خلاقیت چیست؟

تا کنون، روان شناسان و محققان، برداشت های متفاوتی از این واژه داشته و تعاریف متنوعی از آن ارائه کرده اند. وجود چنین اختلاف نظری، ناشی از ماهیت پیچیده آن است. در این نوشتار به بررسی تعاریف و بیان تفاوت های خلاقیت با واژگان مشابه دیگر می پردازیم.
دوشنبه، 27 فروردين 1397
تخمین زمان مطالعه:
پدیدآورنده: سیدروح الله حسین پور
موارد بیشتر برای شما
خلاقیت چیست؟
 لزوماً انسان باهوش، انسان خلاق نیست.
 
چکیده: تا کنون، روان شناسان و محققان، برداشت های متفاوتی از این واژه داشته و تعاریف متنوعی از آن ارائه کرده اند. وجود چنین اختلاف نظری، ناشی از ماهیت پیچیده آن است. در این نوشتار به بررسی تعاریف و بیان تفاوت های خلاقیت با واژگان مشابه دیگر می پردازیم.

تعداد کلمات 858 / تخمین زمان مالعه 4 دقیقه

خلاقیت چیست؟

تعریف خلاقیت

در فرهنگ واژه های غیرروان شناسی، خلاقیت ارائه فکر، رفتار یا محصولی نو و یگانه تعریف شده است. از خلاقیت تعریف های گوناگونی شده و اختلاف نظر فراوان است. ما به برخی از بهترین تعریف ها که جامع ترند اشاره می کنیم:
  • هالپرن، خلاقیت را توانایی شکل دادن به ترکیب تازه ای از نظرها یا ایده ها برای رسیدن به یک نیاز یا برآمدن یک هدف می داند.
  • ورنون (۱۹۸۹) خلاقیت را چنین تعریف می کند: توانایی شخص در ایجاد ایده ها، نظریه ها، بینش ها یا اشیای جدید و نو و بازسازی دوباره در علوم و دیگر زمینه هاست که متخصصان آن را پدیده ای ابتکاری و از لحاظ علمی، زیبایی شناسی، فناوری و اجتماعی با ارزش می شمارند.
محور اصلی تعریف ورنون تازگی و ارزش است، ولی کوشیده با بیان زوایای گوناگون این دو عنصر، تعریف های پیشین را تکمیل کند. خلاصه آنکه خلاقیت فرایندی فکری و روانی است که اثری تازه و ارزشمند دارد. پس کار خلاق آن است که هم تازه باشد (نه تکراری و تقلیدی) و هم متناسب (هر چیز نویی جالب نیست). کارهای عجیب و نامتعارف لزوما خلاقانه نیستند. برای مثال، دراز کشیدن وسط خیابان یا مهتابی را به جای ساندویچ گاز زدن شاید نو و عجیب باشد، ولی به هیچ روی به درد بخور و ارزشمند نیست.
 نکته دیگر آنکه کارهای خلاقانه لزوماً علمی نیستند. همان قدر که نظریه و ایدهای نو در فلسفه، ریاضی، روان شناسی و... می تواند خلاقانه باشد، سوپی جدید، نقاشیای زیبا با یک کاردستی می تواند خلاقانه به شمار آید. خلاقیت حتی بار ارزشی ندارد و لزوماً ناظر به کارهای مثبت نیست. یک دزد حرفه ای خلاقیت خود را در راه سرقت و کلاهبرداری صرف می کند این کار از جهتی خلاقانه، اما منفی است. پس همان گونه که با مطالعه این نوشتار در پی پرورش خلاقیت کودکان و دانش آموزان خود هستید، باید به فکر پرورش اخلاق آنان نیز باشید تا بیاموزند از آن در راه مناسب و مثبت استفاده کنند.
 

ویژگی های خلاقیت

  • محصول آن پدیده ای نوست.
  • این محصول ارزشمند است.
  • خلاقیت فرایندی فکری- روانی است.
  • محصول آن می تواند یک شیء، یک اثر، ایده یا راه حل یا... باشد.
  • توانایی ای عمومی بوده، در همه وجود دارد.
  • خلاقیت، پرورش پذیر است و با محیط اجتماعی و فرهنگی ارتباط دارد.


تفاوت خلاقیت با هوش

خلاقیت با هوش متفاوت است، لیکن هر دو توانایی ای عمومی اند که در همه وجود دارند، ولی دارای شدت و ضعف اند. البته هوش چندان تغییر نمی کند، ولی خلاقیت را میتوان پرورش داد. هر باهوشی لزوماً خلاق نیست و هر خلاقی لزوماً تیزهوش نیست. برای خلاقیت، داشتن هوشی متوسط لازم است، اما هوش بسیار زیاد ضرورتی ندارد. هوش نوعی تفکر همگراست و خلاقیت به تفکر واگرا نیاز دارد. تفکر همگرا یعنی از زاویه معمول به موضوع نگریستن، ولی تفکر یا هوش واگرا - به اصطلاح گیلفورد – یعنی شکستن قالب های فکری و نگریستن به پدیده ها از منظری دیگر.
 

تفاوت حل مسئله با خلاقیت

در روان شناسی، افزون بر خلاقیت، مفهومی به نام حل مسئله داریم؛ یعنی فرایندی که طی آن مسئله و مشکلی حل می شود. بین خلاقیت و حل مسئله تفاوت هایی است که باید به آن توجه کرد. هر خلاقیتی به حل مسئله نمی انجامد، و هر حل مسئله ای لزوماً خلاقانه نیست. حل مسئله بیش از خلاقیت از چارچوب متأثر است؛ یعنی به دستورالعمل یا هدایت حساس است؛ در حالی که خلاقیت از قید فرمول رهاست. حل مسئله به پاسخی معین و معلوم می انجامد، در حالی که در خلاقیت، افزون بر راه حل های متفاوت، هیچ نتیجه ای از پیش معلوم نیست. حل مسئله روشی است که می تواند خلاقانه باشد و فرد خلاق نیز از سبک هایی که با روش افراد معمولی متفاوت است استفاده می کند؛ با این تفاوت که فکر دیگران در این واگرایی مانع عملکرد حل مسئله در او نمی شود. باید توجه داشت که رهایی از قید فرمول به معنای خارج بودن از آن نیست، بلکه به معنای پیروی نکردن از فرمول های شناخته شده است.
 

خلاقیت، فرایند است یا محصول؟

صاحب نظران در این باره اختلاف نظر دارند آیا خلاقیت اثری بی مقدمه است، یا فرایندی که طی مراحلی رخ می دهد.
شمار کمی از نظریه پردازان خلاقیت، این پدیده را بینشی ناگهانی می دانند که نمی توان آن را به مرحله دراورد؛ ازجمله ورتهایمر و پوپر. ولی بیشتر اندیشمندان در این زمینه معتقدند خلاقیت فرآیندی مرحله مند است. گرچه در برشمردن مراحل آن اختلاف نظر فراوان است، این یک نظر است:
  1. رویارویی با مشکل و ارائه مسئله
  2. انگیزه برای حل آن
  3. آماده کردن همه اطلاعات و منابع و آغاز به کار
  4. ایجاد ایده ها و راه حل
  5. ارزیابی نتیجه
 
منبع: کتاب «نام این کتاب با شما (راه های پرورش خلاقیت در کودکان و نوجوانان)»

نوشته: محمدمهدی عباسی آغوی
 

بیشتر بخوانید :
خلاقیت و مؤلفه‌های آن
مفاهیم خلاقیت و نو آوری
تعریف خلاقیت
مراحل خلاّقیت
«خلاقیت چیست؟»
با این تمرینات، خلاقیت خود را پرورش دهید



ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.