بخش پرسش و پاسخ سایت راسخون

«ربا» باعث تضعیف عواطف انسانی و اخلاق اجتماعی

پرسش :

نقش «ربا» در تضعیف «عواطف انسانی» و «اخلاق اجتماعی» چگونه ارزیابی می شود؟

پاسخ :

پاسخ اجمالی:
رباخوارى سبب برچیده شدن یا ضعف عواطف انسانى و اخلاق اجتماعی می گردد و این مسأله در روایات معصومین(ع) مورد تأکید قرار گرفته است. مثلا امام صادق(ع) درباره علّت حرمت ربا و فلسفه تکرار و تاکید بر زشتی آن در قرآن، می فرماید: «به خاطر اینکه مردم ـ در اثر رباخوارى ـ از کارهاى خیر و شایسته [مانند قرض الحسنه] باز نمانند». هم چنین بر اساس روایات، صدقه10 حسنه، و قرض الحسنه 18 ثواب دارد؛ زیرا صدقه علاوه بر اینکه نیاز نیازمندى را برطرف مى کند، آبروى افراد نیازمندی را حفظ می کند.

پاسخ تفصیلی:
رباخوارى باعث برچیده شدن یا ضعف عواطف انسانى است و این مسأله در روایات معصومین(علیهم السلام) مورد تأکید قرار گرفته است؛ مانند این روایت: «عن سماعة قال: قلت لأبی عبدالله(علیه السلام): اِنّی قَدْ رَأیْتُ اللهَ تعالى قَد ذَکَرَ الرِّبا فى غَیْرِ آیَة وَ کَرَّرَه؟ قالَ: اَو تَدْرِی لِمَ ذاکَ؟ قُلْتُ: لا، قالَ: لَئَلاّ یَمْتَنِعَ النّاسُ مِن اصْطناعِ الْمَعْرُوفِ»(1)؛ (سماعة ـ که یکى از راویان معروف حدیث و از اصحاب امام صادق(علیه السلام) است ـ مى گوید: به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: چرا خداوند متعال مسأله ربا را در قرآن به طور مکرر مطرح کرده است؟! امام فرمود: آیا علّت آن را مى دانى؟ عرض کردم: نه، حضرت فرمود: به خاطر اینکه مردم ـ در اثر رباخوارى ـ از کارهاى خیر و شایسته [مانند قرض الحسنه] باز نمانند) و روایات متعدد دیگرى که نزدیک به همین مضمون است.(2)
در اینجا منظور امام(علیه السلام) از «اصْطناعِ الْمَعْرُوفِ» همان «قرض الحسنه» است(3) که یکى از مهمترین کارهاى عاطفى در جامعه بشرى بوده و از صدقه برتر و مهم تر می باشد. به همین جهت در روایتى وارد شده است که صدقه 10 حسنه و ثواب دارد و قرض الحسنه 18 ثواب دارد.(4) و شاید دلیلش این باشد که قرض الحسنه دو کار مى کند:
نخست اینکه نیاز نیازمندى را برطرف مى کند که این بین صدقه و قرض الحسنه مشترک است.
دوم اینکه آبروى افراد نیازمندی که براى حفظ آبروى خویش، حاضر به قبول صدقه نیستند را حفظ مى کند، بنابراین هم رفع نیاز مى کند و هم حفظ آبرو.
و امّا اختصاص عدد مذکور شاید بدین جهت باشد که هر کار خیرى، به مضمون «مَنْ جاءَ بِالحَسَنةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها»10 حسنه دارد(5) و چون قرض دهنده دو کار خیر کرده است (رفع نیاز و حفظ آبرو) بنابراین استحقاق بیست حسنه دارد ولى چون پول وام به او باز مى گردد، دو حسنه از آن کم مى شود، لذا قرض الحسنه 18 حسنه دارد و صدقه 10 حسنه، چون در صدقه یک کار خیر بیشتر انجام نشده است.(دقّت فرمایید)(6)

پی نوشت:
(1). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ‏1407 قمری، چاپ چهارم، ج 5، ص 146، باب (الربا).
(2). من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ دوم‏، ج ‏3، ص 566، باب (معرفة الکبائر التی أوعد الله عز و جل علیها النار).
(3). همانطور که در روایت محمد بن سنان در من لا یحضره الفقیه‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین‏، قم،‏ 1413 قمری‏، چاپ دوم‏، ج ‏3، ص 566، باب (معرفة الکبائر التی أوعد الله عز و جل علیها النار) این معنا آمده است که امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «وَ تَرَکِهِمُ الْقَرْضَ وَ الْقَرْضُ صَنائِعُ الْمَعْرُوفِ».
(4). قسمت اخیر این روایت، در کتاب ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‏، ابن بابویه، محمد بن على‏، دار الشریف الرضی، قم‏، 1406 قمری‏، چاپ دوم‏، ص 138 آمده است. طبق این روایت، امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «اَلْقَرْضُ الْواحِدُ بِثَمانیَةِ عَشَرَ وَ اِنْ ماتَ حَسِبْتَها مِنَ الزَّکاة»؛ (قرض الحسنه 18 حسنه دارد و اگر صاحب پول از دنیا برود همان قرض الحسنه از زکات کفایت مى کند)؛ ولى مضمون ذکر شده در متن، به طور کامل در روایتى از روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن، ابوالفتوح رازى، حسین بن على، تحقیق: یاحقى، محمد جعفر و ناصی، محمد مهدى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1408 قمری، ج ‏3، ص 342 چنین آمده است که پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «رَأیْتُ مَکْتُوباً عَلى بابِ الْجَنّةِ: اَلصَّدَقَةُ بِعَشَرَةِ وَ الْقَرْضُ بِثَمانیَةِ عَشَرَ، فَقُلْتُ: یا جَبْرئیلَ وَ لِمَ ذلِک، وَ الَّذى یَتَصَدَّقُ لا یُریدُ الرُّجُوعَ وَ الَّذى یُقْرِضُ یُعْطی لاَنْ یُرْجِعَهُ؟ فَقالَ: نَعَمْ هُوَ کَذلَکَ وَ لکَنْ ما کُلُّ مَنْ یَأخُذُ الصَّدَقَةَ لَهُ بِها حاجَةٌ وَ الَّذى یَسْتَقْرِضُ لا یَکُونُ الاّ عَنْ حاجَة فَالَصَّدَقَةُ قَدْ تَصِلُ الى غَیْرِ الْمُسْتَحِقِّ وَ الْقَرْضُ لایَصِلُ اِلاّ إلى الْمُستَحِقِّ وَ لذا صارَ الْقَرْضُ اَفْضَلَ مِنَ الصَّدَقَةِ»؛ (بر روى درب بهشت این جمله را دیدم: صدقه 10 حسنه و قرض 18 حسنه دارد، از جبرئیل سؤال کردم علت این امر چیست؟ در حالى که صدقه دهنده پول خود را بازپس نمى گیرد ولى قرض دهنده بازپس مى گیرد، جبرئیل عرض کرد: آرى همین طور است، ولى تمام صدقات به مستحقین حقیقى نمى رسد، ولى کسى که قرض مى گیرد واقعاً مستحق است و احتیاج دارد، به همین جهت ثواب قرض الحسنه از صدقه بیشتر است).
(5). سوره انعام، آیه 160.

منبع: ربا و بانکدارى اسلامى‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 37.

پرسش های مرتبط: