چهارشنبه، 24 دی 1399
تخمین زمان مطالعه: 4 دقیقه
موارد بیشتر برای شما

تفاوت جایگاه زبان عاقل و احمق

امام علی علیه السلام فرمودند:
لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ، وَقَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ؛

زبان عاقل پشت قلب او قرار دارد در حالى که قلب احمق پشت زبان اوست.

نهج البلاغه، حکمت 40.
شرح حدیث:
سخنان سنجیده و نسنجیده
آنچه امام (علیه السلام) در این گفتار حکیمانه بیان فرموده کنایه زیبایى است درباره کسانى که سنجیده یا نسنجیده سخن مى گویند.

روایت فوق اشاره به این است که انسان عاقل نخست اندیشه مى کند سپس سخن مى گوید در حالى که احمق نخست سخن مى گوید و بعد در اندیشه فرو مى رود، به همین دلیل سخنان عاقل، حساب شده، موزون، مفید و سنجیده است؛ ولى سخنان احمق، ناموزون و گاه خطرناک و به زیان خود او.{1}

در حدیثى از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مى خوانیم:
«إنَّ لِسانَ الْمُؤمِنِ وَراءَ قَلْبِهِ فَإذا أرادَ أنْ یَتَکَلَّمَ بِشَىْءٍ تَدَبَّرُهُ بِقَلْبِهِ ثُمَّ أمْضاهُ بِلِسانِهِ وَ إنَّ لِسانَ الْمُنافِقِ أمامَ قَلْبِهِ فَإذا هَمَّ بِشَىْءٍ أمْضاهُ بِلِسانِهِ وَلَمْ یَتَدَبَّرَه بِقَلْبِهِ؛ زبان انسان با ایمان پشت قلب (و فکر) اوست، لذا هنگامى که مى خواهد سخنى بگوید نخست در آن تدبّر مى کند سپس بر زبانش جارى مى سازد، ولى زبان منافق جلوى قلب اوست، لذا هنگامى که تصمیم به چیزى مى گیرد بدون هیچ گونه تدبّر بر زبانش جارى مى سازد».{2}

از آنجا که على (علیه السلام) باب علم پیامبر (صلی الله علیه و آله) است این سخن را از او آموخته است.

امام حسن عسکرى (علیه السلام) این سخن را با عبارت لطیف دیگرى بیان فرموده است: «قَلْبُ الْأحْمَقِ فی فَمِهِ وَفَمُ الْحَکیمِ فی قَلْبِهِ؛ قلب (وفکر) احمق در دهان او ودهان شخص حکیم در قلب اوست!».{3}

تفسیر سیّد رضى
مرحوم سیّد رضى (گردآورنده نهج البلاغه) پس از ذکر این کلام حکمت آمیز مى گوید: «این سخن از مطالب شگفت انگیز و پرارزش است و منظور این است که عاقل زبانش را به کار نمى گیرد مگر بعد از مشورت با عقل خویش و فکر و دقت؛ ولى احمق سخنانى که از زبانش مى پرد و حرف هایى که بدون دقت مى گوید بر مراجعه به فکر و اندیشه و دقت رأیش پیشى مى گیرد، بنابراین گویا زبان عاقل پشت قلب او قرار گرفته و قلب احمق پشت زبان اوست»؛ (قالَ الرَّضىُ وَهذا مِنَ الْمَعانِى الْعَجیبَةِ الشَّریفَةِ، وَالْمُرادُ بِهِ أنَّ الْعاقِلَ لا یَطْلُقُ لِسانَهُ، إلّا بَعْدَ مُشاوَرَةِ الرَّوِیَّةِ وَمُوامِرَةِ الْفِکْرَةِ. وَالاْحْمَقُ تَسْبِقُ حَذَفاتِ لِسانِهِ وَفَلَتاتِ کَلامِهِ مُراجَعَةَ فِکْرِهِ وَمُماخَضَةَ رَأیِهِ فَکانَ لِسانُ الْعاقِلِ تابِعٌ لِقَلْبِهِ، وَکانَ قَلْبُ الاْحْمَقِ تابِعٌ لِلِسانِهِ).{4}

اهمیّت فوق العاده زبان
روایات درمورد زبان و نقش مهمّ آن در سرنوشت انسان فراوان است. به روایتى از حضرت على (علیه السلام) در این زمینه توجّه فرمایید:
«فِى الاِنْسانِ عَشَرُ خِصالٍ یُظْهِرُها لِسانُهُ: شاهِدٌ یُخْبِرُ عَنِ الضَّمیرِ، وَحاحِمٌ یَفْصِلُ بَیْنَ الْخِطابِ، وَ ناطِقٌ یَرُدُّ بِهِ الْجَوابَ، وَ شافِعٌ یُدْرِکُ بِهِ الْحاجَةَ، وَ واصِفٌ یَعْرِفُ بِهِ الاَشْیاءَ، وَ اَمیرٌ یَاْمُرُ بِالْحَسَنِ، وَ واعِظٌ یَنْهى عَنِ الْقَبیحِ، وَ مُعِزٌّ تَسْکُنُ بِه الاَحْزانُ، وَ حاضِرٌ (حامِدٌ) تُجْلى بِهِ الضَّغائنُ، وَ مُونِقٌ تَلْتَذُّ بِهِ الاسماعُ؛ ده خصلت در انسان است که آن ها را با زبان ظاهر مى کند:

1. شاهدى است که از درون خبر مى دهد.
2. و داورى است که حقّ و باطل را از هم جدا مى سازد.
3. و سخنگویى است که به سؤالات پاسخ مى گوید.
4. و شفاعت کننده اى است که سبب رسیدن به نیازهاست.
5. و توصیف کننده اى است که اشیا را معرّفى مى کند.
6. و امیرى است که به نیکى ها دعوت مى نماید.
7. و واعظى است که از زشتى ها بازمى دارد.
8. و تسلّى دهنده اى است که غم ها را فرو مى نشاند.
9. و ستایشگرى است که زنگار کینه ها را از دل ها مى زداید.
10. و هنرمندى است که گوش ها از هنر او لذّت مى برند».{5}

بنابراین، باید قدر این نعمت بزرگ الهى را بدانیم و قبل از سخن گفتن بیندیشیم.{6}

پی‌نوشت‌ها:
1. همین عبارت با شرح جالبى در جلد اوّل، صفحه 240، خطبه 176 آمده است. فرمود: «زبان مؤمن پشت قلب او و قلب و عقل منافق پشت زبانش قرار دارد. یعنى مؤمن هر گاه بخواهد سخنى بگوید نخست مى اندیشد؛ اگر شایسته بود اظهار مى کند و چنانچه ناپسند و بد بود پنهانش مى دارد. ولى شخص منافق آنچه به زبانش آمد مى گوید و پیش از آن نمى اندیشد که کدام به سود و کدام به زیان اوست؟».
2. المحجة البیضاء، ج 5، ص 195.
3. بحارالانوار، ج 71، ص 312، ح 11.
4. پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ج 12، ص 269 و 270.
5. کافى، ج 8، ص 20، ح 4.
6. اخلاق در قرآن، ج 1، ص 311 و 312.

منبع: نخستین آفریده خدا، آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1394.


نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
احادیث مرتبط
موارد بیشتر برای شما
آیا همه ایرانیان خارج از کشور ضد انقلابند؟
play_arrow
آیا همه ایرانیان خارج از کشور ضد انقلابند؟
تبریک سخنگوی دولت برای دریافت جایزه اسکار به جامعه هنری
play_arrow
تبریک سخنگوی دولت برای دریافت جایزه اسکار به جامعه هنری
واکنش سخنگوی دولت به استیضاح همتی
play_arrow
واکنش سخنگوی دولت به استیضاح همتی
پیگیری قالیباف در خصوص موضوع واگذاری قیر
play_arrow
پیگیری قالیباف در خصوص موضوع واگذاری قیر
برخورد خودرو به یک شیرینی فروشی در رشت
play_arrow
برخورد خودرو به یک شیرینی فروشی در رشت
مردم سوریه پرچم رژیم صهیونیستی را به آتش کشیدند
play_arrow
مردم سوریه پرچم رژیم صهیونیستی را به آتش کشیدند
نقل قول رهبر انقلاب از آیت الله قاضی درباره اهمیت نماز شب
play_arrow
نقل قول رهبر انقلاب از آیت الله قاضی درباره اهمیت نماز شب
کهنسال‌ترین موجود زنده ایران در قلب کویر
play_arrow
کهنسال‌ترین موجود زنده ایران در قلب کویر
پاسخ وزیر راه و شهرسازی به سوال اختصاصی خبرآنلاین: زمان خرید مسکن خانه‌اولی‌ها چند سال شد؟
play_arrow
پاسخ وزیر راه و شهرسازی به سوال اختصاصی خبرآنلاین: زمان خرید مسکن خانه‌اولی‌ها چند سال شد؟
حرف‌های شوکه‌کننده یک مال‌باخته؛ از گذاشتن چاقو زیر گلوی زن متاهل تا تهدید شوهر با شلیک گلوله!=
play_arrow
حرف‌های شوکه‌کننده یک مال‌باخته؛ از گذاشتن چاقو زیر گلوی زن متاهل تا تهدید شوهر با شلیک گلوله!=
خلاصه دربی را از زاویه دوربین نصب‌شده روی لباس داور
play_arrow
خلاصه دربی را از زاویه دوربین نصب‌شده روی لباس داور
آوازخوانی اسپانیایی داور افغانستانی برنامه محفل
play_arrow
آوازخوانی اسپانیایی داور افغانستانی برنامه محفل
امیر دریادار سیاری: دشمنان ایران بدانند آزموده را آزمودن خطاست
play_arrow
امیر دریادار سیاری: دشمنان ایران بدانند آزموده را آزمودن خطاست
پاسپورت کشور لتونی زیر نور UV
play_arrow
پاسپورت کشور لتونی زیر نور UV
پاسخ شهید بهشتی به سوالی درباره چرایی روزه گرفتن
play_arrow
پاسخ شهید بهشتی به سوالی درباره چرایی روزه گرفتن