والدین باید بدانند که سال‌های اولیه زندگی مناسب‌ترین زمان برای پایه‌گذاری اساس خصوصیات اراده در یک کودک است.

اراده چیست؟

اراده از ویژگی‌های فطری انسان نیست و از راه ارث به انسان نمی‌رسد بلکه تحت تاثیر جهان‌بینی و پایه‌های اخلاقی و تمایلات او و شایستگی‌هایش در دنبال نمودن اهداف و … و در جریان فعالیت‌های انسانی شکل می‌گیرد البته شرایط زندگی سهم مهمی در تکامل آن دارد. بنابراین باید گفت هیچ کسی با اراده قوی یا ضعیف به دنیا نمی‌آید. اراده را می‌توان این گونه تعریف کرد:

اراده در لغت به معنای خواست، طلب و قصد و آهنگ چیزی را کردن است.
اراده عبارت است از قدرت استدلال، تصمیم‌گیری و عمل کردن.
اراده مرتبه‌‌ای از خواستن است که پس از تصور منفعت یا مصلحت پدید می‌آید و محرک اصلی رفتارهای انسان است.
اراده حالتی نفسانی در درون انسان است که آن را به شوق موکد و انگیزه درونی که انسان را به سمت انجام رفتار و عمل خاصی بر می‌انگیزد و البته بستگی به وضع روحی و جسمی فرد دارد. قابل تجربه حسی نیست بلکه تنها آثار آن می‌ماند.
اراده نیرویی درونی است که در تصمیم‌گیری، انجام اهداف، شروع کار و یا عقب انداختن آن نقش اساسی ایفا می‌کند. این نیروی درونی به انسان کمک می‌کند بر تمام موانع و سدهای بیرونی در مقابل رسیدن به اهداف غلبه کند. و انسان را مجبور می‌کند به میل خود و از روی هوی و هوس رفتار نکند.
اراده مهارت و توانایی تصمیم‌گیری و پیگیری با عزم راسخ است تا هدف و تصمیم به مرحله موفقیت برسد و این توانایی و مهارت که اراده نام دارد می‌تواند انگیزه‌ها و هوس‌های انسان را که به او لطمه می‌زنند نیز کنترل نماید.
اما کاظم(ع) در تعریف اراده می‌فرمایند:«اراده خلق در باطن و نهاد آنهاست و بعد از رفتار و فعل آنها آشکار می‌گردد.»
البته باید یادآوری نمود که نمی‌توان مفهوم اراده در بزرگسال را با اراده کودک تطبیق داد. اراده در کودکان نیازمند تکامل و تقویت است. برای همین منظور در ابتدا نحوه تکامل اراده در کودکان، ویژگی کودکان محکم و با اراده و سپس راه‌های تقویت آن بیان می‌شود.

تکامل اراده در کودکان

والدین باید بدانند که سال‌های اولیه زندگی مناسب‌ترین زمان برای پایه‌گذاری اساس خصوصیات اراده در یک کودک است. هر چه کودک بزرگتر می‌شود خصوصیات اراده او نیز باید تحت تربیت بیشتر قرار گیرد. برای تحقق این امر والدین نقش مهمی در تکامل اراده در کودکان دارند. بنابراین باید رفتار یکسانی را در برخورد با کودک داشته باشند و همیشه با کودک خود صادق باشند. نباید اختلاف سلیقه و اختلاف عقیده خود را وارد زندگی کودک نمایند. آنها باید در قبال رفتار کودک در هنگام انجام کاری، یک رفتار واحد داشته باشند. زمانی که پدر کاری را به کودک محول می‌کند مادر نباید مخالفت کند و بگوید توانایی انجام آن را ندارد و بچه خسته می‌شود. این نوع برخوردها باعث دورویی و حیله‌گری و تزویر در رفتار کودک می‌شود. همچنین بر اثر اختلافات والدین کودک بر سر دو راهی قرار می‌گیرد و احساساتش جریحه‌دار می‌شود.
برای اینکه پایبندی به اصول اخلاقی را به کودک تان بیاموزید به وعده‌هایی که به او می‌دهید عمل کنید و همیشه با او صادق باشید. برای اینکه به شما اعتماد کند از دادن وعده و عمل ننمودن خودداری نمایید و همیشه ثابت قدم بر سر حرف خود بمانید تا کودک از شما بیاموزد وقتی وعده می‌دهد باید آن را انجام دهد و از این طریق والدین حس مسئولیت و پایبندی به عهد را در کودکان خود تقویت می‌کنند. باید در کودکان راه‌های مسلط شدن بر امیال و احساسات، هوی و هوس، احساس درد و رنج و ترس را نیز تقویت نمود زیرا این رفتارها اراده کودک را مستحکم می‌کند.

کودکانی دارای اراده محکم

اراده خواستن و توانستن است. انسان اگر نتواند در مسیر تحقق خواسته‌هایش حرکت کند نمی‌توان او را صاحب اراده دانست. انسان با اراده می‌خواهد و می‌تواند به خواسته‌هایش جامه عمل بپوشاند و مشکلات و موانع مادی و روانی به اراده و عزم او لطمه نمی‌زند، اما در مقابل انسان بی‌اراده اگرچه می‌خواهد اما نمی‌تواند به خواسته‌هایش برسد. این امر در کودکان نیز صدق می‌کند.
دکتر لین او گریدی روانشناس و مدیرآموزشی دفتر Melbourne’s Catholic Education Office، کودکان دارای اراده محکم و اعتماد به نفس را دارای یک سری ویژگی‌های خاص می‌داند که آنها را از دیگر کودکان متمایز می‌کند از جمله:

این کودکان توانایی ابراز احساسات و اندیشه‌هایشان را دارند.
برای کنترل احساسات شان در زمان ناراحتی استراتژی و برنامه متناسب با سن و سال شان دارند.
در زمان بروز شرایط غیر منتظره برنامه‌ ریزی و هدف دارند.
اگر اتفاقی ناگواری در زندگی برای آنها رخ دهد امید خود را از دست نمی‌دهند و توانایی ادامه دادن را دارند.
می‌دانند چه زمانی برای یک چیز سعی و کوشش نمایند و در چه زمانی از تلاش دست بردارند و چه زمانی از دیگران کمک بخواهند.

دکتر لین او گریدی، درباره کودکان با اراده ضعیف می‌گوید: کودکان می‌توانند خود را نسبت به مسائل گوناگون محکم نشان دهند، اما امکان دارد در واقعیت اینگونه نباشد. آنها راه‌هایی را می‌شناسند که از نظر اطرافیان و بزرگسالان قابل قبول است. این کودکان در بسیاری جاها به شدت در فشارند. این کودکان احساسات شان را پنهان می‌کنند و با افراد بزرگسال و دیگر کودکان ارتباط برقرار نمی‌کنند. در مسائلی که در اطراف آنها رخ می‌دهد وارد نمی‌شوند و در مواجهه با شرایط دشوار، اعتماد به نفس ندارند و اگر کاری مطابق انتظار آنها پیش نرود از آن دست کشیده و به عقب بر می گردند.

نکاتی در رابطه با تقویت اراده در کودکان

اراده در کودکان را نمی توان با اراده در بزرگسالان تطبیق داد. فعالیت های روزانه و شرایط زندگی سهم مهمی در شکل گیری اراده دارند. قبل از هر چیز باید بدانید که اراده علاوه بر خواستن و برآوردن امیال، تسلط بر نفس و خوداری را نیز شامل می شود. به این معنی که اگر کودکی از هر راهی به خواسته خود دست یابد دارای اراده قوی نیست همان گونه که کودکانی که وظایف و کارهای آنها را دیگران انجام می‌دهند فاقد اراده هستند. برای اینکه کودکانی دارای اراده قوی و اعتماد به نفس با کمترین استرس و اضطراب داشته باشید قبل از هر چیز باید به آنها زمان‌بندی و برنامه‌ریزی برای زندگی یاد دهیم. اینکه کودک بداند چه موقع بخوابد و چه وقت بیدار شود، چه وقت برای غذا خوردن حاضر باشد. زمان بازی، نگاه کردن تلویزیون را برایش مشخص کنیم.
یادگیری مقابله با استرس یکی دیگر از نکات مهم و اساسی برای تقویت اراده در کودکان است. زمانی که کودکان در حال رفتن به مدرسه و یا عبور از یک مقطع به مقطع دیگری هستند، استرس آنها قابل پیش بینی است. اگر در آنها آمادگی این تغییرات را ایجاد کنیم به کاهش استرس و محکم بودن آنها کمک نموده‌ایم. به طور کلی برای تقویت اراده در کودکان چند نکته را باید همیشه مد نظر داشت از جمله:

کودکان باید هدف معین داشته و برای حفظ آن کوشش نمایند.
کودکان برای رسیدن به هدف و حل مشکلات احتمالی، توانایی و استعداد داشته باشند.
کودکان در به تاخیر انداختن خواسته‌هایشان باید توانایی داشته باشند.
باید به آنها یاد داد تا استعداد تاثیرپذیری و همانند سازی داشته باشند.
کودکان باید بدانند چگونه بر احساسات و نیازها و ترس‌هایشان تسلط داشته باشند تا اراده آنها در مقابله با مسائل زندگی تقویت شود.

همچنین باید به کودکان آموخت که یک سری از کارهایشان را خودشان انجام دهند مانند: مسواک زدن و پوشیدن کفشها و البته در انجام برخی از کارهای روزمره که کودکان علاقه نشان می‌دهند و به آنها لطمه نمی‌زند اجازه همکاری داد مانند: پهن کردن سفره و جمع کردن آن، آب دادن به گل‌ها و یا هر کار سبک دیگر.

راه‌های تقویت اراده کودکان

تقویت اراده آن است که شخص برای رسیدن به هدف و آنچه که در ذهن دارد با قدرت و جرات تلاش کند و هیچ مشکلی نتواند مانع عزم راسخ او برای رسیدن باشد. تقویت اراده امری ممکن است اما نیازمند تلاش و کوشش مستمر هم در بزرگسالی و هم در کودکی است. برای تقویت اراده کودکان راه‌های فراوانی وجود دارد که والدین و مربیان و کسانی که با کودکان در ارتباط هستند اگر رعایت نمایند کودکانی با اراده‌ای محکم و اعتماد به نفس بالا بار می آورند از جمله:

همیشه توانایی‌های کودک را مد نظر قرار دهید.
به نظرات کودکان خود احترام بگذارید و به آنها اجازه ابراز وجود دهید.
نظرات خود را به آنها تحمیل نکنید.
با ملاطفت و مهربانی با آنها برخورد کنید.
در حد توانایی، طوری که به خود لطمه نزنند به آنها مسئولیت دهید.
از مقایسه آنها با دیگران بپرهیزید.
عزت نفس را در آنها تقویت کنید.
از صدا زدن با القاب زشت و تمسخر نمودن آنها به شدت بپرهیزید.
به طور یکسان به همه محبت نمایید و از افراط و تفریط در محبت بپرهیزید.
به آنها خالصانه محبت کنید و در رفتار و گفتارتان نیز این محبت را نشان دهید.
برای علایق و سرگرمی‌هایشان ارزش قائل باشید.
به توانایی‌هایشان توجه کنید و در پرورش و تقویت استعدادهایشان به آنها کمک کنید.
کودک همانند یک آیینه رفتار شما را منعکس می‌کند.
والدین باید از مشاجره در مقابل کودکان پرهیز نمایند.
با کودکان خود دوست باشید و نیازهای آنها را در حد معقول برآورده نمایید و از طرد کردن آنها بپرهیزید.
سعی کنید کودکان تان به شما زیاد وابسته نباشند.
از ترساندن آنها خوداری نمایید.
از خرافاتی بار آوردن آنها خودداری نمایید.
هچ گاه نظریات خود را به آنها تحمیل نکنید و آنها را منضبط و مسئولیت‌پذیر بار آورید.
به خواسته‌هایشان احترام بگذارید در برخورد با آنها منطقی باشید.
آنها را با الگوهای رفتار مناسب آشنا نمایید.
حس انسان دوستی را در وجود آنها تقویت نمایید.