منظور از مقام محمود در مورد پیامبر اکرم (ص)

پرسش :

منظور از «مقام محمود» در مورد پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) چیست؟

پاسخ :
خداى متعال در آیه 79 سوره «اسراء» خطاب به پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: (و پاسى از شب را از خواب برخیز، و قرآن [و نماز] بخوان. این یک وظیفه اضافى براى توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستایش برساند)؛ «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً».

مفسران معروف اسلامى این تعبیر را اشاره به نافله شب که در فضیلت آن روایات بسیارى وارد شده دانسته اند، هر چند آیه، صراحت در این مسأله ندارد ولى با قرائن مختلفى که در دست است، این تفسیر روشن به نظر مى رسد.

بدون شک، «مقام محمود» مقام بسیار برجسته اى است که ستایش برانگیز است (چرا که «محمود» از ماده «حمد» به معنى ستایش مى باشد).

و از آنجا که این کلمه، به طور مطلق آمده است، شاید اشاره به این باشد که ستایش همگان را از اولین و آخرین متوجه تو مى کند.

روایات اسلامى، اعم از روایات اهل بیت(علیهم السلام) و روایاتى که از طرق برادران اهل تسنن نقل شده است، مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت کبرى تفسیر کرده است؛ چرا که پیامبر(صلى الله علیه وآله) بزرگترین شفیعان در عالم دیگر است و آنها که شایسته شفاعت باشند، مشمول این شفاعت بزرگ خواهند شد.

این تفسیر در روایات متعددى نیز وارد شده است:
در تفسیر «عیاشى» از امام باقر(علیه السلام) یا امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که: در تفسیر جمله «عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً» فرمود: «هِىَ الْشَّفاعَةُ».

بعضى از مفسران کوشش کرده اند: از مفهوم خود آیه، این حقیقت را دریابند. آنها معتقدند:
جمله «عَسى أَنْ یَبْعَثَکَ» دلیل بر این است: این مقامى که خدا در آینده به تو خواهد داد، مقامى است که ستایش همگان را برمى انگیزد، زیرا سودش به همگان مى رسد، (چرا که محمود در جمله بالا مطلق است و هیچ گونه قید و شرطى ندارد).

از این گذشته، حمد و ستایش در برابر یک عمل اختیارى است، و چیزى که واجد همه این صفات باشد، چیزى جز شفاعت عامه پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیست.(1)

این احتمال نیز وجود دارد که: «مقام محمود» همان نهایت قرب به پروردگار است که یکى از آثارش، شفاعت کبرى مى باشد (دقت کنید).

گر چه مخاطب در این آیه، ظاهراً پیامبر(صلى الله علیه وآله) است، ولى از یک نظر، مى توان حکم آن را تعمیم داده گفت: همه افراد با ایمان که برنامه الهى روحانى تلاوت و نماز شب را انجام مى دهند، سهمى از مقام محمود خواهند داشت، و به میزان ایمان و عمل خود، به بارگاه قرب پروردگار راه خواهند یافت، و به همان نسبت مى توانند شفیع و دستگیر واماندگان در راه شوند.

زیرا مى دانیم: هر مؤمنى در شعاع ایمان خود، از مقام شفاعت برخوردار خواهد بود، ولى مصداق اَتَمّ و اکمل این آیه، شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) است.

پی نوشت:
(1). «المیزان»، جلد 1، صفحه 178.

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی دام ظله، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 12، ص 258.