منزلت هر کس به قدر همت اوست
امام علی علیه السلام فرمودند:
قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَی قَدْرِ هِمَّتِهِ وَ صِدْقُهُ عَلَی قَدْرِ مُرُوءَتِهِ وَ شَجَاعَتُهُ عَلَی قَدْرِ أَنَفَتِهِ وَ عِفَّتُهُ عَلَی قَدْرِ غَیْرَتِهِ.
ارزش و منزلت هر کس به قدر همت او و راستی و صداقتش به قدر جوانمردی، و شجاعتش به قدر حمیت و ننگ داشتن از بدنامی و عفتش به قدر غیرت اوست.
نهج البلاغه، حکمت 44
شرح حدیث:
1-ارزش و منزلت هر کس به قدر همت اوست:
نظر بلندی و همت عالی نشان بزرگی روح و آزادگی است اگر کسی همت و تلاش خود را برای کارهای با اهمیت و گرانقدر بگذارد و نیت کند تا به درجات عالی علمی و تقوایی برسد و در عصر خود نمونه و فرهیخته و جزو نخبگان درجه یک جامعه شود در صورتی که به آن اهداف هم نرسد بدون اجر و پاداش نخواهد بود.
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود:
نیَّهُ المُومِن خَیرٌ مِن عَمَلِه... وَ کُلُّ عامِلٍ یَعمَلُ عَلی نیَّتِهِ (1)
نیت مومن از عمل او بهتر است و هر کسی که کاری انجام می دهد بر حسب نیت او می باشد.
همان گرامی فرمود:
هَمَّ بِالحَسَنَهِ وَ اِن لَم تَعمَلها لِکَی لا تُکتَبُ مِنَ الغافِلینَ (2)
تو هم برای کارهای خیر و مهم همت کن اگر توفیق به انجام آن نیافتی جای امیدواری است که از جمله غافلین تو را ننویسند.
یادمان نرود که مولایمان علی علیه السلام فرمود ارزش هر کس به اندازه همت اوست. بعضی در موضوع تبلیغ و ارشاد خلق در تلاش اند که فقط خانواده خود را تربیت صحیح کنند و بعضی در مقام اصلاح همسایگان و محله خودندو بعضی همت را عالی تر قرار داده و می خواهند یک شهر و یک استان و عده ای هم یک کشور و مردمش را و بلکه دنیا را از تباهی و فساد رهایی بخشند. ارزش هر کدام آنها به اندازه همتشان می باشد.
2-راستی و صداقت هر کس به قدر جوانمردی اوست:
بزرگوری به این است که انشان ظاهر و باطنش یکی باشد با خدا و بندگان او به صدق در گفتار و عمل برخورد کند این حالت درجات دارد هر چه مرتبه آن بالا باشد درجه جوانمردی و بزرگواری بالاتر است درباره راستی و صداقت با خداوند تبارک و تعالی در قرآن شریف می خوانیم:
طَاعَهٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ (3)
راه خدا اطاعت و گفتار نیکو است زمانی که فرمان خدا قطعی می شود اگر کلام خدا را تصدیق کنند و با خدا صادق باشند برای آنها از هر چیز بهتر است.
رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا(4)
مردانی هستند که به پیمان خویش با خداوند متعال صادقند بعضی از ایشان با تعهد خویش بسر برده (به لقاء الله نایل شده اند) و بعضی از ایشان منتظرند برای هر چیزی میزانی هست و هر چیزی را با ابزاری معین وزن می کنند معمولا مایعات را با لیتر وزن می کنند برای تعیین عرض و طول از متر استفاده می شود جمادات را نوعا با گرم و کیلوگرم می سنجند حرارت و برودت را با میزان الحراره تعیین می نمایند و ایمان و جوانمردی را با میزان صدق و راستی می سنجند. صداقت افراد نشان می دهد که تا چه اندازه بزرگوار و مومن اند.
3-شجاعت هر کس به قدر حمیت و ننگ داشتن از بدنامی است:
چه ارتباطی بین شجاعت و تعصب صحیح و ننگ از بدنامی وجود دارد؟
کسی که به استقلال مملکت و سرزمین خود و حفظ ناموس و مقدساتش تعصب و حمیت دارد و نمی خواهد ننگ ذلت را بپذیرد آدم شجاعی است و شجاعت خود را در میدان کارزار با کسانی که قصد سوء نسبت به آب و خاک کشورش دارند و یا قصد تعرض به ناموس و عقاید دینی او دارند نشان می دهد و گاه تا مرز شهادت از آنچه که برشمردیم دفاع می کند. تعصب چیز خوبی نیست مگر در مواردی که ذکر شد و یا برای حفظ ارزش های انسانی و معنوی به این خطبه مولایمان علی علیه السلام دقت کنید.
فإن کانَ لابُدَّ مِنَ العَصَبِیَّهِ فلْیَکُن تَعَصُّبُکُم لِمَکارِمِ الخِصالِ ، ومَحامِدِ الأفعالِ، ومَحاسِنِ الاُمورِ ، الّتی تَفاضَلَت فیها المُجَداءُ والنُجَداءُ مِن بُیوتاتِ العَرَبِ، ویَعاسیبُ القَبائلِ ، بِالأخلاقِ الرَّغیبَهِ، والأحلامِ العَظیمَهِ، والأخطارِ الجَلیلَهِ ، والآثارِ المَحمودَهِ. فتَعَصَّبوا لِخِلالِ الحَمدِ مِنَ الحِفظِ لِلجِوارِ، والوَفاءِ بِالذِّمامِ ، والطَّاعَهِ لِلبِرِّ ، والمَعصِیَهِ لِلکِبرِ ، والأخذِ بِالفَضلِ، والکَفِّ عَنِ البَغیِ، والإعظامِ لِلقَتلِ ، والإنصافِ لِلخَلقِ، والکَظمِ لِلغَیظِ ، واجتِنابِ الفَسادِ فی الأرضِ. (5)
و اگر ناچارید از تعصب ورزیدن پس تعصب خود را د رکسب مکارم اخلاق و کارهای پسندیده و امور شایسته به کار بندید که باعث مجد و شرف و عظمت عرب و روسای قبایل بود و این برتری به علت دارا بودن اخلاق پسندیده و عقل های بزرگ و کارهای عظیم و برخورداری از منزلت و آثار ستوده بود پس برای خصلت های پسندیده تعصب نمایید از قبیل رعایت حقوق همسایه ووفای به عهد و فرمانبری از نیکان و نافرمانی از متکبران و به دست آوردن فضیلت و خودداری از ستمگری و بزرگ شمردن قتل نفس و انصاف درباره خلق خدا و فرو بدن غیظ و پرهیز از فساد روی زمین
4-عفت هر کس به اندازه غیرت اوست:
انسان غیرتمند حاضر نیست پاکدامنی خود و خانواده اش مخدوش شود بنابراین با تمام مظاهر فساد و هر آنچه سبب می شود به عفاف صدمه وارد کند ستیز می نماید.
در صد عفت افراد به اندازه درصد غیرت آنهاست هر چه برخورداری از غیرت در آن ها ضعیف باشد پاکی و عفاف نیز در آنها ضعیف است
امام صادق علیه السلام میفرمود:
اِنَّ اللهَ تبارَکَ و تعالی غیُورٌ یُحِبَّ کُلَّ غیورٍ و لِغیرتِهِ حَرَّمَ الفواحِشَ ظاهِرها وَ باطِنَها (6)
خدای تبارک و تعالی غیرتمند است و هر غیرتمندی را دوست می دارد و از غیرتمندی اوست که زشتکاری ها را پیدا و ناپیدا حرام فرموده است.
نتیجه آنکه هر مومنی که از حرام و فحشاء خود و خانواده اش را بر حذر بدارد عفیف و غیرتمند است.
پی نوشت:
1- سفینه البحار ج 2 ص 627
2- وسایل الشیعه ج1 ص 40
3- محمد صلی الله علیه و آله آیه 21
4- احزاب 23
5- نهج البلاغه خطبه 234
6- کافی ج 5ص535
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
نظر بلندی و همت عالی نشان بزرگی روح و آزادگی است اگر کسی همت و تلاش خود را برای کارهای با اهمیت و گرانقدر بگذارد و نیت کند تا به درجات عالی علمی و تقوایی برسد و در عصر خود نمونه و فرهیخته و جزو نخبگان درجه یک جامعه شود در صورتی که به آن اهداف هم نرسد بدون اجر و پاداش نخواهد بود.
رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرمود:
نیَّهُ المُومِن خَیرٌ مِن عَمَلِه... وَ کُلُّ عامِلٍ یَعمَلُ عَلی نیَّتِهِ (1)
نیت مومن از عمل او بهتر است و هر کسی که کاری انجام می دهد بر حسب نیت او می باشد.
همان گرامی فرمود:
هَمَّ بِالحَسَنَهِ وَ اِن لَم تَعمَلها لِکَی لا تُکتَبُ مِنَ الغافِلینَ (2)
تو هم برای کارهای خیر و مهم همت کن اگر توفیق به انجام آن نیافتی جای امیدواری است که از جمله غافلین تو را ننویسند.
یادمان نرود که مولایمان علی علیه السلام فرمود ارزش هر کس به اندازه همت اوست. بعضی در موضوع تبلیغ و ارشاد خلق در تلاش اند که فقط خانواده خود را تربیت صحیح کنند و بعضی در مقام اصلاح همسایگان و محله خودندو بعضی همت را عالی تر قرار داده و می خواهند یک شهر و یک استان و عده ای هم یک کشور و مردمش را و بلکه دنیا را از تباهی و فساد رهایی بخشند. ارزش هر کدام آنها به اندازه همتشان می باشد.
2-راستی و صداقت هر کس به قدر جوانمردی اوست:
بزرگوری به این است که انشان ظاهر و باطنش یکی باشد با خدا و بندگان او به صدق در گفتار و عمل برخورد کند این حالت درجات دارد هر چه مرتبه آن بالا باشد درجه جوانمردی و بزرگواری بالاتر است درباره راستی و صداقت با خداوند تبارک و تعالی در قرآن شریف می خوانیم:
طَاعَهٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ (3)
راه خدا اطاعت و گفتار نیکو است زمانی که فرمان خدا قطعی می شود اگر کلام خدا را تصدیق کنند و با خدا صادق باشند برای آنها از هر چیز بهتر است.
رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلًا(4)
مردانی هستند که به پیمان خویش با خداوند متعال صادقند بعضی از ایشان با تعهد خویش بسر برده (به لقاء الله نایل شده اند) و بعضی از ایشان منتظرند برای هر چیزی میزانی هست و هر چیزی را با ابزاری معین وزن می کنند معمولا مایعات را با لیتر وزن می کنند برای تعیین عرض و طول از متر استفاده می شود جمادات را نوعا با گرم و کیلوگرم می سنجند حرارت و برودت را با میزان الحراره تعیین می نمایند و ایمان و جوانمردی را با میزان صدق و راستی می سنجند. صداقت افراد نشان می دهد که تا چه اندازه بزرگوار و مومن اند.
3-شجاعت هر کس به قدر حمیت و ننگ داشتن از بدنامی است:
چه ارتباطی بین شجاعت و تعصب صحیح و ننگ از بدنامی وجود دارد؟
کسی که به استقلال مملکت و سرزمین خود و حفظ ناموس و مقدساتش تعصب و حمیت دارد و نمی خواهد ننگ ذلت را بپذیرد آدم شجاعی است و شجاعت خود را در میدان کارزار با کسانی که قصد سوء نسبت به آب و خاک کشورش دارند و یا قصد تعرض به ناموس و عقاید دینی او دارند نشان می دهد و گاه تا مرز شهادت از آنچه که برشمردیم دفاع می کند. تعصب چیز خوبی نیست مگر در مواردی که ذکر شد و یا برای حفظ ارزش های انسانی و معنوی به این خطبه مولایمان علی علیه السلام دقت کنید.
فإن کانَ لابُدَّ مِنَ العَصَبِیَّهِ فلْیَکُن تَعَصُّبُکُم لِمَکارِمِ الخِصالِ ، ومَحامِدِ الأفعالِ، ومَحاسِنِ الاُمورِ ، الّتی تَفاضَلَت فیها المُجَداءُ والنُجَداءُ مِن بُیوتاتِ العَرَبِ، ویَعاسیبُ القَبائلِ ، بِالأخلاقِ الرَّغیبَهِ، والأحلامِ العَظیمَهِ، والأخطارِ الجَلیلَهِ ، والآثارِ المَحمودَهِ. فتَعَصَّبوا لِخِلالِ الحَمدِ مِنَ الحِفظِ لِلجِوارِ، والوَفاءِ بِالذِّمامِ ، والطَّاعَهِ لِلبِرِّ ، والمَعصِیَهِ لِلکِبرِ ، والأخذِ بِالفَضلِ، والکَفِّ عَنِ البَغیِ، والإعظامِ لِلقَتلِ ، والإنصافِ لِلخَلقِ، والکَظمِ لِلغَیظِ ، واجتِنابِ الفَسادِ فی الأرضِ. (5)
و اگر ناچارید از تعصب ورزیدن پس تعصب خود را د رکسب مکارم اخلاق و کارهای پسندیده و امور شایسته به کار بندید که باعث مجد و شرف و عظمت عرب و روسای قبایل بود و این برتری به علت دارا بودن اخلاق پسندیده و عقل های بزرگ و کارهای عظیم و برخورداری از منزلت و آثار ستوده بود پس برای خصلت های پسندیده تعصب نمایید از قبیل رعایت حقوق همسایه ووفای به عهد و فرمانبری از نیکان و نافرمانی از متکبران و به دست آوردن فضیلت و خودداری از ستمگری و بزرگ شمردن قتل نفس و انصاف درباره خلق خدا و فرو بدن غیظ و پرهیز از فساد روی زمین
4-عفت هر کس به اندازه غیرت اوست:
انسان غیرتمند حاضر نیست پاکدامنی خود و خانواده اش مخدوش شود بنابراین با تمام مظاهر فساد و هر آنچه سبب می شود به عفاف صدمه وارد کند ستیز می نماید.
در صد عفت افراد به اندازه درصد غیرت آنهاست هر چه برخورداری از غیرت در آن ها ضعیف باشد پاکی و عفاف نیز در آنها ضعیف است
امام صادق علیه السلام میفرمود:
اِنَّ اللهَ تبارَکَ و تعالی غیُورٌ یُحِبَّ کُلَّ غیورٍ و لِغیرتِهِ حَرَّمَ الفواحِشَ ظاهِرها وَ باطِنَها (6)
خدای تبارک و تعالی غیرتمند است و هر غیرتمندی را دوست می دارد و از غیرتمندی اوست که زشتکاری ها را پیدا و ناپیدا حرام فرموده است.
نتیجه آنکه هر مومنی که از حرام و فحشاء خود و خانواده اش را بر حذر بدارد عفیف و غیرتمند است.
پی نوشت:
1- سفینه البحار ج 2 ص 627
2- وسایل الشیعه ج1 ص 40
3- محمد صلی الله علیه و آله آیه 21
4- احزاب 23
5- نهج البلاغه خطبه 234
6- کافی ج 5ص535
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
