پرسش :

دوست يعني چه؟ لطفا به صورت كلي بيان كنيد.

پاسخ :
انسان همان گونه كه به غذا براي جسم خود نياز دارد، روح او نيز نياز به تغذيه دارد. دوستي و محبت به ديگران و انتظار محبت از ديگران، يكي از نيازهاي روحي و عاطفي انسان است.
هيچ چيزي براي انسان وحشتناك تر از تنهايي نيست.
بيچاره‏ترين انسان، كسي است كه دوستي نداشته باشد و از دوست محروم باشد. از طرف ديگر انسان موجودي اجتماعي است و درون جامعه و در همكاري با ديگران است كه مي‏تواند به نيازهاي خود دست يابد.
همكاري هر چه بهتر و در سايه دوستي و رفاقت به ديگران صورت مي‏پذيرد، پس حتي براي نيازهاي مادي نياز به دوستي با ديگران دارد.
دوستي و محبت واقعي، گذشتن از خودخواهي و خودپسندي است، انسان خودخواه و خودپسند، هيچ گاه دوست واقعي نخواهد داشت.
اولين قدم براي رسيدن به دوستي و محبت، آگاهي از درون خود و احساس نياز دروني و خود را نيازمند ديدن است. انسان خودخواه و خودپسند، خود را بي نياز و برتر مي‏بيند.
بنابراين نمي‏تواند كسي را دوست داشته باشد، حتي باعث تنفر ديگران مي‏شود.
براي آن كه بدانيم با چه كساني بايد مرتبط نباشيم، به سراغ كلمات گوهربار اولياي الهي برويم. از آن ميان به وصايا و نصايح اميرمؤمنان(ع) گوش بدهيم:
حضرت مي‏فرمايد: "فرزندم! از دوستي با احمق برحذر باش، چرا كه مي‏خواهد به تو سود رساند، اما در عوض زيان مي‏رساند. از رفاقت با بخيل بپرهيز، زيرا هنگامي كه به او نيازمندي، از تو روي گردان مي‏شود. از دوستي با فاجر (كساني كه به طور آشكار و با بي حيايي گناه مي‏كنند) دوري كن، چرا كه تو را به اندك چيزي مي‏فروشد. از دوستي با دروغ پرداز خودداري نما، چرا كه مانند سراب است؛ دور را به تو نزديك و نزديك را دور نشان مي‏دهد".(1)
امام علي(ع) براي دوست واقعي سه علامت بيان مي‏كند:
"دوست هنگامي واقعاً دوست است كه دوستي برادر خويش را در سه حال نگاه دارد: در حال نكبت، در حال غيبت (يعني در حالي كه دوستش غايب است) و پس از رحلت"(2) يعني وقتي دوستش از دنيا رفت، به ياد او بوده بازمانده‏اي دارد، حال او را بپرسد و براي دوستش خيرات بفرستد.
حضرت صادق(ع) از جدش حديث نقل كرده كه فرمود: "پدرم علي بن الحسين(ع) به من فرمود: پنج كس را در نظر بگير و با آن‏ها همراه و همصحبت و رفيق راه (سفر) مشو...
پرهيز از همراهي و رفاقت با دروغگو، زيرا او به منزله سرابي است كه دور را به تو نزديك و نزديك را به تو دور نشان مي‏دهد. بپرهيز از رفاقت با فاسق، زيرا او تو را به لقمه‏اي از خوراكي يا كمتر از آن مي‏فروشد. بپرهيز از رفاقت با بخيل، زيرا او دست از كمك به تو به وسيله ثروتش برمي‏دارد، هنگامي كه بدان نيازمندي. بپرهيز از رفاقت با احمق، زيرا مي‏خواهد به تو سود رساند (اما به واسطه حماقتش) به تو زيان مي‏رساند. بپرهيز از رفاقت با قاطع رحم و پيمان شكنان...".(3)
دوست به معناي يار و ياور و همدم و غمخوار است. انسان ناگزير از انتخاب دوست است و سعي مي‏كند شخصي را براي ساعات خلوت زندگيش برگزيند كه از او ايمن بوده، در مقابل مشكلات و خطرات زندگي، او را ياري كند. در جهان امروز به كارگيري دقت و هوشياري در انتخاب دوست شايسته، از زمان‏هاي ديگر لازم تر است؛ زيرا دوست ناباب گاهي كانون خانواده را به مخاطره مي‏اندازد. پس لازم است با به كارگيري نصايح بزرگان دين، در انتخاب دوست، دقت بيشتري نشان دهيم و اوصاف و علائمي را كه ائمه اطهار بيان فرمودند، مورد توجه قرار دهيم.
نداشتن دوست بهتر از داشتن دوستي است كه به ظاهر دوست است، اما در باطن نقشه‏اي در سر دارد قابل اعتماد نيست.
رسيدن بن ملاك معقول در انتخاب دوست مطمئن معلوم است و از موارد مثبت كه در احاديث آمده، مي‏توان با افراد رفاقت برقرار كرد.
پي‏نوشت‏ها:
1 - عباس عزيزي، نهج‏البلاغه موضوعي، ص 353، شماره 721.
2 - همان، ص 357، شماره 732.
3 - اصول كافي، ج 4، ص 85، حديث 7.
eporsesh.com