.
تأليفات
برخي از تحقيقات و آراي استاد حائري به رشته تحرير درآمده است که به آن ها اشاره مي کنيم:1 - علم کلي:
اين کتاب نخستين تأليف استاد است که اولين بار در قم به وسيله ي کتابخانه ي ارم در 124 صفحه منتشر گرديد. در اين کتاب استاد به بحث درباره ي برخي مسائل فلسفي چون اصالت وجود، وجود ذهني، اتحاد عاقل و معقول، جعل و تأثير، امکان، حدوث و قدم، وحدت و کثرت، قوه و فعل و علت و معلول مي پردازد.2 - کاوش هاي عقل نظري:
در اين کتاب استاد پس از مقدمه اي جامع تحت عنوان «نيمرخي از فلسفه ي کنوني اسلامي» به بررسي موضوعاتي چون فلسفه و تقسيمات آن، فلسفه ي کلي، تعريف هستي، مفهوم و مصداق، اشتراک مفهومي و لفظي، مفهوم کلي و جزئي، مفهوم وجود، معني اصالت، اقسام وجود، علم، اتحاد عاقل و معقول و خداشناسي تطبيقي مي پردازد. در خاتمه کتاب نيز در فصلي تحت عنوان« بررسي در بعضي لغات فلسفه»، استاد معاني دقيق بعضي از اصطلاحات فلسفي را روشن ساخته است.اين کتاب از ارزش خاصي برخوردار است. چرا که استاد نه تنها با فکر نقاد خود گره از مشکلات برخي مسائل فلسفي مي گشايد. بلکه برخي از آراي خود را نيز در مسائل فلسفي مطرح مي سازد.
اين کتاب نخستين بار در شهريور ماه 1347 به وسيله انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
3 - کاوش هاي عقل عملي:
اين کتاب به فلسفه ي اخلاق مي پردازد و مؤسسه ي مطالعات و تحقيقات فرهنگي در سال 1361 آن را منتشر کرده است.4-رساله اي در علم حضوري(1):
اين کتاب، که تز دکتري استاد است. در سال 1978 زير نظر چند تن از استادان فلسفه ي غرب در دانشگاه تورنتوي کانادا به تصويب رسيد. اين افراد عبارت اند از پروفسور دبليو.کي. فرانکنا(2)، پروفسور دي. ساوان(3)، کي. اشميتس(4)، جي. استيونسن(5)، تي. لنگ(6) و آر.آر. فيروذر(7). اين کتاب به زبان انگليسي در دست انتشار است.5 - هرم هستي:
تحليلي از مبادي هستي شناسي تطبيقي، اين کتاب مجموعه درس هاي استاد حائري در انجامن حکمت و فلسفه ي اسلامي [مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ي ايران) در سال 1359 است.در اين کتاب استاد يکي از آراي فلسفي خود را که زيربناي همه آراي ايشان است. با عنوان «هرم هستي» مطرح مي سازد.
اين کتاب در دوازده فصل با عناوين «هستي و استي»، «انتولوژي غربي و هستي شناسي اسلامي»، «برهان صديقين از طريق منطق صورت»، « برهان صديقين»، « در پيرامون هستي»، «مخروط وجود در فلسفه ي اسلامي»، « قواعد انتولوژي توحيدي»، « انتولوژي کانت و اپيستمولوژي»، و «هرم هستي»، «کلي طبيعي»، «حمل»، «اينهماني»، «فرد بالذات» و «امکان به معني فقر» تدوين گرديده است. کتاب هرم هستي را مرکز ايراني مطالعه ي فرهنگ ها در شهريور ماه 1360 منتشر گرديده است.
6 - آگاهي و گواهي:
اين کتاب ترجمه و شرح انتقادي رساله تصور و تصديق ملاصدراست. استاد در اين اثر پس از مقدمه اي کوتاه درباره ي علم تصوري و تصديقي به ترجمه ي شيواي اين رساله پرداخته و در حاشيه به شرح آراي ملاصدرا را شرح و بررسي کرده است. استاد در حواشي سودمند خود نه تنها مشکلات فلسفي اين مبحث دقيق فلسفي را گشوده، بلکه در برخي موارد به انتقاد از ملاصدرا و محشين فلسفه ي او پرداخته است. استاد در اين اثر نيز مانند ديگر آثار خود از فلسفه ي تطبيقي غافل نمانده است. اين کتاب را انجمن اسلامي حکمت و فلسفه ايران[مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ي ايران] در مهرماه سال 1360 منتشر کرده است.7 - جستارهاي فلسفي:
اين کتاب افزون بر برخي مطالب ديگر حاوي مجموعه مقالات فلسفي و منطقي زير است:1 .«متافيزيک يا مابعدالطبيعه»:
اين مقاله در دو قسمت در دو شماره از مجله ي انديشه هاي نو در علوم انساني منتشر گرديده است.2.«خداشناسي برتر»
3. «وجود شناسي توحيدي»
4. «برهان صديقين»
اين مقالات قسمتي از درس هاي استاد حائري در دانشکده ي الهيات است که ابتدا در مجله ي سروش و سپس به صورت کتابي با عنوان روش راستين يکتاشناسي يا انتولوژي توحيدي منتشر شده است.5.«خدا در فلسفه ي کانت»:
اين مقاله متن يکي از سخنراني هاي استاد است که در مجله ي مقالات و بررسي هاي دانشکده ي الهيات شماره 35-36 منتشر گرديده است.6.«وجود و ماهيت در فلسفه ي ابن سينا»:
اين مقاله متن سخنراني استاد در کنگره ي بوعلي است که در نخستين بار منتشر مي گردد. سخنراني استاد در اين کنگره در 4 اسفندماه 1359 ايراد شده است.7.«امکان عام»:
اين مقاله نقدي است بر برخي حواشي استاد فقيد علامه طباطبايي بر اسفار صدرالمتألهين که در مجله ي دانشکده ي ادبيات( آذر- بهمن 1346) منتشر شده است.8.«بحثي درباره ي امکان»:
اين مقاله پاسخ استاد علامه طباطبايي به مقاله ي « امکان عام» استاد حائري است که در مجله ي دانشکده ادبيات( سال هفدهم، شماره هاي 3 و4، 1349) منتشر گرديده است.9.« موجبه ي سالبة المحمول چيست؟»:
اين مقاله پاسخ استاد حائري به مقاله ي «بحثي درباره ي مکان» است که در مجله ي دانشکده ي ادبيات( سال بيست و يکم، شماره 4 زمستان 1353) منتشر شده است.10.«قضيه اي به نام موجبة سالبة المحمول»:
اين مقاله پاسخ استاد علامه طباطبايي به مقاله ي «موجبة سالبة المحمول» استاد حائري است که براي اولين بار در مجموعه ي مقالات ايشان با عنوان بررسيهاي اسلامي منتشر گرديده است.11 .«قضيه و علم تصديقي»:
اين مقاله پاسخ نقد علامه طباطبايي است که در مجله ي فلسفه، نشريه گروه فلسفه ي دانشگاه تهران( شماره 5، سال 1360) همواره با مقاله ي استاد علامه طباطبايي منتشر شده است.پي‌نوشت‌ها:
1-A Treatise on Knowledge by Presence
2- W.K. Frankena
3- D. Savan
4- K. Schmitz
5- J. Stevenson
6- T. Lang
7- R.R.Fairweather
حائري يزدي، مهدي، (1384)، جستارهاي فلسفي (مجموعه مقالات)، تهران: مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، چاپ اول.
/م
