هرکه خود شناخت، خداي خود شناسد

نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي انسان
اگر آدمي خداي خود را شناسد، خداي تعالي خويشتنش را به او مي شناساند، همچنين اگر خود را بشناسد، پروردگارِ خويش را بشناسد، چه، او هنگامي که در خويشتن انديشه مي کند، جز نشانه هاي آفرينش و گواههاي کارگرداني پروردگار چيزي در آن نمي يابد.
شايد مهمترين انگيزش علمي که قرآن در جان آدمي ايجاد مي کند، همان حقيقت پيدايش او پس از نيستي است و اين که او پس از نيستي، ناشناسي و گمنامي، چيزي در خورِ يادکرد شد.
آدمي بايد درباره ي روزگاري انديشه کند که چيزي در خور ياد کرد نبود، سپس پروردگار دانا و توانا او را از نطفه اي آميخته آفريد. او بايد انديشه کند که هدف آفريدگار از اين آفرينش چه بوده؟ آيا او جز آزمودنِ آدمي هدف ديگري داشته است؟
سوره ي انسان، که هراس از پروردگار را در نهاد آدمي مي نشاند، اين گونه آغاز مي شود. سوره، اين سرآغاز را نردبان شخصيت انسان براي رسيدن به پيشرفت و برتري قرار مي دهد تا اينکه به درجه ي نيکان (ابرار) برسد؛ همان بندگاني که شخصيت بي همتايشان با ويژگي وفاي به نذر، ترس از روز رستاخيز و ايثار آراسته شده و از شهوتِ ستايش و عشق به چيرگي بر ديگران، دوري مي کنند.
آيات سوره ي انسان، که درباره ي اهل بيت پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرود آمده است، نعمتهاي بهشتي را ياد مي کند و در پايان اين سخن، بهشت را کشوري پهناور توصيف مي کند و مي گويد پروردگار بهشتيان را باده اي پاک مي نوشاند.
براي آنکه آدمي در خوابهاي آرزو گمان به سر نبرد، سياق، او را يادآور مي شود که بهاي بهشت، شکيبايي در برابر فرمان پروردگار، پايداري در برابر فشارهاي گنهکاران کافر و يادکردن پروردگار در شب و روز است.
قرآن روشن مي سازد که گمراهان و ستمگران، چون ياد روز رستاخيز، آن روز گرانبار را فروگذاشتند، بدين سرنوشت بد گرفتار شدند.
در پايان سوره، خداوند براي ما يادآور مي شود بنابر اختياري که به آدمي ارزاني داشته، او در پيش گرفتن راه خدا، آزاد است و او از خداي بزرگ و دانا، بخشش و پاداش را آرزو دارد.
منبع مقاله :
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول.