نهی معصومین از سوء ظن
پرسش :
معصومین چگونه مردم را از سوء ظن به یکدیگر نهی می کردند؟
پاسخ :
پاسخ اجمالی:
«سوء ظن» در سخنان معصومین(ع) نکوهش گردیده، پیامبر(ص) می فرمایند: «خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر یکدیگر حرام کرده و همچنین گمان بد درباره آنها»، امام علی(ع) در این رابطه می فرماید: «از سوء ظن بپرهیز چرا که سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگین مى کند»، و در کلامی دیگر می فرماید: «کسى که سوء ظن بر او غالب شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد». روایات متعدد دیگری نیز وارد شده که این کار را بدترین گناه، بدترین ظلم و بدترین دروغ دانسته اند.
پاسخ تفصیلی:
نکوهش سوء ظن به عنوان یکى از بدترین و زشت ترین رذائل اخلاقى، بازتاب گسترده اى در روایات اسلامى دارد، همانند روایات ذیل:
1ـ پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى می فرمایند: «اِیّاکُمْ وَ الظَّنُّ فَاِنَ الْظَنَّ اَکْذَبُ الْکِذْبِ»(1)؛ (از گمان بد بپرهیزید که گمان بد، بدترین نوع دروغ است).
2ـ آن حضرت در حدیث دیگرى می فرمایند: «انَّ اللّهَ حَرَّمَ مِنَ الْمُسْلِمِ دَمَهُ وَ مالُهُ وَ عِرْضُهُ وَ اَنْ یَظُنَّ بِهِ السُّوءِ»(2)؛ (خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر یکدیگر حرام کرده و همچنین گمان بد درباره آنها).
3ـ امام علی(علیه السلام) در حدیث تکان دهنده اى می فرمایند: «لا اِیْمانَ مَعَ سُوءِ ظَنٍّ»(3)؛ (کسى که سوء ظن دارد ایمان ندارد). این تعبیر ممکن است اشاره به سوء ظن نسبت به مردم یا نسبت به خدا و یا هر دو بوده باشد.
4ـ آن حضرت در حدیث دیگرى می فرمایند: «اِیّاکَ اَنْ تُسِیىءَ الظَنَّ فَاِنَّ سُوءَالظَّنِ یُفْسِدُ الْعِبادَةَ وَ یُعَظِّمُ الْوِزْرَ»(4)؛ (از سوء ظن بپرهیز چرا که سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگین مى کند).
5ـ امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى مى فرمایند: «سُوءُ الظَّنِ بِالْمحْسِنِ شَرُّ الاثْمِ وَ اَقْبَحُ الظُّلْمِ»(5)؛ (بدگمانى نسبت به افراد نیکوکار بدترین گناه و زشت ترین ستمگرى است).
6ـ و از آن حضرت روایت شده که می فرماید: «سُوءُ الظَّنِ یُفْسِدُ الاْمُورَ وَ یَبْعَثُ عَلَى الشُّرُورِ»(6)؛ (سوء ظن کارها را به فساد مى کشد و سبب انواع شر مى شود).
7ـ امام علی(علیه السلام) می فرماید: «شَرُّ النّاسِ مَنْ لایَثِقُ بِاَحَد لِسُوءِ ظَنِّهِ وَ لایَثِقُ بِهِ اَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ»(7)؛ (بدترین مردم کسى است که به خاطر سوء ظن به هیچ کس اعتماد ندارد، و به خاطر اعمال بدش کسى به او اعتماد نمى کند).
8ـ امام در نهج البلاغه مى فرمایند: «لاتَظُنَّنَّ بِکَلِمَة خَرَجَتْ مِنْ اَحَد سُوءً وَ اَنْتَ تَجِدُ لَها فِى الْخَیْرِ مُحْتَمَلا [مَحْمِلا]»(8)؛ (هر سخنى که از دهان کسى خارج مى شود، گمان بد نسبت به آن مَبر، در حالى که مى توانى آن را حمل بر صحیح کنى).
9ـ امام امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى می فرمایند: «وَاللّهِ ما یُعَذِّبُ اللّهُ سُبْحانَهُ مُؤمِناً بَعْدَ الاْیمانِ اِلاّ بِسُوءِ ظَنِّهِ وَ سُوءِ خُلْقِهِ»(9)؛ (به خدا سوگند خداوند سبحان مؤمنى را بعد از ایمان عذاب نمى کند، مگر به خاطر سوء ظن و بداخلافى او).
و نیز آن حضرت در حدیث دیگرى می فرمایند: «مَنْ غَلَبَ عَلَیْهِ سُوءُ الظَنِّ لَمْ یَتْرُکْ بِیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلیل صُلْحاً»(10)؛ (کسى که سوء ظن بر او غالب شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد).
پی نوشت:
(1). قرب الإسناد، حمیرى، عبد الله بن جعفر، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1413 ق، چاپ اول، ص 29، احادیث متفرقة؛ وسائل الشیعة، عاملى، شیخ حر، محمد بن حسن، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 ق، چاپ اول، ج 27، ص 59، باب (عدم جواز القضاء و الحکم بالرأی و الاجتهاد و المقاییس و نحوها من الاستنباطات الظنیة فی نفس الأحکام الشرعیة)؛ ح 42؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 195، باب 62 (التهمة و البهتان و سوء الظن بالإخوان و ذم الاعتماد على ما یسمع من أفواه الرجال).
(2). المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، فیض کاشانى، ملا محسن، تصحیح و تعلیق: على اکبر غفارى، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، 1417 ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 268، (بیان تحریم الغیبة بالقلب)؛ بحار الأنوار، همان، ج 72، ص 201، باب 62 (التهمة و البهتان و سوء الظن بالإخوان و ذم الاعتماد على ما یسمع من أفواه الرجال)؛ إحیاء علوم الدین، الغزالی، أبو حامد محمد بن محمد، دار االمعرفة، بیروت، بی تا، ج 9، ص 64.
(3). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410 ق، چاپ دوم، ص 770، قصار 100؛ عیون الحکم و المواعظ، لیثى واسطى، على بن محمد، محقق / مصحح: حسنى بیرجندى، حسین، دار الحدیث، قم، 1376 ش، چاپ اول، ص 536.
(4). غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 171، قصار78.
(5). میزان الحکمة، ری شهری، محمد، تحقیق: دار الحدیث، دار الحدیث، 1416 ق، چاپ اول، ج 6، ص 57؛ غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 399، قصار 24.
(6). غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 399، قصار 26.
(7). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: درایتى، مصطفى، دفتر تبلیغات، قم، 1366 ش، چاپ اول، ص 263، سوء الظن.
(8). نهج البلاغة، شریف الرضى، محمد بن حسین، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت، قم، 1414 ق، چاپ اول، ص 538، قصار [366] 360.
(9). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 264، (ذم سوء الخلق).
(10). غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 650، قصار1296.
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 330.
پرسش های مرتبط:
«سوء ظن» در سخنان معصومین(ع) نکوهش گردیده، پیامبر(ص) می فرمایند: «خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر یکدیگر حرام کرده و همچنین گمان بد درباره آنها»، امام علی(ع) در این رابطه می فرماید: «از سوء ظن بپرهیز چرا که سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگین مى کند»، و در کلامی دیگر می فرماید: «کسى که سوء ظن بر او غالب شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد». روایات متعدد دیگری نیز وارد شده که این کار را بدترین گناه، بدترین ظلم و بدترین دروغ دانسته اند.
پاسخ تفصیلی:
نکوهش سوء ظن به عنوان یکى از بدترین و زشت ترین رذائل اخلاقى، بازتاب گسترده اى در روایات اسلامى دارد، همانند روایات ذیل:
1ـ پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در حدیثى می فرمایند: «اِیّاکُمْ وَ الظَّنُّ فَاِنَ الْظَنَّ اَکْذَبُ الْکِذْبِ»(1)؛ (از گمان بد بپرهیزید که گمان بد، بدترین نوع دروغ است).
2ـ آن حضرت در حدیث دیگرى می فرمایند: «انَّ اللّهَ حَرَّمَ مِنَ الْمُسْلِمِ دَمَهُ وَ مالُهُ وَ عِرْضُهُ وَ اَنْ یَظُنَّ بِهِ السُّوءِ»(2)؛ (خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر یکدیگر حرام کرده و همچنین گمان بد درباره آنها).
3ـ امام علی(علیه السلام) در حدیث تکان دهنده اى می فرمایند: «لا اِیْمانَ مَعَ سُوءِ ظَنٍّ»(3)؛ (کسى که سوء ظن دارد ایمان ندارد). این تعبیر ممکن است اشاره به سوء ظن نسبت به مردم یا نسبت به خدا و یا هر دو بوده باشد.
4ـ آن حضرت در حدیث دیگرى می فرمایند: «اِیّاکَ اَنْ تُسِیىءَ الظَنَّ فَاِنَّ سُوءَالظَّنِ یُفْسِدُ الْعِبادَةَ وَ یُعَظِّمُ الْوِزْرَ»(4)؛ (از سوء ظن بپرهیز چرا که سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگین مى کند).
5ـ امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى مى فرمایند: «سُوءُ الظَّنِ بِالْمحْسِنِ شَرُّ الاثْمِ وَ اَقْبَحُ الظُّلْمِ»(5)؛ (بدگمانى نسبت به افراد نیکوکار بدترین گناه و زشت ترین ستمگرى است).
6ـ و از آن حضرت روایت شده که می فرماید: «سُوءُ الظَّنِ یُفْسِدُ الاْمُورَ وَ یَبْعَثُ عَلَى الشُّرُورِ»(6)؛ (سوء ظن کارها را به فساد مى کشد و سبب انواع شر مى شود).
7ـ امام علی(علیه السلام) می فرماید: «شَرُّ النّاسِ مَنْ لایَثِقُ بِاَحَد لِسُوءِ ظَنِّهِ وَ لایَثِقُ بِهِ اَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ»(7)؛ (بدترین مردم کسى است که به خاطر سوء ظن به هیچ کس اعتماد ندارد، و به خاطر اعمال بدش کسى به او اعتماد نمى کند).
8ـ امام در نهج البلاغه مى فرمایند: «لاتَظُنَّنَّ بِکَلِمَة خَرَجَتْ مِنْ اَحَد سُوءً وَ اَنْتَ تَجِدُ لَها فِى الْخَیْرِ مُحْتَمَلا [مَحْمِلا]»(8)؛ (هر سخنى که از دهان کسى خارج مى شود، گمان بد نسبت به آن مَبر، در حالى که مى توانى آن را حمل بر صحیح کنى).
9ـ امام امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حدیثى می فرمایند: «وَاللّهِ ما یُعَذِّبُ اللّهُ سُبْحانَهُ مُؤمِناً بَعْدَ الاْیمانِ اِلاّ بِسُوءِ ظَنِّهِ وَ سُوءِ خُلْقِهِ»(9)؛ (به خدا سوگند خداوند سبحان مؤمنى را بعد از ایمان عذاب نمى کند، مگر به خاطر سوء ظن و بداخلافى او).
و نیز آن حضرت در حدیث دیگرى می فرمایند: «مَنْ غَلَبَ عَلَیْهِ سُوءُ الظَنِّ لَمْ یَتْرُکْ بِیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلیل صُلْحاً»(10)؛ (کسى که سوء ظن بر او غالب شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد).
پی نوشت:
(1). قرب الإسناد، حمیرى، عبد الله بن جعفر، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1413 ق، چاپ اول، ص 29، احادیث متفرقة؛ وسائل الشیعة، عاملى، شیخ حر، محمد بن حسن، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 ق، چاپ اول، ج 27، ص 59، باب (عدم جواز القضاء و الحکم بالرأی و الاجتهاد و المقاییس و نحوها من الاستنباطات الظنیة فی نفس الأحکام الشرعیة)؛ ح 42؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 195، باب 62 (التهمة و البهتان و سوء الظن بالإخوان و ذم الاعتماد على ما یسمع من أفواه الرجال).
(2). المحجة البیضاء فی تهذیب الإحیاء، فیض کاشانى، ملا محسن، تصحیح و تعلیق: على اکبر غفارى، مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین، قم، 1417 ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 268، (بیان تحریم الغیبة بالقلب)؛ بحار الأنوار، همان، ج 72، ص 201، باب 62 (التهمة و البهتان و سوء الظن بالإخوان و ذم الاعتماد على ما یسمع من أفواه الرجال)؛ إحیاء علوم الدین، الغزالی، أبو حامد محمد بن محمد، دار االمعرفة، بیروت، بی تا، ج 9، ص 64.
(3). غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: رجائى، سید مهدى، دار الکتاب الإسلامی، قم، 1410 ق، چاپ دوم، ص 770، قصار 100؛ عیون الحکم و المواعظ، لیثى واسطى، على بن محمد، محقق / مصحح: حسنى بیرجندى، حسین، دار الحدیث، قم، 1376 ش، چاپ اول، ص 536.
(4). غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 171، قصار78.
(5). میزان الحکمة، ری شهری، محمد، تحقیق: دار الحدیث، دار الحدیث، 1416 ق، چاپ اول، ج 6، ص 57؛ غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 399، قصار 24.
(6). غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 399، قصار 26.
(7). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق / مصحح: درایتى، مصطفى، دفتر تبلیغات، قم، 1366 ش، چاپ اول، ص 263، سوء الظن.
(8). نهج البلاغة، شریف الرضى، محمد بن حسین، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت، قم، 1414 ق، چاپ اول، ص 538، قصار [366] 360.
(9). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 264، (ذم سوء الخلق).
(10). غرر الحکم و درر الکلم، همان، ص 650، قصار1296.
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 330.
پرسش های مرتبط:
