چگونگی ادای کفاره روزه
پرسش :
کفارۀ باطل کردن روزۀ ماه رمضان و قضای آن و باطل کردن روزۀ نذر و عهد و قسم معین و باطل کردن روزۀ اعتکاف چیست؟(1)
پاسخ :
1. هرچند مد که می تواند، به فقرا اطعام بدهد و اگر نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند؛ اگرچه مثلاً یک مرتبه بگوید: «استغفر الله» و احتیاط واجب در فرض اخیر آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (حضرت امام).
2. باید به هر تعداد فقیر که قادر است، غذا بدهد و احتیاط آن است که استغفار نیز بکند و اگر به هیچ وجه قادر بر دادن غذا به فقیر نیست، فقط کافی است که استغفار کند؛ یعنی با دل و زبان بگوید: «استغفر الله» (=از خداوند بخشایش می طلبم.) و اگر بعدها تمکن پیدا کرد که روزه بگیرد یا به فقرا غذا دهد، انجام کفاره لازم نیست؛ گرچه احتیاط مستحب آن است که انجام داده شود (مقام معظم رهبری).
3. مخیر است که هجده روز روزه بگیرد یا هر چند مد که می تواند، به فقرا طعام بدهد (آیات عظام اراکی و فاضل).
4. هرمقدار می تواند، صدقه به فقرا بدهد و اگر از دادن صدقه هم عاجز است، هجده روز پی درپی روزه بگیرد و اگر روزه هم نتوانست، استغفار کند (آیت الله گلپایگانی).
5. واجب است به قدر امکان صدقه بدهد و مراد از صدقه دادن، همان اطعام به کمتر از شصت فقیر است و باید رعایت شود که به هر فقیر کمتر از یک مدّ داده نشود و اگر آن هم ممکن نیست، استغفار نماید و در هر دو صورت، احتیاط واجب آن است که هروقت بعد از آن توانایی پیدا کرد، کفاره بدهد یا آن را کامل نماید (آیات عظام سیستانی و زنجانی).
6. بنا بر احتیاط واجب، به قدر امکان تصدق و استغفار نماید و احتیاط واجب آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (آیات عظام خویی، تبریزی و وحید).
7. هر مقدار که می تواند، صدقه به فقرا بدهد و استغفار کند و اگر از دادن صدقه هم عاجز باشد، اکتفا به استغفار نماید و احتیاط واجب آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (آیت الله صافی).
8. هر چند مد که می تواند، به فقرا اطعام بدهد و اگر نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند؛ اگرچه مثلاً یک مرتبه بگوید: «استغفر الله» و احتیاط واجب آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (آیت الله نوری).
1. باید سه روز به احتیاط واجب پی درپی روزه بگیرد (حضرت امام و آیت الله نوری).
2. باید سه روز پی درپی روزه بگیرد (آیت الله مکارم).
3. باید سه روز روزه بگیرد (آیات عظام خویی، گلپایگانی، تبریزی، بهجت، فاضل، سیستانی، وحید و صافی).
آزادکردن یک برده یا سیرکردن ده فقیر یا پوشاندن ده فقیر و درصورت عدم توانایی بر این امور، سه روز روزه بگیرد (حضرت امام و آیت الله مکارم).
مخیر است بین اینکه یک برده آزاد کند یا شصت روز روزه بگیرد یا شصت فقیر سیر کند (مشهور).(9)
همان کفارۀ قسم است (آیات عظام رهبری، خویی، بهجت، تبریزی، سیستانی و وحید).
پی‌نوشت:
1- عروة الوثقی، فصل فی کفاره الصوم، مسأله 1؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1672 و 1687 و 1709 و 2654 و 2670. وحید، توضیح المسائل، مسأله 1680 و 1695 و 1717 و 2734؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ج 3، مسأله 780.
2- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1660؛ اجوبه الاستفتائات، سوال 811 و 812 و 814؛ راهنمای فتاوا، ص32، مسأله 124؛ خویی و تبریزی و وحید، منهاج الصالحین، مسأله 1586؛ استفتای خصوصی کتبی از آیت الله سیستانی.
3- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1687؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1695.
4- تقریباً750گرم (مشهور) یا تقریباً 900گرم (آیت الله زنجانی).
5- این کفاره، مربوط به باطل کردن قسم است و به روزۀ قسم ارتباطی ندارد. بنابراین اگر روزۀ قسم از نوع ماه رمضان یا قضای آن باشد، کفارۀ جداگانه ای نیز ثابت می شود.
6- توضیح المسائل مراجع، مسأله 2670؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 2734؛ راهنمای فتاوا، مسأله 136.
7- این کفاره به باطل کردن عهد مربوط است و به روزۀ عهد ارتباطی ندارد. بنابراین اگر روزۀ عهد از نوع ماه رمضان یا قضای آن باشد، کفارۀ جداگانه ای نیز ثابت می شود.
8- توضیح المسائل مراجع، مسأله 2669؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 2733.
9- در صورت عجز، مسئله اختلافی است. نک: کتاب کفارات.
10- کفاره به شکستن نذر مربوط است و به روزه ارتباطی ندارد؛ بنابراین اگر روزۀ نذر معین، روزۀ ماه رمضان یا قضای آن باشد، کفارۀ جداگانه ای ثابت می شود.
11- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1672 و 2654؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1680؛ راهنمای فتاوا، مسأله 136.
12- این کفاره به باطل کردن اعتکاف مربوط است و به روزۀ اعتکاف ارتباطی ندارد. بنابراین اگر روزۀ اعتکاف از نوع ماهرمضان یا قضای آن یا نذر معین باشد، کفارۀ جداگانه ای نیز ثابت می شود.
13- عروة الوثقی، کتاب الاعتکاف، فصل فی احکام الاعتکاف، مسأله 9.
14- در صورت عجز، مسئله اختلافی است. نک: کتاب کفارات.
15- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1709 و 1725؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1717 و 1733.
منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.
الف. کفارۀ ماه رمضان:(2)
مخیر است بین اینکه یک برده آزاد کند یا شصت روز روزه بگیرد یا شصت فقیر سیر کند یا به هرکدام یک مد طعام بدهد و چنانچه این ها برایش ممکن نباشد:1. هرچند مد که می تواند، به فقرا اطعام بدهد و اگر نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند؛ اگرچه مثلاً یک مرتبه بگوید: «استغفر الله» و احتیاط واجب در فرض اخیر آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (حضرت امام).
2. باید به هر تعداد فقیر که قادر است، غذا بدهد و احتیاط آن است که استغفار نیز بکند و اگر به هیچ وجه قادر بر دادن غذا به فقیر نیست، فقط کافی است که استغفار کند؛ یعنی با دل و زبان بگوید: «استغفر الله» (=از خداوند بخشایش می طلبم.) و اگر بعدها تمکن پیدا کرد که روزه بگیرد یا به فقرا غذا دهد، انجام کفاره لازم نیست؛ گرچه احتیاط مستحب آن است که انجام داده شود (مقام معظم رهبری).
3. مخیر است که هجده روز روزه بگیرد یا هر چند مد که می تواند، به فقرا طعام بدهد (آیات عظام اراکی و فاضل).
4. هرمقدار می تواند، صدقه به فقرا بدهد و اگر از دادن صدقه هم عاجز است، هجده روز پی درپی روزه بگیرد و اگر روزه هم نتوانست، استغفار کند (آیت الله گلپایگانی).
5. واجب است به قدر امکان صدقه بدهد و مراد از صدقه دادن، همان اطعام به کمتر از شصت فقیر است و باید رعایت شود که به هر فقیر کمتر از یک مدّ داده نشود و اگر آن هم ممکن نیست، استغفار نماید و در هر دو صورت، احتیاط واجب آن است که هروقت بعد از آن توانایی پیدا کرد، کفاره بدهد یا آن را کامل نماید (آیات عظام سیستانی و زنجانی).
6. بنا بر احتیاط واجب، به قدر امکان تصدق و استغفار نماید و احتیاط واجب آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (آیات عظام خویی، تبریزی و وحید).
7. هر مقدار که می تواند، صدقه به فقرا بدهد و استغفار کند و اگر از دادن صدقه هم عاجز باشد، اکتفا به استغفار نماید و احتیاط واجب آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (آیت الله صافی).
8. هر چند مد که می تواند، به فقرا اطعام بدهد و اگر نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند؛ اگرچه مثلاً یک مرتبه بگوید: «استغفر الله» و احتیاط واجب آن است که هروقت بتواند، کفاره را بدهد (آیت الله نوری).
ب. کفارۀ قضای ماه رمضان:(3)
اطعام ده مسکین، هرکدام یک مد طعام(4) و درصورت عدم توانایی:1. باید سه روز به احتیاط واجب پی درپی روزه بگیرد (حضرت امام و آیت الله نوری).
2. باید سه روز پی درپی روزه بگیرد (آیت الله مکارم).
3. باید سه روز روزه بگیرد (آیات عظام خویی، گلپایگانی، تبریزی، بهجت، فاضل، سیستانی، وحید و صافی).
ج. کفارۀ(5) روزه قسم معین:(6)
آزادکردن یک برده یا سیرکردن ده فقیر یا پوشاندن ده فقیر و درصورت عدم توانایی بر این امور، سه روز پی درپی روزه بگیرد (آیات عظام خویی، گلپایگانی، صافی، تبریزی، فاضل، سیستانی، وحید و زنجانی).آزادکردن یک برده یا سیرکردن ده فقیر یا پوشاندن ده فقیر و درصورت عدم توانایی بر این امور، سه روز روزه بگیرد (حضرت امام و آیت الله مکارم).
د. کفارۀ(7) روزۀ عهد معیّن:(8)
مخیر است بین اینکه یک برده آزاد کند یا شصت روز روزه بگیرد یا شصت فقیر سیر کند (مشهور).(9)
ه. کفارۀ(10) روزۀ نذر معین:(11)
همان کفارۀ ماه رمضان است (حضرت امام و آیات عظام فاضل، زنجانی و مکارم).همان کفارۀ قسم است (آیات عظام رهبری، خویی، بهجت، تبریزی، سیستانی و وحید).
و. کفارۀ(12) روزۀ اعتکاف:(13)
مخیر است بین اینکه یک برده آزاد کند یا شصت روز روزه بگیرد یا شصت فقیر سیر کند (مشهور).(14)ی. کفارۀ فدیه و کفارۀ تأخیر:(15)
دادن یک مد طعام به فقیر (مشهور).پی‌نوشت:
1- عروة الوثقی، فصل فی کفاره الصوم، مسأله 1؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1672 و 1687 و 1709 و 2654 و 2670. وحید، توضیح المسائل، مسأله 1680 و 1695 و 1717 و 2734؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ج 3، مسأله 780.
2- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1660؛ اجوبه الاستفتائات، سوال 811 و 812 و 814؛ راهنمای فتاوا، ص32، مسأله 124؛ خویی و تبریزی و وحید، منهاج الصالحین، مسأله 1586؛ استفتای خصوصی کتبی از آیت الله سیستانی.
3- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1687؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1695.
4- تقریباً750گرم (مشهور) یا تقریباً 900گرم (آیت الله زنجانی).
5- این کفاره، مربوط به باطل کردن قسم است و به روزۀ قسم ارتباطی ندارد. بنابراین اگر روزۀ قسم از نوع ماه رمضان یا قضای آن باشد، کفارۀ جداگانه ای نیز ثابت می شود.
6- توضیح المسائل مراجع، مسأله 2670؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 2734؛ راهنمای فتاوا، مسأله 136.
7- این کفاره به باطل کردن عهد مربوط است و به روزۀ عهد ارتباطی ندارد. بنابراین اگر روزۀ عهد از نوع ماه رمضان یا قضای آن باشد، کفارۀ جداگانه ای نیز ثابت می شود.
8- توضیح المسائل مراجع، مسأله 2669؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 2733.
9- در صورت عجز، مسئله اختلافی است. نک: کتاب کفارات.
10- کفاره به شکستن نذر مربوط است و به روزه ارتباطی ندارد؛ بنابراین اگر روزۀ نذر معین، روزۀ ماه رمضان یا قضای آن باشد، کفارۀ جداگانه ای ثابت می شود.
11- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1672 و 2654؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1680؛ راهنمای فتاوا، مسأله 136.
12- این کفاره به باطل کردن اعتکاف مربوط است و به روزۀ اعتکاف ارتباطی ندارد. بنابراین اگر روزۀ اعتکاف از نوع ماهرمضان یا قضای آن یا نذر معین باشد، کفارۀ جداگانه ای نیز ثابت می شود.
13- عروة الوثقی، کتاب الاعتکاف، فصل فی احکام الاعتکاف، مسأله 9.
14- در صورت عجز، مسئله اختلافی است. نک: کتاب کفارات.
15- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1709 و 1725؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1717 و 1733.
منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.
