فواید و کاربردهای شناخت فلسفه احکام

پرسش :

شناخت فلسفه احکام و بیان آنها از قرآن و روایات اسلامى، چه فواید و کاربردهایى دارد؟

پاسخ :
اگر فلسفۀ احکام به ادلّۀ محکم و در خور پذیرش شرعى مستند باشد، داراى فواید و کاربردهاى بسیارى است که برخى از آن‌ها عبارتند از:
 

1. ایجاد انگیزه مضاعف در میدان عمل

عمل عبادى، باید تنها براى رضاى خدا انجام گیرد، نه حکمتى که براى انجام آن عمل وجود دارد؛ ولى شخصى که فایده عمل خویش را مى‌داند، معمولاً با میل و رغبت و انگیزه بیش‌ترى عمل را انجام مى‌دهد و از سوى دیگر، عناصر وسوسه انگیز نمى‌توانند به بهانه بى ثمر بودن آن عمل، فرد را به انکار و بى تفاوتى و شک بکشانند.1

فخر رازى در این باره مى‌نویسد: «شناخت فلسفه احکام، فایده مهمى است، زیرا نفوس بشرى به پذیرش احکامى میل دارند که مطابق ملاک‌هاى عقلى و علمى است و به عکس، در پذیرش احکامى که تنها تعبدى هستند، بى میل است»2
 

2. اثبات حکمت خداوند

حکمت، که از صفات الهى است، با دلیل‌هاى گوناگونى اثبات شدنى است، که یکى از آن‌ها، شناخت فلسفه احکام است؛ چه این که معلمان و مبلغان اندیشه دینى، براى معتقد ساختن مردم به حکمت الهى و تفهیم به ایشان از مثال‌ها و نمونه‌هایى سود مى‌جویند که بر اساس فهم بشرى یا دریافت‌هاى علمى، آثار حکیم بودن صانع در آن‌ها آشکار است. و این شیوه‌اى است که خود قرآن نیز به کار بسته است. مانند «و ما خَلَقتُ‌ الجِنَّ‌ والاِنسَ‌ الّا لِیَعبُدون».3
 

3. شناخت ابعاد اعجازى قرآن

قرآن از زاویه‌هاى گوناگونى معجزه است که یکى از آن‌ها بُعد علمى و واقع بینى آیات است، زیرا قرآن در زمانى انسان را به ارزش‌ها فراخوانده و حلال و حرام‌ها و قوانین مدنى و اجتماعى را براى ایشان باز گفته که دانش محدود بشر به او اجازه دریافت ضرورت و اهمیت آن فرمان‌ها را نمى‌داده است و امروز در پرتو شناخت‌هاى تجربى و علمى، فلسفه بسیارى از آن احکام روشن شده و آشکارتر نیز خواهد شد و چه بسا این، یکى از جلوه‌هاى آن آیاتى باشد که خداوند هماره وعده ظهور و تجلى نوین آن را داده است.4

پی‌نوشت‌ها:
(1). مقاصد الشریعه، یوسف احمد، ص 141
(2). المحصول، فخر رازى، ج 5، ص 315
(3). ذاریات/ 56 و نیز ر.ک: مؤمنون/ 115؛ حدید/ 25؛ دخان/ 38-39
(4) . فصلنامه پژوهش‌هاى قرآنى، ش 3، ص 71-72

منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.