سازگاری هدایت الهی با عدالت خداوند

پرسش :

خدا در قرآن می‌گوید: «خدا هر که را بخواهد هدایت می‌کند و هر که را بخواهد گمراه می‌کند.» آیا این بر خلاف عدالت خدا نیست؟

پاسخ :
هدایت کردن بر دو نوع و گمراه کردن هم بر دو نوع است. هدایت کردن گاهی ابتدایی و گاهی پاداشی و گمراه کردن هم گاهی ابتدایی و گاهی مجازاتی است.

هدایت کردن ابتدایی یعنی اینکه خدا از آغاز زمینه‌های هدایت همه‌ی مردم را فراهم کرده و با دادن عقل و فرستادن پیامبر‌ها راه سعادت را به آنها نشان داده است.

خدای مهربان کسی را از این نوع هدایت محروم نمی‌کند و در بهره مندی مردم از این هدایت تبعیضی قائل نمی‌شود. هدایت کردن پاداشی یعنی خدا به مومنان و نیکوکارهایی که در راه بندگی خدا قدم می‌گذارند، توفیقات بیشتری عنایت و به خاطره خوبی‌های آنها راه سعادت را برایشان هموار تر می‌کند.

در قران کریم هر دو نوع هدایت به خدا نسبت داده شده است. این دو نوع هدایت با عدالت خداو اختیار انسان تضادی ندارد.

گمراه کردن ابتدایی یعنی اینکه خدا مردم را قبل از انتخاب راه حق یا باطل، فریب بدهد و با ترفند‌هایی به گمراهی بکشاند. این نوع گمراه کردن قطعاً برخلاف عدالت و رحمت خداست و قرآن همچنین چیزی را به خدا نسبت نداده نمی‌دهد.

اما نوع دیگری از گمراه کردن، گمراه کردن مجازاتی است و می‌توان آن را به خدا نسبت داد که با عدالت خدا و اختیار انسان تضادی ندارد. گمراه کردن مجازاتی این است که خدا بدکاران و ظالمان را که بر رفتار خود اصرار می‌ورزند و توبه هم نمی‌کنند، از لطف خود محروم می‌کند. در نتیجه آنها بیش از گذشته در گمراهی فرو می‌روند و با سرعت بیش تری به سوی بد بختی حرکت می‌کنند. خدا آنها را به حال خودشان وا می‌گذارد و از هشدارهای بیدار گر و هدایت بخش خود، محرومشان می‌کند. این نوع گمراه کردن، بخشی از کیفرهای خدا به مجرمان است. با توجه به آنچه گفته شد، در هدایت کردن‌های خدا و در گمراه کردن‌های او بی عدالتی و تبعیضی وجود ندارد. هدایت او همه را در برمی‌گیرد و گمراه کردنش هم فقط جنبه مجازات و کیفر دارد و نتیجه‌ی عمل خود انسان است.

منبع: هفتاد پرسش و پاسخ درباره‌ خدا، غلامرضا حیدری ابهری، تهران: انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1392.