شمول رحمت خدا بر گناهکاران در صورت توبه
پرسش :
آیا رحمت خدا شامل حال گنهکاران هم مى شود؟
پاسخ :
پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیات 53 ـ 55 سوره «زمر» به دست آورد. خداوند در این آیات با لحنى آکنده از نهایت لطف و محبت، آغوش رحمتش را به روى همگان باز کرده و فرمان عفو آنها را صادر نموده، مى فرماید: (به آنها بگو اى بندگان من که بر خودتان اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى بخشد که او بخشنده و مهربان است)؛ «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ».
دقت در تعبیرات این آیه، نشان مى دهد که از امیدبخش ترین، آیات قرآن مجید نسبت به همه گنهکاران است، شمول و گستردگى آن، به حدى است که طبق روایتى، امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود: (در تمام قرآن آیه اى وسیع تر از این آیه نیست)؛ «ما فِى القُرْآنِ آیَةٌ أَوْسَعُ مِنْ یا عِبادِىَ الَّذِیْنَ أَسْرَفُوا...». (1)
در اینجا دو مسأله، فکر مفسران را به خود مشغول ساخته که اتفاقاً راه حل آن در خود آیه و آیات بعد نهفته است:
نخست این که: آیا عمومیت آیه، همه گناهان حتى شرک و گناهان کبیره دیگر را فرا مى گیرد؟ اگر چنین است، پس چرا در آیه 48 سوره «نساء» شرک از گناهان قابل بخشش استثناء شده است؟ «إِنَّ اللّهَ لایَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ»؛ (خداوند شرک را نمى بخشد، اما کمتر از آن را براى هر کس که بخواهد مى بخشد).
دیگر این که: آیا این وعده غفران که در آیه مورد بحث آمده است، مطلق است یا مشروط به توبه و مانند آن؟
البته این دو سؤال، به هم مربوط است و پاسخ آن را در آیات بعد به خوبى مى توان یافت؛ زیرا سه دستور در آیات بعد داده شده، که همه چیز را روشن مى سازد:
1- «وَ أَنِیبُوا إِلى رَبِّکُمْ»؛ (به سوى پروردگارتان باز گردید).
2- «وَ أَسْلِمُوا لَهُ»؛ (در برابر فرمان او تسلیم شوید).
3- «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ»؛ (از بهترین دستوراتى که از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پیروى کنید).
این دستورهاى سه گانه، مى گوید درهاى غفران و رحمت به روى همه بندگان بدون استثنا گشوده است، مشروط بر این که: بعد از ارتکاب گناه به خود آیند، و تغییر مسیر دهند، رو به سوى درگاه خدا آورند، در برابر فرمانش تسلیم باشند، و با عمل، صداقت خود را در این توبه و انابه، نشان دهند، به این ترتیب نه شرک از آن مستثناست و نه غیر آن، و نیز مشروط بودن این عفو عمومى و رحمت واسعه، به شرائطى غیر قابل انکار است.
و اگر مى بینیم در آیه 48 سوره «نساء» بخشش و عفو مشرکان را استثنا کرده در مورد مشرکانى است که در حالت شرک از دنیا بروند، نه آنها که بیدار شوند و راه حق پیش گیرند، چرا که اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان صدر اسلام، چنین بوده اند.
اگر حال بسیارى از مجرمان را در نظر بگیریم که، بعد از انجام گناهان کبیره، چنان ناراحت و پشیمان مى شوند که باور نمى کنند راه بازگشتى به روى آنها باز باشد، و آن چنان خود را آلوده مى دانند که با هیچ آبى قابل شستشو نیستند، مى پرسند: آیا به راستى گناهان ما قابل بخشش است؟
آیا راهى به سوى خدا براى ما باز است؟ آیا پلى در پشت سر ما وجود دارد که ویران نشده باشد؟ مفهوم آیه را به خوبى درک مى کنیم؛ زیرا آنها آماده هر گونه توبه اند ولى گناه خود را قابل بخشش نمى دانند، مخصوصاً اگر بارها توبه کرده باشند، و شکسته باشند.
این آیه، به همه آنها نوید مى دهد که راه به روى همه شما، باز است.
پی نوشت:
(1). «مجمع البیان» و تفسیر «قرطبى»، و تفسیر «صافى»، ذیل آیه مورد بحث.
منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 19، ص 521.
پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیات 53 ـ 55 سوره «زمر» به دست آورد. خداوند در این آیات با لحنى آکنده از نهایت لطف و محبت، آغوش رحمتش را به روى همگان باز کرده و فرمان عفو آنها را صادر نموده، مى فرماید: (به آنها بگو اى بندگان من که بر خودتان اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى بخشد که او بخشنده و مهربان است)؛ «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ».
دقت در تعبیرات این آیه، نشان مى دهد که از امیدبخش ترین، آیات قرآن مجید نسبت به همه گنهکاران است، شمول و گستردگى آن، به حدى است که طبق روایتى، امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود: (در تمام قرآن آیه اى وسیع تر از این آیه نیست)؛ «ما فِى القُرْآنِ آیَةٌ أَوْسَعُ مِنْ یا عِبادِىَ الَّذِیْنَ أَسْرَفُوا...». (1)
در اینجا دو مسأله، فکر مفسران را به خود مشغول ساخته که اتفاقاً راه حل آن در خود آیه و آیات بعد نهفته است:
نخست این که: آیا عمومیت آیه، همه گناهان حتى شرک و گناهان کبیره دیگر را فرا مى گیرد؟ اگر چنین است، پس چرا در آیه 48 سوره «نساء» شرک از گناهان قابل بخشش استثناء شده است؟ «إِنَّ اللّهَ لایَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ»؛ (خداوند شرک را نمى بخشد، اما کمتر از آن را براى هر کس که بخواهد مى بخشد).
دیگر این که: آیا این وعده غفران که در آیه مورد بحث آمده است، مطلق است یا مشروط به توبه و مانند آن؟
البته این دو سؤال، به هم مربوط است و پاسخ آن را در آیات بعد به خوبى مى توان یافت؛ زیرا سه دستور در آیات بعد داده شده، که همه چیز را روشن مى سازد:
1- «وَ أَنِیبُوا إِلى رَبِّکُمْ»؛ (به سوى پروردگارتان باز گردید).
2- «وَ أَسْلِمُوا لَهُ»؛ (در برابر فرمان او تسلیم شوید).
3- «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ»؛ (از بهترین دستوراتى که از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پیروى کنید).
این دستورهاى سه گانه، مى گوید درهاى غفران و رحمت به روى همه بندگان بدون استثنا گشوده است، مشروط بر این که: بعد از ارتکاب گناه به خود آیند، و تغییر مسیر دهند، رو به سوى درگاه خدا آورند، در برابر فرمانش تسلیم باشند، و با عمل، صداقت خود را در این توبه و انابه، نشان دهند، به این ترتیب نه شرک از آن مستثناست و نه غیر آن، و نیز مشروط بودن این عفو عمومى و رحمت واسعه، به شرائطى غیر قابل انکار است.
و اگر مى بینیم در آیه 48 سوره «نساء» بخشش و عفو مشرکان را استثنا کرده در مورد مشرکانى است که در حالت شرک از دنیا بروند، نه آنها که بیدار شوند و راه حق پیش گیرند، چرا که اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان صدر اسلام، چنین بوده اند.
اگر حال بسیارى از مجرمان را در نظر بگیریم که، بعد از انجام گناهان کبیره، چنان ناراحت و پشیمان مى شوند که باور نمى کنند راه بازگشتى به روى آنها باز باشد، و آن چنان خود را آلوده مى دانند که با هیچ آبى قابل شستشو نیستند، مى پرسند: آیا به راستى گناهان ما قابل بخشش است؟
آیا راهى به سوى خدا براى ما باز است؟ آیا پلى در پشت سر ما وجود دارد که ویران نشده باشد؟ مفهوم آیه را به خوبى درک مى کنیم؛ زیرا آنها آماده هر گونه توبه اند ولى گناه خود را قابل بخشش نمى دانند، مخصوصاً اگر بارها توبه کرده باشند، و شکسته باشند.
این آیه، به همه آنها نوید مى دهد که راه به روى همه شما، باز است.
پی نوشت:
(1). «مجمع البیان» و تفسیر «قرطبى»، و تفسیر «صافى»، ذیل آیه مورد بحث.
منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 19، ص 521.
