هدفداری انسان و ضرورت تقوا

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

وَ رُوِیَ أَنَّهُ علیه السلام قَلَّمَا اعْتَدَلَ بِهِ الْمِنْبَرُ إِلَّا قَالَ أَمَامَ الْخُطْبَةِ أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ فَمَا خُلِقَ امْرُؤٌ عَبَثاً فَیَلْهُوَ وَ لَا تُرِکَ سُدًى فَیَلْغُوَ وَ مَا دُنْیَاهُ الَّتِی تَحَسَّنَتْ لَهُ بِخَلَفٍ مِنَ الْآخِرَةِ الَّتِی قَبَّحَهَا سُوءُ النَّظَرِ عِنْدَهُ وَ مَا الْمَغْرُورُ الَّذِی ظَفِرَ مِنَ الدُّنْیَا بِأَعْلَى هِمَّتِهِ کَالْآخَرِ الَّذِی ظَفِرَ مِنَ الْآخِرَةِ بِأَدْنَى سُهْمَتِهِ.

روایت شده که امام علی علیه السلام کمتر بالای منبر می رفتند مگر اینکه قبل از خطبه می فرمودند: ای مردم از خدا بترسید که هیچ انسانی بیهوده و گزاف خلق نشده تا به بازی بپردازد و او را به حال خود نگذاشته اند تا خود را سرگرم پوچی ها کند و دنیایی که خود را در دیده او زیبا می داند جایگزین آخرتی نشود که آن را زشت تصور کرده و انسان گول خورده ای که از دنیا به بالاترین مقصود نایل شده چون کسی نیست که از آخرت به کمترین نصیب رسیده است.

نهج البلاغه: حکمت 362

امام علیه السلام به موضوع مهم پرداخته یکی فلسفه آفرینش انسان و دیگر قابل مقایسه نبودن ارزش های دنیایی با آنچه در آخرت نصیب اهل ایمان می شود. انسانی که به فلسفه آفرینش خویش پی برده هرگز اسیر پوچی ها و چیزهای پست و بی ارزش دنیا نمی شود با دید حقارت به زرق و برق دنیا مینگرد چون ملکوت این عالم را می بیند به چیزهایی می پردازد که ارزش سرمایه گذاری عمر عزیز را داشته باشد.

خداوند درباره علت خلقت انسان می فرماید:
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛
ما جن و انسان را خلق نکردیم مگر برای عبادت.(1)

اهل ایمان هم پاسخ خداوند را این گونه می دهند:
رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ؛
پروردگارا تو مخلوفاتت را بی هدف و بیهوده خلق نفرمودی و تو پاکیزه و منزهی از هر عیب ونقصی.(2)

و خطاب به غافلان می فرماید:
أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثًا؛
آیا گمان کردید که ما شما را بی هدف و بیهوده خلق کردیم.(3)

نکته دوم کلام امام علیه السلام قابل مقایسه نبودن ارزش های دنیا با آنچه در آخرت حتی به طور مختصر نصیب مومنین می شود همه می دانیم که دنیا پل عبور است و آخرت خانه قرار و آرامش و ماندگاری است پس عاقلان برای مقرشان و آنجایی که جای استقرارشان هست در این عبورگاه کار می کنند.

امام سجاد علیه السلام در دعایی که طلب خیر برای پیروان راستین انبیاء و اولیاء می کند عرضه می دارد:
وَ تُزَدِّهدَهُم فِی سَعَهِ العاجِلِ وَ تُحَبِّبَ اِلَیهِمُ العَمَلَ لِلاجِلِ؛
خداوند در عین حالی که زندگی وسیعی دارند کاری کنی که دلبستگی به دنیا نداشته باشند و عمل برای آخرت را مورد علاقه ایشان قرار دهی.(4)

إِنَّمَا هَذِهِ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَهَ هِیَ دَارُ الْقَرَارِ؛
این زندگی دنیا کالایی بیش نیست و آخرت سرای بقاست.(5)

امام علیه السلام در جای دیگر فرمودند:
اءَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّما الدُّنْیا دارُ مَجازٍ، وَالْآخِرَهُ دارُ قَرارٍ، فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّکُمْ لِمَقَرِّکُمْ؛
ای مردم دنیا سرای گذر است و آخرت جای ماندن پس از گذرگاه خود برای جایگاه ابدی خود توشه برگیرید.(6)

شرح ابن میثم
چون پرهیزگارى و توشه گرفتن از دنیا براى سفر الى اللّه هدف از خلقت انسان است ناگزیر امام علیه السلام در آغاز تمام خطبه هایش آن را مى آورده و به این هدف آفرینش توجّه مى داده است و هم این که هدف نهایى انسان آخرت است و دنیا نیست، هر چند که به جاى هدف نهایى، دنیا خود را جلوه گر سازد، و هر چند که آخرت را در نظر وى بد جلوه دهد و مانع شناخت آن گردد، علاوه بر آن که هیچ مناسبتى نیست میان آن کسى که در بالاترین حدّ تلاش خود به دنیا رسیده و میان آن کسى که به کمترین بهره از آخرت دست یافته است، به جهت شرافت بهره اخروى، تا چه رسد به آن کسى که به بالاترین مقام اخروى رسیده باشد امام علیه السلام طالب دنیایى را که مدّعى است به دنیا دست یافته، از فریب خوردن و مغرور شدن بر حذر داشته است. و مطالب دیگر واضح است.(7)

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره الذاریات، آیه 56
2- سوره آل عمران، آیه 191
3- سوره مومنون، آیه 115
4- دعای چهارم صحیفه سجادیه
5- سوره غافر، آیه 39
6- نهج البلاغه، خطبه 203
7- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 718 و 719

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.