تربیت نیکوی فرزندان، یکی از وظایفیست که خداوند بر عهده والدین قرار داده است.

چکیده: بسیاری از والدین به دنبال روش صحیح تربیت فرزند خود هستند و هرکس، به سلیقه و روشی فرزند خود را پرورش داده و تربیت می‌کند. اما روش مورد تائید کارشناسان چیست؟ اسلام چه روشی را تائید می‌کند؟ برای دانستن این مطلب و نکته‌هایی دیگر، مطالعه این مقاله به شما پیشنهاد می‌گردد.

تعداد کلمات 1096 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

حسین ابراهیمی تهرانی

مقدمه

انسان‌ها از دیرباز به دنبال روشی مناسب برای تربیت فرزندان خود بودند. نقش والدین در تربیت فرزند و انتخاب روشی مناسب برای تربیت او، تا آنجا مهم است که امام زین‌العابدین(ع) در دعای بیست و پنجم صحیفه سجادیه می‌فرمایند: « اعنی علی تربیتهم و تادیبهم و برهم » [1] خدایا مرا بر تربیت و تأدیب فرزندانم یاری فرما. در کلامی دیگر امام سجاد (ع) تربیت صحیح فرزند را به‌عنوان حقی برای کودک برشمرده است[2]. در قرآن کریم نیز سخنان لقمان را مشاهده می‌کنیم که با شفقت تمام، در حال توصیه‌های تربیتی به فرزند خویش است[3]. همه این موارد، شاهدی بر نقش بزرگ و حیاتی والدین در تربیت نیکو و صحیح فرزندان است.
پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «کل مولود یولد علی الفطره و انما ابواه یُهَودانه و یُنَصرانه و یمجسانه»[4] هر فرزندی با فطرتی پاک آفریده می‌شود، این والدین هستند که او را یهودی و مسیحی و زرتشتی می‌نمایند. یعنی تأثیرگذارترین عامل برای تربیت فرزند، والدین هستند و می‌توانند فرزند را به‌سوی مشکلات و گمراهی کشانده و یا به‌سوی عاقبتی نیکو رهنمون سازند.

انواع روش‌های تربیتی

محققان؛ درزمینهٔ تعلیم و تربیت بررسی‌های گوناگونی انجام داده و روش‌های تربیتی را طبقه‌بندی نموده‌اند. دیانا بومریند[5] والدین را به سه نوع کلی دسته‌بندی نموده است:

سختگیر
سهل گیر
مقتدر

وی بر اساس این طبقه‌بندی معتقد است که سه نوع شیوه تربیتی متفاوت در خانواده‌ها وجود دارد که هر یک آثار مختلفی در شکل‌گیری شخصیت، رشد، تربیت اجتماعی، عاطفی، هیجانی، عقلانی و ... فرزندان برجای می‌گذارد.
در هر روش تربیتی، دو اهرم محبت و کنترل که توسط والدین اعمال می‌شود، نوع روش را تعیین می‌کند.

شیوه تربیتی سخت‌گیرانه

در این روش، والدین محبت پائینی به فرزند خود ابراز کرده و درعین‌حال، کنترل بالایی بر او اعمال می‌کنند. بدیهی است که این روش دیکتاتوری بوده که یک نفر حاکم بر رفتار دیگران خواهد بود. این فرد غالباً پدر و در برخی موارد مادر خانواده است. در این خانواده، دیکتاتور نظر می‌دهد، تصمیم می‌گیرد، هدف تعیین می‌کند و همه باید طبق نظر او رفتار کنند.

آثار شیوه سخت‌گیرانه بر فرزندان:

به‌ظاهر تسلیم والدین خواهند بود.
دچار اضطراب می‌شوند. و ترس و وحشت در خانواده موج می‌زند.
پرخاشگر می‌شوند
رفتار والدین را همانندسازی کرده و با دیگران این‌گونه برخورد می‌کنند.
برای حقوق دیگران احترامی قائل نیستند.
از استقلال کافی برخوردار نخواهند بود. لذا در آینده از قبول مسئولیت سرباز خواهند زد.
افرادی متعصب خواهند شد که تحمل نظرات مخالف را ندارند.
استعدادها و خلاقیت در کودک رشد نخواهد کرد.

بدیهی است که فراهم کردن چنین روشی برای خانواده، نه‌تنها کانون خانواده را گرم نخواهد کرد، بلکه باعقل و شرع نیز سازگار نخواهد بود. زیرا این روش با آثاری که به‌طور نمونه گفته شد، سبب ایجاد ناامنی برای کودک شده و در آینده نیز او را با مشکلاتی روبرو خواهد کرد.
از طرفی، این روش با اسلام نیز سازگار نیست. زیرا آنچه در سیره معصومین(ع) دیده می‌شود، تماماً محبت و مهربانی با کودکان است. پیامبر خدا در حدیثی فرمودند: «اذا نظر الوالد الی ولده فسره کان للوالد عتق نسمه»[6] هرگاه پدری با نگاه(محبت‌آمیز) فرزند خود را شاد نماید، به او اجر آزاد کردن یک بنده را می‌دهند.

روش سهل گیرانه

در این روش، والدین محبت بالایی را با فرزند خود داشته اما کنترل اندکی را بر او اعمال می‌کند. لذا مشخص است که در اینجا، آزادی مطلق حکم‌فرماست! شعار طرفداران این روش این است: «کسی باکسی کاری نداشته باشد، بگذار هرچه می‌خواهند انجام دهند». والدینی که طرفدار این روش هستند، معتقدند که تمایلات فرزندان، حاکم بر رفتار آن‌ها و مشخص‌کننده فعالیت آن‌ها و حتی والدین است![7]
این روش نیز آثاری در پی خواهد داشت. ازجمله:

هرج‌ومرج بر خانواده حکم‌فرما خواهد شد.
فرزندان خانواده لاابالی و بی‌قیدوبند نسبت به مسائل اخلاقی و مقررات می‌شوند.
به جهت آزادی فرزندان در رفتار، حقوق آن‌ها با یکدیگر تضاد پیداکرده و سبب درگیری و نزاع خواهد شد.
زمینه بزهکاری و رفتار مجرمانه در آن‌ها فراهم است.
فرزندان چون در پناه محبت بالایی رشد کرده و همه‌چیز برایشان در آسودگی فراهم‌شده، دیگر تن به هر کاری نداده و تاب ناملایمات زندگی را نخواهند داشت.

این روش تربیتی، با آموزه‌های دینی ما سازگار نیست. در قرآن کریم، خداوند متعال به مؤمنان می‌فرماید: «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا وقودها النار و الحجاره»[8] ای مؤمنان! خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است، حفظ کنید. لذا تربیتی این‌چنینی فرزندان، با دستور خداوند سازگار نیست.

شیوه مقتدرانه

در این شیوه، والدین بر فرزندان خود کنترل بالایی را اعمال می‌کنند. اما محبت بالایی نیز متوجه فرزندان خود کرده و میزان این محبت، از میزان کنترل در اندازه‌ای بالاتر قرار دارد.
ویژگی‌های روش مقتدرانه:

وجود نظم و انضباط در عین برخورداری از آزادی فکری و عملی
ارتباط وسیع کلامی و فکری والدین و فرزندان
همکاری صمیمی میان اعضای خانواده
هدفمندی اعضای خانواده به‌تناسب توان و ویژگی‌های خود
روش زندگی بر اساس مشورت و پیروی از مبانی عقلی و مصلحت‌اندیشی
محترم بودن تمام اعضای خانواده
کودکان سرزنده و باانرژی و رابطه دوستانه دارند.
روحیه استقلال و اعتمادبه‌نفس کودک بجهت احترامی که به او گذاشته می‌شود بالا می‌رود.[9]

بومریند معتقد است: کودکانی که با این شیوه تربیت‌شده‌اند، رفتارهای هدفمند و پیشرفت گرا دارند. حتی تحقیقات نشان می‌دهد که کودکانی که با این شیوه تربیتی بزرگ‌شده‌اند، انگیزه پیشرفت تحصیلی بیشتری دارند.

نتیجه‌گیری

روشن است که روش تربیتی مقتدرانه سبب تعالی فرزندان خواهد شد. اما تحقیقات نشان می‌دهد اکثر والدین معتقدند که شیوه تربیتی آن‌ها مقتدرانه است ولی در عمل و اجرا، از سبک‌های دیگر پیروی می‌کنند.

پاورقی:

[1] صحیفه سجادیه

[2] حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق.ص189

[3] سوره لقمان آیات 12 الی 17

[4] محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج6، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق،ص13.

[5] Diana Bumrind

[6] حسین بن محمد تقی نوری، مستدرک الوسائل، ج15، قم: آل البیت، 1408ق، ص 169.

[7] علی شریعتمداری، روانشناسی تربیتی، ج11، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1377، ص215.

[8] قرآن کریم، سوره تحریم، آیه6.

[9] محبوبه دلاوری، مقاله شیوه های تربیت فرزندان،

منابع