خیر و نیکی از منظر امام علی (ع)
از امام علی علیه السلام سوال شد خیر و نیکی چیست؟ حضرت فرمودند:
لَیْسَ الْخَیْرُ أَنْ یَکْثُرَ مَالُکَ وَ وَلَدُکَ وَ لَکِنَّ الْخَیْرَ أَنْ یَکْثُرَ عِلْمُکَ وَ أَنْ یَعْظُمَ حِلْمُکَ وَ أَنْ تُبَاهِیَ النَّاسَ بِعِبَادَهِ رَبِّکَ فَإِنْ أَحْسَنْتَ حَمِدْتَ اللَّهَ وَ إِنْ أَسَأْتَ اسْتَغْفَرْتَ اللَّهَ وَ لَا خَیْرَ فِی الدُّنْیَا إِلَّا لِرَجُلَیْنِ رَجُلٍ أَذْنَبَ ذُنُوباً فَهُوَ یَتَدَارَکُهَا بِالتَّوْبَهِ وَ رَجُلٍ یُسَارِعُ فِی الْخَیْرَاتِ لَا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَّقْوَی وَ کَیْفَ یَقِلُّ مَا یُتَقَبَّلُ؟
خیر و نیکی آن نیست که مال و اولاد زیاد باشند بلکه خیر آن است که دانشت فراوان و بردباریت بزرگ مقدار و اینکه افتخار تو در برابر مردم برای عبادت پروردگارت باشد و اگر کار خوبی انجام دادی از خداوند تبارک و تعالی سپاسگزاری کنی و اگر مرتکب لغزشی شدی از او طلب مغفرت نمایی در دنیا خیری نیست مگر برای دو نفر یکی آنکه گناهایی از او سر زند و در تدارک توبه برآید و دیگری آنکه در انجام کارهای پسندیده شتاب نماید. و کاری که همراه با تقواست کم نیست و چگونه کاری که مورد قبول پروردگار است کم به حساب آید؟!
نهج البلاغه، حکمت 91
شرح حدیث:
خیر و نیکی خواسته عده بیشماری از انسان هاست اما در تشخیص مصداق در اشتباه اند. امام علی علیه السلام با بیان فوق خیر و نیکی را تشریح فرموده تا اهل خیر در ابهام و سرگردانی نمانند و راه رسیدن به آن را بدانند.
و اینک چند نکته قابل توجه خیراندیشان و خیرین.
1-خیر در این است سطح دانش خویش را بالا برده و حلم را بر آن بیفزایید زیرا علم منهای حلم کارساز نخواهد بود.
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
وَ الَّذی نَفسی بِیَدِه ما جُمِعَ شیٌ اِلی شیٌ اَفضَلَ مِن حِلمٍ اِلی عِلمٍ (1)
سوگند به آن که جانم در دست اوست چیزی با چیزی جمع نشد که بهتر از جمع علم و حلم باشد.
مولایمان علی علیه السلام فرمود:
لَن یُثمِرَ العِلمُ حَتّی یُقارِنَهُ الحِلم (2)
علمی که قرین حلم نباشد نتیجه ای در بر نخواهد داشت.
2-اگر مباهاتی داری در بندگی و عبادت پروردگار داشته باش البته این به آن معنا نیست که ریاکاری کنی و عبادتت را به رخ مردم بکشی بلکه از باب
وَأَمَّا بِنِعْمَهِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ (3)
نعمت و رزق معنوی خود را که همان طاعت و عبادت و نوافل باشد بازگو نمایی تا باعث خیر شوی و دیگران نیز تشویق و مشتاق عبادت پروردگار شوند.
3-در انجام اکر خیر از خداوند تشکر کنی و در هنگام لغزش از او پوزش طلبی. در کار خیر اگر مدد پروردگار نباشد کسی توفیق پیدا نخواهد کرد. چقدر هستند انسان هایی که وقت دارند پول دارند سلامتی دارند اما توفیق کار خیر ندارند پس خیرین به طور جدی از خدای مهربان تشکر کنند که چنین توفیقی نصیبشان فرموده است.
و در هنگام انجام ار خلاف فورا به خود آیند و از خداوند طلب آمرزش کنند و نگذارند که گناهان روی هم انباشته شوند تا آنجا که آنقدر نامه عملشان سیاه و تاریک شود که راه بازگشت نداشته باشند پس یک معنای کار خیر طبق بیان امام علیه السلام توبه واقعی است. امام در تایید فرمایشات خود باز می فرماید خیر منحصر به دو نفر است یکی کسی که بعد از گناه در مقام جبران گذشته خود برآید و با تدارک توبه راه نجات خویش را فراهم سازد دوم کسی که عمل با تقوا را کم نشمرد چگونه ممکن است کار همراه با تقوارا کم شمرد در حالی که خداوند عمل با تقوا را مهر قبولی می زند.
إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ(4)
پی نوشت:
1- خصال ص 5
2- غرر الحکم 7411
3- الضحی 11
4- مائده 27
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
و اینک چند نکته قابل توجه خیراندیشان و خیرین.
1-خیر در این است سطح دانش خویش را بالا برده و حلم را بر آن بیفزایید زیرا علم منهای حلم کارساز نخواهد بود.
رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:
وَ الَّذی نَفسی بِیَدِه ما جُمِعَ شیٌ اِلی شیٌ اَفضَلَ مِن حِلمٍ اِلی عِلمٍ (1)
سوگند به آن که جانم در دست اوست چیزی با چیزی جمع نشد که بهتر از جمع علم و حلم باشد.
مولایمان علی علیه السلام فرمود:
لَن یُثمِرَ العِلمُ حَتّی یُقارِنَهُ الحِلم (2)
علمی که قرین حلم نباشد نتیجه ای در بر نخواهد داشت.
2-اگر مباهاتی داری در بندگی و عبادت پروردگار داشته باش البته این به آن معنا نیست که ریاکاری کنی و عبادتت را به رخ مردم بکشی بلکه از باب
وَأَمَّا بِنِعْمَهِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ (3)
نعمت و رزق معنوی خود را که همان طاعت و عبادت و نوافل باشد بازگو نمایی تا باعث خیر شوی و دیگران نیز تشویق و مشتاق عبادت پروردگار شوند.
3-در انجام اکر خیر از خداوند تشکر کنی و در هنگام لغزش از او پوزش طلبی. در کار خیر اگر مدد پروردگار نباشد کسی توفیق پیدا نخواهد کرد. چقدر هستند انسان هایی که وقت دارند پول دارند سلامتی دارند اما توفیق کار خیر ندارند پس خیرین به طور جدی از خدای مهربان تشکر کنند که چنین توفیقی نصیبشان فرموده است.
و در هنگام انجام ار خلاف فورا به خود آیند و از خداوند طلب آمرزش کنند و نگذارند که گناهان روی هم انباشته شوند تا آنجا که آنقدر نامه عملشان سیاه و تاریک شود که راه بازگشت نداشته باشند پس یک معنای کار خیر طبق بیان امام علیه السلام توبه واقعی است. امام در تایید فرمایشات خود باز می فرماید خیر منحصر به دو نفر است یکی کسی که بعد از گناه در مقام جبران گذشته خود برآید و با تدارک توبه راه نجات خویش را فراهم سازد دوم کسی که عمل با تقوا را کم نشمرد چگونه ممکن است کار همراه با تقوارا کم شمرد در حالی که خداوند عمل با تقوا را مهر قبولی می زند.
إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ(4)
پی نوشت:
1- خصال ص 5
2- غرر الحکم 7411
3- الضحی 11
4- مائده 27
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
