مهارت حل مسئله در کودکان

گفتن داستان و قصه و بیا موقعیت های چالش بر انگیز و حل آن توسط شخصیت های داستان می تواند از لحاظ ذهنی به کودک کمک کند.
 

اهمیت نقش خانواده در فرایند تحول کودک امری قطعی است. یکی از مسئولیت های والدین کمک و آموزش به کودکان در جهت تشخیص و حل مشکلات گوناگونی است که به طور مداوم در زندگی روزمره با آن رو به رو می شود. این گونه آموزش ها می توانند در کاهش رفتارهای نامناسب کودکان و بهبود رفتارهای اجتماعی آنها موثر واقع شوند. با توجه به اهمیت موضوع شناسایی مشکلات و اتخاذ راه حل برای آن از سوی کودکان در این مقاله به بررسی مهارت حل مسئله و راهکارهای پرورش آن در کودکان می پردازیم.
مواجهه با مشکل در زندگی امری طبیعی و اجتناب نا پذیر است و افراد در سراسر زندگی خود با مسائل و مشکلات مختلفی رو به رو می شوند، از این رو توانایی افراد در مواجهه با این گونه موقعیت ها به شیوه صحیح و کارآمد از اهمیت بالایی برخوردار است (پوگلیس و وایت،  2013). پژوهش ها نشان داده اند افرادی که از مهارت های حل مسئله پایینی برخوردارند در برخورد با مشکلات با شکست مواجه شده و به محض رویارویی با موانع، ممکن است با بروز رفتارهای برانگیخته نسبت به آن واکنش نشان دهند، احساس ناکامی کنند، پرخاشگر شوند یا برای پرهیز از موقعیت مشکل ساز گوشه گیرشوند؛ فرایندی که می تواند بروز رفتارهای سازش نایافته را برای فرد در پی داشته باشد (فاکس و هندرسون، 2013). از این رو توانایی حل مسئله از جمله اساسی ترین مهارت ها در رویارویی با این گونه مشکلات است.

مهارت حل مسئله یکی از توانایی های عالی ذهن است. در مهارت حل مسئله فرد باید با برقراری روابط بین تجربه های گذشته و مسئله، رابطه بین آنها را کشف و با توجه به آن، راه حل های مناسب را اتخاذ کند (اسرا، 2013). به عبارتی دیگر حل مسئله، عمل تصمیم گیری است که شامل شناخت و شناسایی وضعیتی است که در آن تصمیم گیری، جمع آوری اطلاعات، بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی وضعیت موجود انجام می شود، پیامدهای رفتار در آن وضعیت و گرفتن بازخورد از محیط اجتماعی توسط فرد ارزیابی می شود (اروزکان، 2013)، و در نتیجه شخص با جایگزین کردن تصمیم هایی که می تواند نتایج مثبت و موثرتری را برای زندگی وی در پی داشته باشد، اقدام به اتخاذ تصمیمی مناسب تر می کند.

چنانچه مشخص است مهارت حل مسئله به مجموعه توانایی های گفته می شود که کودک می تواند در هنگام مواجه با مشکلات یا چالش ها و برای حل این مشکلات بکار می گیرد.
مهارت حل مسئله به فرد کمک می کند تا با یافتن راه حل مناسب برای حل مشکل در مواجهه با چالش های زندگی، امکانات گوناگون پیرامون خود را شناسایی و از آن به منظور تصمیم گیری مناسب و حل مسئله در شرایط گوناگون استفاده کند. آموزش این مهارت های می تواند پیامدهای مهمی را برای کودکان در زمینه برقراری روابط بین فردی فراهم کند. برای مثال این مهارت ها باعث می شود کودکان در ارتباطات اجتماعی موفق تر عمل کنند و به رفتارهای سازش یافته و سطوح بالای حرمت خود دست یابد .

در بطن تغییرات سریع اجتماعی و وقایع تنیدگی زا فرد باید یاد بگیرد جایگاهی در اجتماع بیابد، با همسالان رابطه مطلوب برقرار کند، خود را با مدرسه، اجتماع، همسالان و خانواده سازگار و بر تحقق بسیاری از اعمال پیچیده فردی و بین فردی حیاتی که وی را برای زندگی آینده آماده می کند، تسلط یابد (پاکدامن و نصیری، 1393). بنابر این نیاز به مهارت های حل مسئله در تمامی زمینه های زندگی مشهود است و فرد آن را از طریق تعامل با محیط و وضعیت های مختلف کسب می کند.
بدین جهت رابطه مناسب والد – کودک عامل تعیین کننده ای در تحول کودک و سلامت روانی او در بزرگسالی شناخته شده است. بر این اساس والدین آشنا با روش های حل مسئله سعی می کنند به کودکان خود برای فکر کردن درباره ی چالش های پیش رو، در نظر گرفتن راه حل های مختلف و انتخاب بهترین راه حل کمک کنند. در نتیجه، کودکان نیز چگونگی برخورد با مشکلات و شکست هایشان را بدون ایجاد موقعیت تنیدگی زا یاد خواهند گرفت . فرزندان مکن است با چالش هایی رو به رو شوند، برخورد مناسب والدین می تواند حل مناسب این چالش ها را در پی داشته باشد.
 

در این بخش به بیان راهکارهایی می پردازیم که در بستر مناسبی را برای پرورش مهارت حل مسئله کودک ایجاد می کنند:
ترغیب مشارکت کودکان: الگوهای ارتباطی اعضای خانواده بایستی به گونه ای باشد که به کودکان و توانایی ها و افکار آنها توجه شود. مشارکت کودکان در تصمیم گیری های مرتبط با آنها و به کارگیری فکر آنها در مهارت حل مسئله کودک موثر است.
عدم سرزنش آنها: در صورت اشتباه کردن کودکان یا تصمیمات نادرست آنها از برخوردهای تند و یا سرزنش جلوگیری کنید. این برخوردهای مانع از پرورش مهارت حل مسئله می شوند.
بکارگیری بازی: در قالب بازی می توان راه کارهای حل مشکلات و شناسایی علل چالش ها را مورد بررسی قرار داد.
بکارگیری داستان: گفتن داستان و قصه و بیا موقعیت های چالش بر انگیز و حل آن توسط شخصیت های داستان می تواند از لحاظ ذهنی به کودک کمک کند.
توضیح به کودک و تبیین مسائل: در بسیاری موارد زمانی که دیگران یا خود شما با مشکلی رو به رو می شوند می توانید به کودکان راه کارهای آن را توضیح دهید. بخصوص زمانی که برای همسالان کودک اتفاقی صورت می گیرد.
 
 منبع:
 شهلا، پاکدامن، مرتضی نصیری، (1393). سبک های فرزند پروری ادراک شده و ترس از ارزشیابی منفی: مقایسه دختران نوجوان تیزهوش و عادی، فصلنامه روان شناسی تحولی: روان شناسان ایرانی، 39، 1، 249 – 269.