اضطراب، عوامل و نسخه درمانی قرآن (بخش اول)

 

قرآن کریم با تأکید تمام، اعلام می کند که آرامش روان، تنها در سایه توجه به خداوند امکان پذیر است[1]:
أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ[2]
آگاه باشید با یاد خدا، دل ها آرام می گیرند.
این مطلب به گونه ای متفاوت، در آیه دیگر چنین آمده است:
وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً[3]
هرکس از یاد من روی گرداند، زندگی تنگ و سختی خواهد داشت.
پیداست که منظور از سختی زندگی، تنگدستی و فقر مادی نیست؛ زیرا ممکن است افرادی بسیار ثروتمند باشند اما با وجود برخورداری از همه امکانات مادی، احساس آرامش روانی نکنند و پیوسته در اضطراب و نگرانی باشند. دلیل این امر هم بسیار واضح است، زیرا کسی که خدا را در زندگی فراموش کرد، چاره ای جز وابستگی به دنیای مادی و بهره گیری از آن ندارد. از سوی دیگر بهره مادی هر فرد، او را راضی نمی کند؛ زیرا به آن مقدار که دست یافته است قانع نیست و در پی بهره بیشتری است و در این راه خود را به حد خاصی محدود نمی کند در نتیجه همواره دچار اضطراب است.
 

برخی از مهم ترین عواملی که باعث پریشانی خاطر می گردند و آرامش روحی انسان را بر هم می زنند، عبارتند از:
 

انسان همواره از آینده خود نگران است و می ترسد مطلوبی را از دست بدهد یا نامطلوبی دامنگیرش شود. ترس از آینده فرزندان، تأمین هزینه زندگی، فقر، ازدواج، شغل، از دست دادن موقعیت های اجتماعی و... همواره فکر انسان را به خود مشغول می دارد.
 

عواملی چون بیماری، فقر، بلاها و مصایب، همواره انسان را مضطرب و نگران می سازد.
 

افرادی که احساس پوچی می کنند، احساس آرامش نمی کنند و همواره در پی گمشده ای می گردند ولی هرچه می کوشند خلأ روانی شان برطرف نمی شود و در نتیجه زندگی را تکرار مکررات، یکنواخت و خویشتن را توخالی و بی هدف می یابند و روزگار خود را در اضطرابی جانکاه سپری می کنند و احساس تنهایی، ناامیدی و شکست می کنند.
 

یکی ازعوامل اضطراب، نداشتن تکیه گاه معنوی است زیرا وقتی انسان خدا را فراموش کرد زندگی مادیش هم دشوار می شود.[4]
 

ترس از مرگ، عامل مهم دیگری است که سبب دلهره و نگرانی در انسان می شود. و از آن جا که امکان مرگ تنها در سنین بالا نیست، بلکه در سنین دیگر مخصوصاً به هنگام بیماری ها، جنگ ها، ناامنی ها و.. . وجود دارد، این نگرانی می تواند عمومی باشد.
 

عامل بخشی از نگرانی ها، ناتوانی انسان در برابر عوامل طبیعی، مانند سیل، زلزله، بیماری و ناتوانی در برابر دشمنان است.
 

دنیاپرستی و دلباختگی در برابر زرق و برق زندگی مادی، یکی از بزرگ ترین عوامل اضطراب و نگرانی انسان ها بوده و هست، تا آنجا که گاهی عدم دستیابی به رنگ خاصی از لباس، کفش و کلاه یا یکی از هزاران وسایل زندگی، ساعت ها و یا روزها فکر دنیاپرستان را ناآرام و مشوش می کند.
 

گاه، گذشته تاریک زندگی فکر انسان را به خود مشغول می دارد و همواره او را نگران می سازد. از گناهانی که انجام داده، از کوتاهی ها و لغزش ها و... نمونه ای از این گونه عوامل هستند.
 

برای کسب آرامش، برخی به دنبال دنیاطلبی و کسب مال و ثروت می روند، برخی آرامش خود را در سایه استفاده هرچه بیشتر از امکانات رفاهی می دانند و برخی به بی توجهی به قید و بندها و تکالیف شرعی می دانند و برخی به آرام بخش ها و مواد مخدر روی می آورند، اما راه های اصلی رسیدن به آرامش مسائل دیگری است که در این جا به چند نمونه از آنها اشاره می شود:
 

ایمان به خداوند، ریشه ها و زمینه های اضطراب را از میان می برد؛ زیرا دین با دستورات اخلاقی خود، آتش حرص، آز و جاه طلبی را که از عوامل اضطراب هستند؛ فرو می نشاند.
- دین در سایه اعتقاد به معاد و روز رستاخیز، رشته زندگی را در دوران پس ازمرگ متصل می کند ومرگ را دروازه زندگانی جاوید می داند و از این رهگذر به زندگی مادی بشر معنا و طراوت می بخشد.
- انسان مؤمن در مصائب و سختی ها از آرامش برخوردار است؛ زیرا از یک سو همواره خود را از تکیه گاهی محکم و پناه گاهی ایمن برخوردار می داند و از سوی دیگر در پرتو خداباوری، دیگر احساس تنهایی نمی کند چرا که خود را به نیروی شکست ناپذیر متکی می داند که همه چیز در دست اوست. قرآن کریم می فرماید:
الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ[5]
آنها که ایمان آوردند، و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند، ایمنی تنها از آن آنهاست؛ و آنها هدایت یافتگانند!
زیرا ایمان راستین به خدا، انسان را نسبت به کمک و حمایت و لطف خداوند امیدوار می سازد و احساس می کند خداوند همواره با اوست و به او کمک می کند. لذا از مصائب روزگار نمی هراسد، زیرا عقیده دارد حوادث، آزمایش و کمالی است از طرف خداوند برای او. مؤمن واقعی برای چیزهای از دست رفته افسوس نمی خورد. مؤمن واقعی هیچ گاه دچار اضطراب ناشی از احساس گناه نمی شود، چون می داند خداوند بخشنده است.
مؤمن از چیزهایی که اکثر مردم از آن می ترسند، مانند مرگ، فقر، بیماری، گرفتاری روزگار و... نمی هراسد. و از آن جا که مصائب را آزمایش الهی می داند و می داند که در برابرش باید صبر کرد، دارای توانایی زیاد در تحمل گرفتاری است.
مؤمن می داند روزی رسانش خداست و اوست که ارزاق را بین مردم تقسیم می کند. بنابراین از فقر و تنگدستی نمی ترسد.
مؤمن از مرگ نمی ترسد و به آن با دید واقع بینانه می نگرد؛ زیرا می داند که هیچ گریزی از آن نیست.
راز اصلی احساس امنیت روحی در میان مؤمنان، آن است که روح آدمی ماورائی است و آن گاه که به خدا توجه می کند، بر اثر احساس نزدیکی میان خود و خدا، آرامش می یابد.
در پژوهشی بر روی 148 بیمار که منتظر عمل جراحی بودند انجام گرفت، نتیجه این پژوهش نشان داد که اضطراب در افرادی که اعتقادات مذهبی شان قوی تر بود به مراتب، کمتر از دیگران است.[6]
 

بسیاری از دلهره ها و اضطراب ها از آنجا ناشی می شود که انسان بینش و نگرشی صحیح به مسائل زندگی ندارد. ایمان طرز نگرش انسان را از خویشتن و جهان عوض می کند. با تغییر نگرش بسیاری از اضطراب ها به آرامش مبدل می شود. به عبارت دیگر باورهای دینی، اطلاعاتی را در اختیار قرار می دهد که زندگی برای انسان در مجموعه هستی، شیرین، مطبوع و دلپذیر می گردد. و بین آدمی و جهان، آشتی برقرار می شود که همه چیز را به دید مثبت می نگرد. یکی از معرفت های بنیادین که تأثیر بسیار زیادی در بینش و نگرش مثبت انسان به جهان به جای می گذارد، اعتقاد به عدالت و حکمت الهی است. خداوند عادل است یعنی استحقاق و شایستگی هیچ موجودی را مُهمل نمی گذارد و به هرکس هرچه استحقاق دارد می دهد و حکیم است.[7] و با این نوع نگرش انسان آرامش پیدا می کند.
 

تلاوت و شنیدن صوت قرآن، اضطراب را از بین می برد. بر اساس پژوهش جمعی از محققان که روی مجموعه ای از داوطلبان در آمریکا انجام شد، گوش فرا دادن به صدای قرآنی که با ترتیل خوانده شده است، تغییرات فیزیولوژیک (غیرارادی) در دستگاه عصبی ایجاد می کند و موجب از میان رفتن حالت های روحی نامتعادل، همانند اضطراب می شود.
به گفته این محققان، افرادی که به زبان عربی نیز آشنایی ندارند آرامش و شادی درونی را هنگام گوش دادن به قرآن احساس می کنند.[8]

ادامه دارد...

منبع : بیماری های اخلاقی و درمان های قرآنی، ص: 67 , اکبری، محمود