گنجایش نامحدود ظرف علم
امام علی علیه السلام فرمودند:
کُلُّ وِعَاءٍ یَضِیقُ بِمَا جُعِلَ فِیهِ إِلَّا وِعَاءَ الْعِلْمِ فَإِنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ.
هر ظرفی به آنچه در او جای دهند تنگ شود جز ظرف علم که هر چه در او قرار دهند وسیع تر می گردد.
نهج البلاغه: حکمت 196
شرح حدیث:
از آنجایی دامنه علم به وسعت عمر زمین و آسمان و تاریخ گذشته و حال و آینده بشر است ظرف دریافت کننده آن نیز وسیع ترین ظروف است.
هر انسان تا آنجایی که قدرت فهم و درک مطالب علمی را دارد می تواند بر دانش خویش بیفزاید و از خداوند متعال درخواست افزونی علم نماید چنانکه پروردگار به پیامبرش فرمود:
قُل رَبِّ زِدنی عِلماً؛
بگو پروردگار من بر علمم بیفزای.(1)
البته همین انسان زمانی از عمرش فرا می رسد که ظرف علمش می شکند و گرفتار نقصان در درک و فهم می شود و حتی هر آنچه را که کسب علم کرده از یاد می برد و این از خواص دنیاست که:
کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ وَیَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِکْرَامِ؛
هر چه روی زمین است فانی شدنی است و فقط ذات پروردگارت که دارای جلالت و کرامت است باقی می ماند.(2)
وَمِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلَی أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لَا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ؛
بعضی را به پست ترین مراتب عمر انسان می رساند تا آنجا که تمام دانشی را که فرا گرفته فراموش می کنند خداوند آگاه ومقتدر است.(3)
این آیه بدون کم و کاست در سوره حج تکرار شده ونشان تذکر جدی به انسان مغرور است به ویژه آنانی که دانستنی هایشان باعث بلند پروازی آنها شده و احدی را قبول ندارند و به انکار وحی و نبوت و علوم الهی و معنوی مبتلا می شوند.
به هر تقدیر اگر انسان به پیرى هم برسد و تمام علومش را از یاد ببرد آثار علمیش ماندگار است و مورد استفاده آیندگان خواهد بود و تا مادامی که حافظه و هوش کار می کند ظرف وجودش قابلیت دریافت نکات و ظرایف علمی را دارد باید در کسب علم قصور نکند چرا که به گفته امام علیه السلام فرمودند:
العُلَماءُ باقُونَ ما بَقِیَ اللَّیلُ و النَّهارُ؛
تا گردش شب و روز هست علما هستند.(4)
شرح ابن میثم
ظرف هاى محسوس چون گنجایش معینى دارند، پس طبیعى است که با قرار دادن چیزى در درون آنها پر شوند، اما ظرف علم، از سنخ معقول یعنى همان نفوس است و نیروى دریافت علوم در نفوس نامتناهى است، و هر مرتبه اى از ادراک مقدمه براى مرتبه بعد مى شود تا بى نهایت. پس قهرى است که به وسیله علم گنجایشش بیشتر و با فزونى علم افزون‌تر شود.(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره طه، آیه 14
2- سوره الرحمن، آیات 26 و 27
3- سوره نحل، آیه 70 و سوره حج، آیه 50
4- غرر الحکم،ح 1481
5- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 589)
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
هر انسان تا آنجایی که قدرت فهم و درک مطالب علمی را دارد می تواند بر دانش خویش بیفزاید و از خداوند متعال درخواست افزونی علم نماید چنانکه پروردگار به پیامبرش فرمود:
قُل رَبِّ زِدنی عِلماً؛
بگو پروردگار من بر علمم بیفزای.(1)
البته همین انسان زمانی از عمرش فرا می رسد که ظرف علمش می شکند و گرفتار نقصان در درک و فهم می شود و حتی هر آنچه را که کسب علم کرده از یاد می برد و این از خواص دنیاست که:
کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ وَیَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِکْرَامِ؛
هر چه روی زمین است فانی شدنی است و فقط ذات پروردگارت که دارای جلالت و کرامت است باقی می ماند.(2)
وَمِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلَی أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لَا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ؛
بعضی را به پست ترین مراتب عمر انسان می رساند تا آنجا که تمام دانشی را که فرا گرفته فراموش می کنند خداوند آگاه ومقتدر است.(3)
این آیه بدون کم و کاست در سوره حج تکرار شده ونشان تذکر جدی به انسان مغرور است به ویژه آنانی که دانستنی هایشان باعث بلند پروازی آنها شده و احدی را قبول ندارند و به انکار وحی و نبوت و علوم الهی و معنوی مبتلا می شوند.
به هر تقدیر اگر انسان به پیرى هم برسد و تمام علومش را از یاد ببرد آثار علمیش ماندگار است و مورد استفاده آیندگان خواهد بود و تا مادامی که حافظه و هوش کار می کند ظرف وجودش قابلیت دریافت نکات و ظرایف علمی را دارد باید در کسب علم قصور نکند چرا که به گفته امام علیه السلام فرمودند:
العُلَماءُ باقُونَ ما بَقِیَ اللَّیلُ و النَّهارُ؛
تا گردش شب و روز هست علما هستند.(4)
شرح ابن میثم
ظرف هاى محسوس چون گنجایش معینى دارند، پس طبیعى است که با قرار دادن چیزى در درون آنها پر شوند، اما ظرف علم، از سنخ معقول یعنى همان نفوس است و نیروى دریافت علوم در نفوس نامتناهى است، و هر مرتبه اى از ادراک مقدمه براى مرتبه بعد مى شود تا بى نهایت. پس قهرى است که به وسیله علم گنجایشش بیشتر و با فزونى علم افزون‌تر شود.(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره طه، آیه 14
2- سوره الرحمن، آیات 26 و 27
3- سوره نحل، آیه 70 و سوره حج، آیه 50
4- غرر الحکم،ح 1481
5- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 589)
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
