مراتب روزه دارى
پرسش :
روزه، از نظر مراتب و از زاویه نقشى که در تکامل انسان دارد، به چند دسته تقسیم مى شود؟
پاسخ :
از پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) روایت شده است: آسان ترین چیزى که خداوند بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته، نخوردن و نیاشامیدن است.[۱]
از احادیث، روشن مى گردد که روزه، از نظر مراتب و از زاویه نقشى که در تکامل انسان دارد، به سه دسته تقسیم مى شود و از همین روست که علماى اخلاق و سیر و سلوک، روزه را به: روزه عوام ، روزه خواص و روزه خواصّ خواص، تقسیم کرده اند و اینک، توضیح فشرده اى از آنها:
امّا روزه خواصّ خواص، روزه دل از همّت هاى دون و اندیشه هاى دنیوى و باز داشتن کلّى آن از غیر خداوند است. شکستن این مرتبه از روزه، با اندیشه درباره غیر خدا و قیامت، و فکر درباره دنیا تحقّق مى یابد ـ مگر دنیایى که به خاطر دین خواسته شود، که چنین دنیایى، توشه آخرت است و دنیا نیست ـ تا آن جا که اهل دل گفته اند: «هر کس در روزش به تدبیر آنچه با آن افطار مى کند، اهتمام ورزد، گناه بر او نوشته مى شود؛ چرا که این، از کم اطمینانى به فضل خدا و یقین اندک به روزىِ وعده داده شده خویش است».
این مرتبه، رتبه پیامبران، صدّیقان و مقرّبان است. در تفصیل قولى آن، نباید درنگ طولانى داشت؛ ولى در تحقّق عملى آن، تأمّل بجاست؛ چرا که آن، رویکرد به خداوند و روى گردانى از غیر خدا با همه همّت است و آراسته شدن به این سخن خدا که: « قُلِ اللَّهُ ثُمَ ذَرْهُمْ فِى خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ[۲]؛ بگو: «خدا»! سپس آنها را واگذار تا در باطل خویش به بازیچه مشغول باشند».[۳]
امیر مومنان ، امام على (علیه السلام) در اشاره به این سه مرتبه مى فرمایند: صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ وَ صِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صِیامِ البَطنِ؛ روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان، بهتر از روزه شکم.[۴]
هر یک از این دو مرتبه اخیر، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگى آنان، مراتب بسیارى دارد، علاوه بر این که خودِ روزه هم از زاویه انگیزه هاى روزه دار، گوناگون است. نقطه اوج این مراتب، حال روزه دارى است که انگیزه روزه دارى اش، نه بیم از کیفر و نه شوق به ثواب، بلکه تنها فرمان بُردارى از فرمان خداوند، علاقه‌مندى به نزدیکى به خداى سبحان و کسب رضا و لقاى اوست.
از خداوند سبحان مى خواهیم که توفیقمان دهد تا در راه آنچه موجب افزایش بهره ما از میهمانى کریمانه رمضان مى شود، بکوشیم و بالاترین و والاترینِ مراتب روزه دارى را به ما عنایت فرماید.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. المقنعة: ص ۳۱۰، بحار الأنوار: ج ۹۷ ص ۳۵۲.
[۲]. انعام: آیه ۹۱.
[۳]. احیاء علوم الدین: ج ۱ ص ۳۵۰ ، المحجّة البیضاء: ج ۲ ص ۱۳۱ .
[۴]. غرر الحکم: ح ۵۸۹۰ .
منبع: از رمضان بیشتر بدانیم، حسین پور شریف، انتشارات دارالحدیث، قم 1394.
از پیامبر خدا (صلّی الله علیه و آله) روایت شده است: آسان ترین چیزى که خداوند بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته، نخوردن و نیاشامیدن است.[۱]
از احادیث، روشن مى گردد که روزه، از نظر مراتب و از زاویه نقشى که در تکامل انسان دارد، به سه دسته تقسیم مى شود و از همین روست که علماى اخلاق و سیر و سلوک، روزه را به: روزه عوام ، روزه خواص و روزه خواصّ خواص، تقسیم کرده اند و اینک، توضیح فشرده اى از آنها:
دسته اوّل: روزه عوام
این مرتبه روزه، با پرهیز از مفطِرات روزه، صورت مى پذیرد، با شرحى که در کتاب هاى فقهى آمده است. این مرتبه، آسان ترین و پایین ترین مرتبه روزه است. این سخن پیامبر (صلّی الله علیه و آله) به همین مرتبه روزه اشاره دارد: إنَّ أیسَرَ مَا افتَرَضَ اللّهُ تَعالى عَلَى الصّائِمِ فی صِیامِه، تَرکُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ؛ آسان ترین چیزى که خداى متعال بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته است، نخوردن و نیاشامیدن است.دسته دوم: روزه خواص
در این مرتبه روزه، روزه دار، تنها به پرهیز از مفطِرات روزه، بسنده نمى کند؛ بلکه از همه حرام هاى الهى پرهیز مى نماید. از این رو، اجتناب از مفطِرات، شرط درستىِ روزه است و اجتناب از حرام ها، شرط قبولى آن. بر این اساس، همه احادیثى که در عنوان «مهم ترین آداب روزه دارى» آمده، به این مرتبه از روزه دارى اشاره دارند.دسته سوم: روزه خواصّ خواص
این مرتبه روزه، با باز داشتن دل و نگهدارى آن از هر چیزى (چه حلال و چه حرام) که اشغال کننده دل است، بجز خدا، به دست مى آید. ابو حامد غزّالى (م ۵۰۵ ق) در توصیف این مرتبه روزه مى گوید:امّا روزه خواصّ خواص، روزه دل از همّت هاى دون و اندیشه هاى دنیوى و باز داشتن کلّى آن از غیر خداوند است. شکستن این مرتبه از روزه، با اندیشه درباره غیر خدا و قیامت، و فکر درباره دنیا تحقّق مى یابد ـ مگر دنیایى که به خاطر دین خواسته شود، که چنین دنیایى، توشه آخرت است و دنیا نیست ـ تا آن جا که اهل دل گفته اند: «هر کس در روزش به تدبیر آنچه با آن افطار مى کند، اهتمام ورزد، گناه بر او نوشته مى شود؛ چرا که این، از کم اطمینانى به فضل خدا و یقین اندک به روزىِ وعده داده شده خویش است».
این مرتبه، رتبه پیامبران، صدّیقان و مقرّبان است. در تفصیل قولى آن، نباید درنگ طولانى داشت؛ ولى در تحقّق عملى آن، تأمّل بجاست؛ چرا که آن، رویکرد به خداوند و روى گردانى از غیر خدا با همه همّت است و آراسته شدن به این سخن خدا که: « قُلِ اللَّهُ ثُمَ ذَرْهُمْ فِى خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ[۲]؛ بگو: «خدا»! سپس آنها را واگذار تا در باطل خویش به بازیچه مشغول باشند».[۳]
امیر مومنان ، امام على (علیه السلام) در اشاره به این سه مرتبه مى فرمایند: صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ وَ صِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صِیامِ البَطنِ؛ روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان، بهتر از روزه شکم.[۴]
هر یک از این دو مرتبه اخیر، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگى آنان، مراتب بسیارى دارد، علاوه بر این که خودِ روزه هم از زاویه انگیزه هاى روزه دار، گوناگون است. نقطه اوج این مراتب، حال روزه دارى است که انگیزه روزه دارى اش، نه بیم از کیفر و نه شوق به ثواب، بلکه تنها فرمان بُردارى از فرمان خداوند، علاقه‌مندى به نزدیکى به خداى سبحان و کسب رضا و لقاى اوست.
از خداوند سبحان مى خواهیم که توفیقمان دهد تا در راه آنچه موجب افزایش بهره ما از میهمانى کریمانه رمضان مى شود، بکوشیم و بالاترین و والاترینِ مراتب روزه دارى را به ما عنایت فرماید.
پی‌نوشت‌ها:
[۱]. المقنعة: ص ۳۱۰، بحار الأنوار: ج ۹۷ ص ۳۵۲.
[۲]. انعام: آیه ۹۱.
[۳]. احیاء علوم الدین: ج ۱ ص ۳۵۰ ، المحجّة البیضاء: ج ۲ ص ۱۳۱ .
[۴]. غرر الحکم: ح ۵۸۹۰ .
منبع: از رمضان بیشتر بدانیم، حسین پور شریف، انتشارات دارالحدیث، قم 1394.
