حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)

یکی از سنت های نیکویی که در اسلام بدان سفارش شده است، قرض دادن به افراد نیازمند است. در این نوشتار به بیان حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) می پردازیم. با ما همراه باشید.
دوشنبه، 23 ارديبهشت 1398
تخمین زمان مطالعه:
پدیدآورنده: محمد حسین افشاری
موارد بیشتر برای شما
حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)
قرض الحسنه سنت نیکو و ماندگار است. 
 

مقدمه

در زندگی اجتماعی، یکی از مهم ترین مسائل ارتباطی، ارتباط اقتصادی میان افراد جامعه است. در هر جامعه خرید و فروش، قرض دادن و قرض گرفتن و ... وجود دارد. از همین روی در متون اسلامی، ملاک هایی را برای نظم و عدالت بخشی به روابط اقتصادی بیان شده است. ملاک های بیان شده از سوی دین صرفا شامل گزاره های اخلاقی بلکه بسیاری از موارد بیان شده، الزامات شرعی دارد و احکام تکلیفیه پنج گانه (حرام، واجب، مستحب، مکروه و مباح) بر آن ها وضع شده است.

یکی از موضوعاتی که در متون دینی بدان اهمیت زیادی داده شده است، موضوع قرض دادن به نیازمندان است تا جایی که در روایات ما آن را از صدقه برتر دانستند.[1] پیامبر اسلام(صلی الله و علیه وآله) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خوددارى می‌کنند فرمود: «کسى که برادر مسلمان و نیازمندش براى قرض گرفتن به او روى بیاورد و او با این‌که توانایى ‏دارد، خواسته وى را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد.»[2]

از همین روی در آیات و روایات، شرایطی بیان شده است که از جمله این موارد می توان به آیه 282 سوره بقره، طولانی ترین آیه قرآن کریم، اشاره کرد. در بخشی از این آیه آمده است: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که بدهى مدّت‏دارى (به خاطر وام یا داد و ستد) به یک دیگر پیدا می کنید، آن را بنویسید! و باید نویسنده‏اى از روى عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد! و کسى که قدرت بر نویسندگى دارد، نباید از نوشتن خوددارى کند! پس باید بنویسد، و آن کس که حق بر عهده اوست، باید املا کند، و از خدا که پروردگار او است بپرهیزد، و چیزى را فروگذار ننماید.»


آداب قرض دادن به برادران مومن

در متون دینی ما قرض دادن به برادران مؤمن، آدابی بیان شده است که می تواند بر ارزش قرض دهنده و جایگاه اجتماعی او بیفزاید. این آداب عبارتند از:

  1. نیت شخص باید خالصانه و از برای خدا باشد. نباید قرض خود را همراه با نیتی غیرالهی کرد.قرض همراه با اخلاص باشد.
  2. این قرض دادن نباید از سرکراهت و ناخشنودی باشد. قرض دادن باید همراه با دل خوش و رضایت کامل باشد و این رضایت کامل بر چهره شخص قرض دهنده نمایان باشد.
  3. مالی که به عنوان قرض داده می شود از مال حلال باشد.[3]
  4. طبق آیه 282 سوره مبارکه بقره، قرض باید به صورت نوشتار در نزد افراد حاضر باشد.  
  5. باید دو طرف به معاهدات قرضی که نوشته اند پایبند باشند و قرض دهنده زودتر از موعد مقرری، طلب خود را از قرض گیرنده، مطالبه نکند.[4]
آنچه بیان شد، آدابی است که شخص قرض دهنده باید در هنگام و نیز بعد از قرض دادن به آن خود را پایبند بداند. امام سجاد(علیه السلام) در رساله حقوقی که به بیان حقوق های لازم بر انسان، بیان داشته اند، حقوق قرض دهندگان را بیان می کنند.
 

حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)

وَ أَمَّا حَقُ‏ غَرِیمِکَ‏ الَّذِی‏ یُطَالِبُکَ فَإِنْ کُنْتَ مُوسِراً أَعْطَیْتَهُ (و اما حق طلبکاری که طلبش را از تو می خواهد این است که اگر توان پرداخت آن را داری، آن طلب را بده)
 پرداخت قرض یکی از دیونی است که اخلاقاً، شرعاً و قانوناً بر عهده قرض گیرنده است. در روایتی از امام رضا (علیه السلام) بیان شده است که فرمودند: «اِعْلَمْ أَنَّه مَنِ اسْتَدانَ دَیْنا وَ نَوى قَضاءَهُ، فَهُوَ فى أَمانِ اللّه  حَتّى یَقْضیَهُ، فَإنْ لَمْ یَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ؛ کسى که قرض بگیرد در صورتى که تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء کند ولى اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.»[5]

اخلاق بر این است که انسان اگر قرضی گرفته است و توان پرداخت آن را دارد، بهتر است که آن را پرداخت کند. اگر سستی در پس دادن قرض در جامعه پدیدار شود، دیگر نمی توان سنت نیکوی قرض الحسنه را دید و آن چیزی که در جامعه سنت و رسم می شود، رباست.

در روایتی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمودند: «أَلْمَعْکَ طَرَفٌ مِنَ الظُّلْم؛ تأخیر در پرداخت دین، گوشه ای [پرده ای] از ظلم است.»[6] در حدیثی در کتاب «وسایل الیشعه» از امام جعفرصادق(علیه‌السلام) نقل شده که ایشان فرموند»:لَو أَنَّ الناسَ أَدُّوا حُقوقَ اَموالِهِم لَکانوُا عایِشینَ بَخَیر؛ مردم اگر حقوق و واجبات مالی خود را ادا می‌کردند مسلّماً همه از یک زندگی مطلوب و رضایتبخشی برخوردار می‌شدند.[7]»
 
وَ إِنْ کُنْتَ مُعْسِراً أَرْضَیْتَهُ بِحُسْنِ الْقَوْلِ وَ رَدَدْتَهُ عَنْ نَفْسِکَ رَدّاً لَطِیفاً[8] (و اگر تنگ دستی، او را با گفتار نیک خشنود و راضی کن و او را با نرمی از نزد خودت برگردان)
ممکن است انسان در وقت موعودی که زمان بازپرداخت بدهی می رسد، آن توان مالی مطلوب را برای پس دادن قرض و ادای آن نداشته باشد؛ از همین روی امام (علیه السلام) توصیه می کنند که فرد قرض گیرنده سعی کند با گفتار خود او را راضی و خشنود کند.

برخی از افراد در روز گرفتن قرض، بسیار خوش برخورد و متین هستند ولی در روز بازپرداخت، طلبکارانه برخورد می کنند که این رفتار، رفتار اسلامی نیست. پرداخت دین، حقی است که تا قیامت بر گردن انسان می ماند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در مورد یکی از افراد (فلان قبیله) که شهید شده بود بیان می دارند که او به خاطر سه درهم که به فلان یهودی بدهکار بوده بر دَرِ بهشت زندانی گشته و به وی اجازة ورود می‌دهند! [9]
 
 پی نوشت:
[1]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، بیروت: موسسه الوفاء، 1404 ه.ق، ج 71، ص 104.
[2] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389.
[3] . محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافى، مترجم: محمدباقر کوه کمره ای، قم: نشر اسوه،سوم، 1375، ج ‏3، ص 843.
[4] . شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال ، قم: دار الرضى‏، اول، ‏1406 ق‏‏.‏ ص 138،
[5] . فقه الرضا ص ۲۶۸.
[6] . ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، تهران: نشر دانش، اول، 1366، ص  784.
[7] . شیخ حر عاملی، پیشین، ج6، ص 2.
[8] .علی بن الحسین (علیهما السلام) ، رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)، مترجم: محمدحسین افشاری، قم: نشر مشهور، اول، 1388، ص75 .
[9] . احتجاج طبرسی، ج ١، ص ٣٣٣.


مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
سبک زندگی مرتبط
موارد بیشتر برای شما
آثار نمازهای بدون ولایت در واقعه عاشورا
آثار نمازهای بدون ولایت در واقعه عاشورا
هکرهای ایرانی در تلاشند تا ما را تخلیه اطلاعاتی کنند!
play_arrow
هکرهای ایرانی در تلاشند تا ما را تخلیه اطلاعاتی کنند!
لحظه‌ی تخریب پُل بخش لاریجان آمل براثر سیل
play_arrow
لحظه‌ی تخریب پُل بخش لاریجان آمل براثر سیل
کار نمادین هلندی‌ها برای حمایت از کودکان غزه
play_arrow
کار نمادین هلندی‌ها برای حمایت از کودکان غزه
سناتور ضد ایرانی رشوه‌گیر از آب درآمد!
play_arrow
سناتور ضد ایرانی رشوه‌گیر از آب درآمد!
انتقاد مجری سیما به طراحیِ لباس کاروان ایران در افتتاحیهٔ المپیک
play_arrow
انتقاد مجری سیما به طراحیِ لباس کاروان ایران در افتتاحیهٔ المپیک
طریق‌الحسین کم کم رنگ و بوی اربعین می‌گیرد
play_arrow
طریق‌الحسین کم کم رنگ و بوی اربعین می‌گیرد
شکنجه اسرای فلسطینی در زندان رژیم صهیونیستی
play_arrow
شکنجه اسرای فلسطینی در زندان رژیم صهیونیستی
چرا به اینترنشنال "شبکه صهیونیستی" می‌گوییم؟
play_arrow
چرا به اینترنشنال "شبکه صهیونیستی" می‌گوییم؟
انهدام ادوات زرهی صهیونیست‌ها توسط القسام در خان یونس
play_arrow
انهدام ادوات زرهی صهیونیست‌ها توسط القسام در خان یونس
نقشه هایتان نقش بر آب شد، همه در کنار ایران هستیم!
play_arrow
نقشه هایتان نقش بر آب شد، همه در کنار ایران هستیم!
افزایش اعتراض‌ها به حضور صهیونیست‌ها در المپیک
play_arrow
افزایش اعتراض‌ها به حضور صهیونیست‌ها در المپیک
هو شدن کاروان رژیم صهیونیستی در افتتاحیه المپیک ۲۰۲۴
play_arrow
هو شدن کاروان رژیم صهیونیستی در افتتاحیه المپیک ۲۰۲۴
مقایسه شیوه روشن شدن مشعل المپیک‌های ۲۰ سال گذشته
play_arrow
مقایسه شیوه روشن شدن مشعل المپیک‌های ۲۰ سال گذشته
فیلم دیده نشده از لحظه به لحظه حادثه 11 سپتامبر از دریچه دوربین عکاس ژاپنی
play_arrow
فیلم دیده نشده از لحظه به لحظه حادثه 11 سپتامبر از دریچه دوربین عکاس ژاپنی