سیره اجتماعی امام علی (ع) در ماه رمضان (بخش دوم)

از مصداق های رویکرد امیرالمؤمنین حضرت علی در حفظ قداست رمضان، تشدید مجازات کسانی است که رمضان را حرمت نمی دارند.
 

در عهد نبوی و علوی کارکرد اصلی مساجد، به عنوان مکانی همچون پادگان، دادگاه، محل اجرای حد، آموزشگاه قاضیان و دانشمندان و دیگر اصناف و یا خوابگاهی برای نظامیان نبود، بلکه محلی جهت اجتماع همه مؤثران اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود و بخش نامه ها و تصمیم ها پس از بررسی و تصویب در مسجد، در نهادها و مراکز مرتبط اجرا می شدند. به هرحال، مأنوس بودن رسول گرامی اسلام و امیرالمؤمنین حضرت علی با مساجد در طول سال و به ویژه در موسم رمضان، تنها کارکردی عبادی نداشت. با این که خوارج و هواداران معاویه جان امیرالمؤمنین را تهدید می کردند، آن حضرت در موسم رمضان بدون همراهی محافظان، وارد مسجد می شد و همین موضوع، خوارج را بر توطئه ترور امیرالمؤمنین حضرت علی در مسجد جسور ساخت.[38]

حضور حاکمان و مؤثران اجتماعی و سیاسی در مساجد و ارتباط مستقیم با جماعتی که نمایندگان مطمئن و واقعی همه طبقه ها و اصناف جامعه در هر سطح و سن و جنسی هستند دارای دو کارکرد مهم است؛ یکی برداشت واقعی از شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و عقیدتی مردم برای تصمیم گیری های صحیح و واقع بینانه و دیگری، اطلاع رسانی شفاف به مردم درباره اندیشه، سیاست ها و رویکردهای مختلف دولت مردان.

این نتایج و آثار زمانی رو به زوال و نابودی رفت که یا دولت مردان به مساجد بیتوجه شدند و یا مساجد، پذیرای حاکمان و دولت مردان نبودند. حضور در مساجد در سیره علوی، نه یک عادت و توصیه دینی، بلکه رفتاری تأکید شده بود. حضرت در رمضان به هنگام پیمودن مسیر خود به مسجد، با ندای «الصلاة، الصلاة» مردم را به حضور در مساجد دعوت می کرد[39] و در این ماه به مسجد جامع و دیگر مساجد سرکشی می کرد.[40] در این سرکشی ها، حضرت سنت های حسنه ای هم چون چراغانی و تلاوت قرآن را تشویق و تأیید می کرد.[41]

باید یادآور شد که تقویت نهاد عبادی  اجتماعی مسجد و تشویق مردم به حضور در آن، از سفارش معصومان در طول سال است، اما اهتمام ویژه به این امر در ماه رمضان، از برنامه ها و سلوک عبادی  اجتماعی امیرالمؤمنین حضرت علی و دیگر معصومان بوده است. امیرالمؤمنین حضرت علی رونق و نقش آفرینی مساجد را تنها در گرو بیان ثواب و آثار اخروی و معنوی مسجد نمی دید، بلکه بر موقعیت ها و آثار مادی و طبیعی آن نیز تأکید می کرد. تشویق به چراغانی مساجد[42] و سنت های حسنه ای چون محفل های قرائت قرآن،[43]  توصیه به در نظر گرفتن محلی برای تطهیر[44] و فراهم آوردن لوازم حضور زنان و کودکان در مسجد، برخی از آنها است. عرفجه ثقفی، یکی از اصحاب آن حضرت نقل می کند که در ماه رمضان، از سوی امیرالمؤمنین حضرت علی به امام جماعت زنان منصوب شده بود.[45]
 

موسم ها، مراسم و مشاهد دینی و مذهبی به عنوان نمادها و شعائری با محتوا و مفاهیم تأکید شده دینی می توانند در محدوده های زمانی و مکانی، نقش مهمی در تقویت بنیان های فکری و فرهنگی جامعه ایفا کنند و آسیب های روزمرگی و دیگر عوامل تنش زای اجتماعی را جبران نمایند. محدوده های زمانی و مکانی که تعاریف و حدود و ثغور منصوص و معینی دارند، به دلیل تعیین مناسک، آداب و تکالیفی شرعی و معرفتی، حرمتی دینی و اجتماعی یافته اند و مردم، متناسب با باورهای دینی و مذهبی به آنها وفادار هستند. حتی ممکن است پیروان دیگر ادیان و مذاهب نیز به جهت محرک های اجتماعی و فرهنگی، خود را ملزم به رعایت و حرمت نهادن به آنها بدانند. از این رو می توان انسجام و اتحاد ملی و اجتماعی را یکی از پی آمدهای این کارکرد اجتماعی  سیاسی موسم های دینی دانست.

در سیره و رویکرد ائمه درباره حرمت نهادن این ایام و موسم ها، مصداق های متعددی می توان یافت. با مطالعه منابع حدیثی و تاریخی به مواردی برمی خوریم که با تسامح می توان از آنها به عنوان سیره امیرالمؤمنین حضرت علی در حرمت نهادن به موسم رمضان در عرصه اجتماعی یاد کرد. حضرت در احادیثی، خوردن و آشامیدن را در ماه رمضان، حتی برای مسافری که بعد از ظهر به شهر خود باز می گردد[46] و زنانی که به جهت احکام شرعی، معذور از روزه گرفتن هستند، سزاوار نمی داند.[47]

از دیگر مصداق های رویکرد امیرالمؤمنین حضرت علی در حفظ قداست رمضان، تشدید مجازات کسانی است که رمضان را حرمت نمی دارند. قیس بن عمرو حارثی، مشهور به نجاشی، از شاعران کوفه و یاران امیرالمؤمنین حضرت علی در صفین بود. وی به سبب مهارت در سرودن شعر و شرافت قومی و عربی، نقش مهمی در رقابت فرهنگی و اجتماعی شام و عراق داشت و حضورش در کوفه مغتنم دانسته می شد.[48] آنچه موجب پیوستن وی به معاویه شد و او را به هجو امیرالمؤمنین حضرت علی و جایگاه اجتماعی و فرهنگی کوفه و عراق واداشت،[49] تأکید امیرالمؤمنین حضرت علی بر ضرورت حفظ شأن و حرمت رمضان بود. بدین ترتیب که وی در ماه رمضان و در اطراف کوفه، شرب خمر کرد و حضرت بیست ضربه شلاق را به دلیل شکستن حرمت رمضان، بر مجازات شرعی او افزود.[50] امیرالمؤمنین حضرت علی در مقابل پرسش نجاشی در خصوص تشدید مجازات، جسارت وی در برابر خداوند و حرمت ننهادن بر رمضان را علت این تصمیم خود خواند و فرمود: فرزندان ما روزه اند، در حالی که تو رمضان را حرمت نمیداری.[51]

ادامه دارد...

منبع :  نعمت الله صفری فروشانی / حامد قرائتی، تاریخ اسلام، تابستان 1393 - شماره 58