حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)

یکی از سنت های نیکویی که در اسلام بدان سفارش شده است، قرض دادن به افراد نیازمند است. در این نوشتار به بیان حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) می پردازیم. با ما همراه باشید.
دوشنبه، 23 ارديبهشت 1398
تخمین زمان مطالعه:
پدیدآورنده: محمد حسین افشاری
موارد بیشتر برای شما
حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)
قرض الحسنه سنت نیکو و ماندگار است. 
 

مقدمه

در زندگی اجتماعی، یکی از مهم ترین مسائل ارتباطی، ارتباط اقتصادی میان افراد جامعه است. در هر جامعه خرید و فروش، قرض دادن و قرض گرفتن و ... وجود دارد. از همین روی در متون اسلامی، ملاک هایی را برای نظم و عدالت بخشی به روابط اقتصادی بیان شده است. ملاک های بیان شده از سوی دین صرفا شامل گزاره های اخلاقی بلکه بسیاری از موارد بیان شده، الزامات شرعی دارد و احکام تکلیفیه پنج گانه (حرام، واجب، مستحب، مکروه و مباح) بر آن ها وضع شده است.

یکی از موضوعاتی که در متون دینی بدان اهمیت زیادی داده شده است، موضوع قرض دادن به نیازمندان است تا جایی که در روایات ما آن را از صدقه برتر دانستند.[1] پیامبر اسلام(صلی الله و علیه وآله) در نکوهش کسانی که توان مالی دارند، اما از قرض دادن خوددارى می‌کنند فرمود: «کسى که برادر مسلمان و نیازمندش براى قرض گرفتن به او روى بیاورد و او با این‌که توانایى ‏دارد، خواسته وى را تأمین نکند، خداوند از بهشت محرومش می‌سازد.»[2]

از همین روی در آیات و روایات، شرایطی بیان شده است که از جمله این موارد می توان به آیه 282 سوره بقره، طولانی ترین آیه قرآن کریم، اشاره کرد. در بخشی از این آیه آمده است: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که بدهى مدّت‏دارى (به خاطر وام یا داد و ستد) به یک دیگر پیدا می کنید، آن را بنویسید! و باید نویسنده‏اى از روى عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد! و کسى که قدرت بر نویسندگى دارد، نباید از نوشتن خوددارى کند! پس باید بنویسد، و آن کس که حق بر عهده اوست، باید املا کند، و از خدا که پروردگار او است بپرهیزد، و چیزى را فروگذار ننماید.»


آداب قرض دادن به برادران مومن

در متون دینی ما قرض دادن به برادران مؤمن، آدابی بیان شده است که می تواند بر ارزش قرض دهنده و جایگاه اجتماعی او بیفزاید. این آداب عبارتند از:

  1. نیت شخص باید خالصانه و از برای خدا باشد. نباید قرض خود را همراه با نیتی غیرالهی کرد.قرض همراه با اخلاص باشد.
  2. این قرض دادن نباید از سرکراهت و ناخشنودی باشد. قرض دادن باید همراه با دل خوش و رضایت کامل باشد و این رضایت کامل بر چهره شخص قرض دهنده نمایان باشد.
  3. مالی که به عنوان قرض داده می شود از مال حلال باشد.[3]
  4. طبق آیه 282 سوره مبارکه بقره، قرض باید به صورت نوشتار در نزد افراد حاضر باشد.  
  5. باید دو طرف به معاهدات قرضی که نوشته اند پایبند باشند و قرض دهنده زودتر از موعد مقرری، طلب خود را از قرض گیرنده، مطالبه نکند.[4]
آنچه بیان شد، آدابی است که شخص قرض دهنده باید در هنگام و نیز بعد از قرض دادن به آن خود را پایبند بداند. امام سجاد(علیه السلام) در رساله حقوقی که به بیان حقوق های لازم بر انسان، بیان داشته اند، حقوق قرض دهندگان را بیان می کنند.
 

حق قرض دهنده در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)

وَ أَمَّا حَقُ‏ غَرِیمِکَ‏ الَّذِی‏ یُطَالِبُکَ فَإِنْ کُنْتَ مُوسِراً أَعْطَیْتَهُ (و اما حق طلبکاری که طلبش را از تو می خواهد این است که اگر توان پرداخت آن را داری، آن طلب را بده)
 پرداخت قرض یکی از دیونی است که اخلاقاً، شرعاً و قانوناً بر عهده قرض گیرنده است. در روایتی از امام رضا (علیه السلام) بیان شده است که فرمودند: «اِعْلَمْ أَنَّه مَنِ اسْتَدانَ دَیْنا وَ نَوى قَضاءَهُ، فَهُوَ فى أَمانِ اللّه  حَتّى یَقْضیَهُ، فَإنْ لَمْ یَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ؛ کسى که قرض بگیرد در صورتى که تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء کند ولى اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.»[5]

اخلاق بر این است که انسان اگر قرضی گرفته است و توان پرداخت آن را دارد، بهتر است که آن را پرداخت کند. اگر سستی در پس دادن قرض در جامعه پدیدار شود، دیگر نمی توان سنت نیکوی قرض الحسنه را دید و آن چیزی که در جامعه سنت و رسم می شود، رباست.

در روایتی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که فرمودند: «أَلْمَعْکَ طَرَفٌ مِنَ الظُّلْم؛ تأخیر در پرداخت دین، گوشه ای [پرده ای] از ظلم است.»[6] در حدیثی در کتاب «وسایل الیشعه» از امام جعفرصادق(علیه‌السلام) نقل شده که ایشان فرموند»:لَو أَنَّ الناسَ أَدُّوا حُقوقَ اَموالِهِم لَکانوُا عایِشینَ بَخَیر؛ مردم اگر حقوق و واجبات مالی خود را ادا می‌کردند مسلّماً همه از یک زندگی مطلوب و رضایتبخشی برخوردار می‌شدند.[7]»
 
وَ إِنْ کُنْتَ مُعْسِراً أَرْضَیْتَهُ بِحُسْنِ الْقَوْلِ وَ رَدَدْتَهُ عَنْ نَفْسِکَ رَدّاً لَطِیفاً[8] (و اگر تنگ دستی، او را با گفتار نیک خشنود و راضی کن و او را با نرمی از نزد خودت برگردان)
ممکن است انسان در وقت موعودی که زمان بازپرداخت بدهی می رسد، آن توان مالی مطلوب را برای پس دادن قرض و ادای آن نداشته باشد؛ از همین روی امام (علیه السلام) توصیه می کنند که فرد قرض گیرنده سعی کند با گفتار خود او را راضی و خشنود کند.

برخی از افراد در روز گرفتن قرض، بسیار خوش برخورد و متین هستند ولی در روز بازپرداخت، طلبکارانه برخورد می کنند که این رفتار، رفتار اسلامی نیست. پرداخت دین، حقی است که تا قیامت بر گردن انسان می ماند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در مورد یکی از افراد (فلان قبیله) که شهید شده بود بیان می دارند که او به خاطر سه درهم که به فلان یهودی بدهکار بوده بر دَرِ بهشت زندانی گشته و به وی اجازة ورود می‌دهند! [9]
 
 پی نوشت:
[1]. محمدباقر مجلسی، بحارالأنوار، بیروت: موسسه الوفاء، 1404 ه.ق، ج 71، ص 104.
[2] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 16، ص 389.
[3] . محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافى، مترجم: محمدباقر کوه کمره ای، قم: نشر اسوه،سوم، 1375، ج ‏3، ص 843.
[4] . شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال ، قم: دار الرضى‏، اول، ‏1406 ق‏‏.‏ ص 138،
[5] . فقه الرضا ص ۲۶۸.
[6] . ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، تهران: نشر دانش، اول، 1366، ص  784.
[7] . شیخ حر عاملی، پیشین، ج6، ص 2.
[8] .علی بن الحسین (علیهما السلام) ، رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)، مترجم: محمدحسین افشاری، قم: نشر مشهور، اول، 1388، ص75 .
[9] . احتجاج طبرسی، ج ١، ص ٣٣٣.


مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
سبک زندگی مرتبط
موارد بیشتر برای شما
کدام کشورها حمله رژیم صهیونیستی به ایران را محکوم کردند؟
کدام کشورها حمله رژیم صهیونیستی به ایران را محکوم کردند؟
بلایی که موشک‌های ایرانی بر سر ساختمان در تل‌آویو آوردند!
play_arrow
بلایی که موشک‌های ایرانی بر سر ساختمان در تل‌آویو آوردند!
واکنش مزدور اینترنشنال بعد از شنیدن صدای موشک‌های ایران
play_arrow
واکنش مزدور اینترنشنال بعد از شنیدن صدای موشک‌های ایران
اصابت موشک‌های مافوق صوت ایران در تل‌آویو
play_arrow
اصابت موشک‌های مافوق صوت ایران در تل‌آویو
حال و روز تل‌آویو بعد از اصابت موشک‌های ایرانی
play_arrow
حال و روز تل‌آویو بعد از اصابت موشک‌های ایرانی
ناتوانی گنبد آهنین در رهگیری موشک ایران
play_arrow
ناتوانی گنبد آهنین در رهگیری موشک ایران
لحظه اصابت موشک‌های ایران به مقر وزارت جنگ در تل‌آویو
play_arrow
لحظه اصابت موشک‌های ایران به مقر وزارت جنگ در تل‌آویو
رهبر انقلاب: نیروهای مسلح رژیم رذل صهیونی را بیچاره خواهند کرد
play_arrow
رهبر انقلاب: نیروهای مسلح رژیم رذل صهیونی را بیچاره خواهند کرد
خاطره شهید طهرانچی که دوست داشت پس از شهادتش منتشر شود
play_arrow
خاطره شهید طهرانچی که دوست داشت پس از شهادتش منتشر شود
با فرماندهان جدید آشنا شوید
play_arrow
با فرماندهان جدید آشنا شوید
نشان فاطمی بر سینه‌ شهید حاجی‌زاده
play_arrow
نشان فاطمی بر سینه‌ شهید حاجی‌زاده
ستاره پرسپولیسی: تنها راه نجات ما مقابله مقتدرانه است
play_arrow
ستاره پرسپولیسی: تنها راه نجات ما مقابله مقتدرانه است
روایت سوزناک یکی‌ از قربانیان حملات رژیم صهیونی
play_arrow
روایت سوزناک یکی‌ از قربانیان حملات رژیم صهیونی
فرماندهان شهید ایران را بیشتر بشناسید
play_arrow
فرماندهان شهید ایران را بیشتر بشناسید
اعلام خبرسرنگونی دو جنگنده پیشرفته اف ۳۵ رژیم اسرائیل در تلویزیون
play_arrow
اعلام خبرسرنگونی دو جنگنده پیشرفته اف ۳۵ رژیم اسرائیل در تلویزیون