اساس درمان چاقي، اصلاح رژيم غذايي و افزايش فعاليت فيزيکي است. اگر حالات هيجاني نظير اضطراب و افسردگي وجود داشته باشد بايد درمان شود. از نظر رژيم غذايي بايد ميزان کالري دريافتي حاصل از مصرف غذا، کم تر از کالري مصرفي بدن باشد. ساده ترين راه کاهش کالري دريافتي، از طريق مصرف غذاهاي کم کالري است. غذاهاي کم کالري شامل سبزيجات، ميوه ها، سالاد، بعضي مواد لبني نظير ماست، کشک و پنير مي باشد. بهترين نتيجه وقتي حاصل مي شود که از غذاهاي قابل دسترس استفاده گردد و رژيم غذايي، تداوم و ثبات داشته باشد. بهتر است برنامه ي غذايي توسط متخصص تغذيه تنظيم گردد و غذاهاي پر کالري حذف يا محدود شود. غذاهايي نظير چربي، کره، خامه، بستني، شکلات، شيريني، گوشت قرمز، سوسيس، کالباس، زرده ي تخم مرغ، اسنک، آجيل، قند و پولک و آب نبات، نوشابه ي گازدار و سس به طور کلي بايد از رژيم غذايي حذف شوند. مصرف غذاهاي سرخ کردني، سيب زميني، برنج و مغزها بايد محدود شود.
مصرف غذاهاي کم کالري و پرحجم نظير ميوه، سيزيجات و سالاد ( بدون سس ) بايد بيش تر شود.
افزايش فعاليت فيزيکي و تحرک بيش تر جزء مهمي از درمان چاقي است. فعاليت بر اساس توان فرد از تحرک هاي ساده در منزل شروع مي گردد. مثلاً همکاري در چيدن سفره، ميز غذا و جمع کردن آن، استفاده ي بيش تر از پله ها به جاي آسانسور، کمک در نظافت منزل و پياده روي منظم روزانه به اتفاق يکي از والدين مي تواند بسيار مفيد باشد، و لازم است به تدريج فعاليت هاي فيزيکي افزايش يابد، دوچرخه سواري، شنا، دويدن و نرمش هاي منظم روزانه به تدريج افزوده شود.
بدون ترديد محدوديت غذايي ( يا اصلاح رژيم غذايي ) به همراه افزايش فعاليت فيزيکي بسيار مفيد خواهد بود، زيرا ممکن است يکي از اين روش ها به تنهايي تأثيري نداشته باشد. لذا توصيه مي گردد که هر دو روش با هم به کار گرفته شوند.
نکته ي مهم ديگر اين که بايد صبحانه به طور کامل صرف شود، قبل از ظهر يک ميان وعده ( مثلاً چاي و بيسکويت يا يک ليوان شير يا ميوه ) و ناهار به صورت محدودتري ( از نظر حجم غذايي ) صرف شود ( سفره خيلي رنگارنگ نباشد ). وجود چند نوع غذاي پر انرژي سر سفره موجب ولع کودکان و نوجوانان براي خوردن مي گردد. لذا بهتر است حتي الامکان يک نوع غذا همراه با سبزيجات، ماست و دوغ سر سفره باشد. عصرانه هم بايد شامل چاي يا قهوه يا ميوه باشد. شام بهتر است ابتداي شب خورده شود و به صورت غذاهاي حاضري باشد ( نان و پنير و سبزي و خيار يا کوکو و گوجه فرنگي و... )
از مصرف شام در آخر شب و هم چنين غذاهاي پرحجم و پر کالري در شب خودداري شود.
تقريباً تمام والدين اعتقاد دارند که بايد در مدارس آموزش هاي ويژه اي در مورد رژيم غذايي سالم و فعاليت هاي ورزشي ارائه شود.
اکثريت قريب به اتفاق والدين معتقدند که آموزش فعاليت هاي فيزيکي مناسب، بايد جزئي از برنامه هاي آموزشي کودکان باشد و هر چه اين گونه فعاليت هاي فيزيکي، تحرک و ورزش در مدارس بيش تر شود، اختلال چاقي در کودکان کم تر خواهد شد. ورزش منظم دانش آموزان منجر به عملکرد تحصيلي بهتري نيز مي گردد.
والدين انتظار دارند که مدارس روي رژيم غذايي کودکان و مصرف تنقلات در زماني که در مدرسه هستند نظارت داشته باشند.
آيا کاهش وزن سريع بهتر است يا کاهش وزن کند و تدريجي؟
اصل کلي در درمان چاقي، کاهش وزن تدريجي، مداوم و پايدار است. در افزايش وزن هاي متوسط ( BMI حدود 28 تا 35 ) توصيه مي گردد حداکثر هفته اي يک کيلوگرم ( يا 4 کيلوگرم در ماه ) کاهش وزن صورت گيرد. اگر کاهش وزن کم تر از اين مقدار هم باشد ( به خصوص براي کودکان ) اشکالي ندارد. ولي کاهش وزن هاي سريع منجر به عواقب جسمي مثل، کمبود املاح و ويتامين و مشکلات قلبي- عروقي و تنفسي مي گردد.افت فشار خون موقع از جا بلند شدن، ديورز سديم ( دفع ادراري سديم ) و عدم تعادل نيتروژن از ديگر عوارض کاهش وزن سريع است.
معمولاً کساني که در مدتي کوتاه اقدام به کاهش وزن زياد مي کنند، ناگهان رژيم غذايي را کنار مي گذارند و در مدت زماني کوتاه دوباره اضافه وزن پيدا مي کنند.
آن دسته از رژيم هايي مي توانند مفيد باشند که به تدريج باعث کاهش وزن گردند، تداوم داشته باشند و بتوانند حداقل براي يکي دو سال ادامه يابند. بنابراين رژيم هاي سخت براي مدت طولاني قابل تحمل نيستند و کودکان و نوجوانان به زودي اين نوع رژيم ها را رها مي کنند.
آيا داروها هم در درمان چاقي تأثيري دارند؟
داروهاي مختلفي در درمان چاقي استفاده مي شوند، از جمله:
- آمفتامين
- دگزامين، دگزدرين
- دکسترو آمفتامين
- متيل فنيديت (ريتالين)
- فن ترمين (آدي پکس)
- رزين (لونامين)
- سيبو ترامين
- توپيرامات (توپاماکس)
- فن فلورامين، مت فورمين
ساير درمان هاي چاقي
- جراحي:
در چاقي هاي مفرط به خصوص چاقي شکمي و BMI بالاتر از 35 توصيه مي شود. يکي از انواع آن گاستريک باي پاس ( باي پاس لوله ي گوارش ) است که در اين روش معده کوچک تر مي شود. در گاستروپلاستي، محل اتصال معده به روده کوچک تر مي گردد و لذا غذاي کم تري از معده تخليه مي شود. در اين روش ها عوارضي مثل استفراغ و عدم تعادل الکتروليت و انسداد وجود دارد. روش ديگر جراحي، برداشت بافت هاي چربي است. ولي اين روش تأثيري در درمان چاقي ندارد و به زودي بعد از عمل جراحي، بدن به حالت اول باز مي گردد.- روان درماني و مشاوره:
به هر حال با توجه به اين که اختلالات هيجاني نظير افسردگي و اضطراب در افراد چاق شايع است و از طرفي اعتماد به نفس اين افراد کاهش يافته و اکثريت آن ها اراده ي قوي براي اجراي دستورات پزشکي، رژيم غذايي و انجام تمرينات ورزشي را ندارند، مشاوره و روان درماني براي آن ها لازم است. با استفاده از مشاوره و روان درماني مي توان حالات هيجاني را کاهش و اعتماد به نفس را افزايش داد و فرد را تشويق کرد که رژيم غذايي را رعايت نموده، فعاليت فيزيکي را افزايش دهد. رفتار درماني هم توصيه مي شود. معمولاً افراد چاق در شرايط خاص هيجاني يا هنگام تماشاي تلويزيون بيش تر اقدام به پرخوري مي کنند. لذا بايد حتي الامکان از اين موقعيت ها اجتناب کنند و در اين شرايط، از رفتارهاي جانشيني ( مثل جويدن آدامس ) به جاي غذا خوردن استفاده نمايند و مواد خوراکي را از دسترس دور کنند. روش هاي شرطي سازي ( تشويق ) هم مفيد است. مثلاً به ازاي مقدار معيني کاهش وزن ( مثلاً ده کيلو ) جايزه دادن يا خريد لباس و غيره مي تواند مفيد باشد. آموزش روش صحيح غذا خوردن نيز ضروري است.روش صحيح غذا خوردن
1- آهسته غذا خوردن
2- قبل از صرف غذاي اصلي سالاد خوردن
3- غذا را خوب جويدن
4- در حالت نشسته غذا خوردن
5- حين غذا خوردن از مطالعه و تماشاي تلويزيون خودداري کردن
6- غير از وعده هاي غذايي اصلي و ميان وعده ها غذا نخوردن
خلاصه:
اساس درمان چاقي تنظيم رژيم غذايي و افزايش فعاليت فيزيکي است و براي پيشگيري از چاقي موارد زير توصيه مي گردد:الف- اجتناب از مصرف غذاهاي آماده ( Fast Food ) و پرکالري
ب- اجتناب از بي تحرکي و بازي هاي کامپيوتري و تماشاي زياد تلويزيون
ج- ورزش و تحرک فيزيکي
راهنماي غذايي بيماران قلبي- عروقي ( اقتباس از مرکز قلب تهران )
در رژيم غذايي بيماران قلبي، کنترل ميزان چربي، نمک و قند مصرفي بسيار اهميت دارد. براي کنترل و اصلاح چربي هاي خون، کم کردن چربي هاي بد ( کلسترول LDL و تري گليسريد ) و زياد کردن چربي خوب ( HDL ) و نيز براي کنترل و اصلاح فشارخون رعايت نکات زير در بيماران قلبي- عروقي ضروري است:
1- جهت کم کردن چربي هاي بد ( کلسترول LDL و تري گلسيريد ) خون استفاده از چربي هاي جامد يا اشباع مثل روغن جامد، روغن نارگيل، روغن ها و کره هاي حيواني، لبنيات پرچرب، کله پاچه، دل و جگر، سيراب شيردان، مغز، پوست مرغ و قسمت هاي چرب گوشت و مرغ، غذاهاي چرب و غوطه ور در روغن ( سرخ کردني ها، سس هاي چرب مثل مايونز )، غذا و شيريني و کيک هايي که خامه يا روغن زيادي در تهيه ي آن ها به کار رفته است ممنوع مي باشد. افزايش چربي يا کلسترول بد خون ( LDL ) به تدريج مي تواند باعث تنگ شدن يا گرفتگي عروق، سکته ي قلبي يا مغزي شود.
2- جهت افزايش چربي مفيد خون ( HDL ) در رژيم غذايي از چربي هاي مفيد مثل روغن زيتون و روغن کانولا در حد يک تا دو قاشق غذاخوري در روز، دانه هاي گياهي چرب و انواع آجيل هاي خام مثل گردو، بادام زميني، بادام، تخمه ي آفتابگردان در حد نصف استکان کوچک در روز ( به جزء پسته و نارگيل ) و ماهي هاي چرب مثل ماهي آزاد، ساردين، ازون برون به طور هفتگي استفاده نماييد. افزايش چربي خوب ( HDL ) مي تواند باعث رقيق شدن خون و پاک شدن رگ ها شود.
3- استفاده از انواع ميوه ها، سبزي ها، حبوبات، سير، پياز، زردچوبه و سماق به کاهش کلسترول بد خون کمک مي کند.
فيبرها موجب کاهش کلسترول بد خون، هضم غذا، ايجاد سيري، جلوگيري از پرخوري و تنظيم قند خون مي شوند؛ نان هاي سبوس دار، غلات، حبوبات، سويا، ميوه ها و سبزي ها سرشار از فيبر، املاح و ويتامين ها هستند.
4- محدوديت استفاده از نمک: مصرف زياد نمک موجب ورم کردن پاها و افزايش فشار خون مي شود. بالا رفتن فشار خون، فشار وارده بر قلب، مغز، کليه ها، چشم ها، تمام رگ ها و اعضاي بدن را افزايش مي دهد، به همين دليل بيماران مبتلا به فشار خون و نارسايي قلبي مجاز به مصرف نمک و مواد غذايي شور نيستند. ولي افرادي که بيماري فشارخون و نارسايي قلبي ندارند مي توانند روزانه نصف تا يک قاشق چايخوري نمک مصرف کنند. افراد مبتلا به پر فشاري خون، بهتر است از بادام، جوانه ي گندم، خمير يا پوره ي بادام، انواع سبزي و آب سبزي هاي معطر، بيش تر استفاده کنند.
5- مصرف قند و شکر، عسل، خرما و تمام مواد غذايي شيرين و نشاسته اي بايد کنترل شود؛ چون شيريني زياد موجب چاقي، افزايش تري گليسريد خون، افزايش قند خون و بيماري ديابت يا مرض قند مي شود.
6- مصرف شير و ماست کم چرب، دو تا سه ليوان و مصرف پنير کم نمک به مقدار 30 گرم ( يک قوطي کبريت ) در روز مجاز است.
7- مصرف سفيده ي تخم مرغ به دليل نداشتن کلسترول محدوديتي ندارد، ولي زرده ي تخم مرغ نبايد بيش تر از دو عدد در هفته مصرف شود.
8- براي جلوگيري از کم خوني فقر آهن سعي کنيد در هفته 2 تا 3 بار و هر وعده حدود 100 گرم گوشت قرمز بدون چربي ( ترجيحاً گوساله ) استفاده کنيد.
9- مصرف دانه ي سويا، کنجد، سبوس گندم، دانه ي آفتابگردان، نخود، لوبيا سفيد، عدس، بادام، بادام هندي، فندق و برگه ي زردآلو همراه با مواد غذايي حاوي ويتامين C مثل مرکبات، توت ها، گوجه فرنگي و فلفل دلمه اي به تأمين آهن بدن کمک مي کند.
10- در مصرف فلفل تند و مواد کافئين دار مثل قهوه، شکلات و چاي غليظ که ممکن است ضربان قلب را افزايش دهند، افراط نکنيد.
11- در صورت نداشتن حساسيت شخصي، مصرف ادويه ها و ترشي ها در حد معمول بلامانع است.
12- استفاده ي زياد و دايمي از انواع نوشابه ها بسيار مضر است. دوغ کم نمک را جايگزين نوشابه ها کنيد.
13- افزايش وزن موجب وارد آمدن فشار زيادي بر قلب و ساير اعضاي بدن مي شود. جهت جلوگيري از چاقي علاوه بر کاهش حجم غذا حتماً روزي 30 دقيقه نرمش و پياده روي کنيد.
منبع مقاله :
عطاري، عباس؛ (1387)، اختلالات تغذيه اي (مشکلات رفتاري تغذيه در کودکان)، تهران: نشر قطره، چاپ اول
/ج
