حق همسایه در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) (بخش سوم)

(پس اگر از او عیبی هم می دانی آن را بپوشان)
یکی از نکات بسیار مهم در تربیت، پنهان کردن عیب های متربی و اقدام در اصلاح و از بین بردن عیب هاست. افرادی که در کنار ما زندگی می کنند از عیب مبرا نیستند، از همین روی در مورد عیب های دیگران دو فرض قابل تصور است. فرض اول این است که ما نه توان و نه راهکاری برای اصلاح آن عیب نداریم که در این صورت وظیفه ای بر دوش انسان قابل تصور نیست.

فرض دوم این است که ما می توانیم آن عیب را به حُسن و نیکی تبدیل کنیم. پس در این مورد باید در این راه قدم برداشته و با فراهم کردن زمینه ها و مقدمات، آن عیب را به خود شخص شناسانده و با ایجاد انگیزه در او، عیب را به نیکی تبدیل کنیم.

کمک به اصلاح افراد، وظیفه انسانی و دینی است که بر دوش افرادست. هر چقدر این افراد نزدیک تر به انسان باشند، این وظیفه جلوه قوی تری از خود نشان می دهد. به این معنا که باید بر امر اصلاح سرعت بیشتری ببخشد. عدم توجه به این عیب ها اینگونه نیست که فقط دامن شخص دارای عیب را بگیرد، خیر، بلکه در جامعه ای اگر افراد اقدام به رفع عیب یکدیگر نکنند، دود آن در چشم تمامی افراد خواهد رفت.  

در اسلام، «امر به معروف و نهی از منکر»، تجلی ترویج نیکی ها و از بین بردن بدی ها در جامعه است. امر به معروف و نهی از منکر، دو فرع واجب از فروعات دین هستند. امر به معروف یعنی دعوت کردن کسی که عمل واجبی را ترک کرده به انجام آن، و نهی از منکر یعنی تلاش برای جلوگیری از انجام کار حرام توسط فرد گناهکار.

به گونه ای این دو فرع از فروعات دین، انسان را نسبت به جامعه ای که در آن زندگی می کند، حساس می کند. مومن بر اساس این دستور دینی، سعی دارد که خوبی ها را در جامعه گسترش داده و در مقابل از اشاعه بدی ها جلوگیری کند.

منتهی باید به این نکته توجه کرد که از نظر فقهی امر به معروف و نهی از منکر بر کسی واجب است که نسبت به معروف و منکر آگاهی داشته و احتمال تأثیرگذاری نیز بدهد. شرایط دیگری نیز برای وجوب آن گفته‌اند. خدای متعال در قرآن کریم، در چندین مورد از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه‌ای ویژه مسلمانان یاد کرده  و در برخی موارد آن را در کنار باورهایی چون ایمان به خدا و معاد، یا اعمالی چون نماز و زکات آمده است.[1]

در روایتی امام حسین (علیه السلام) می فرمایند: «لَا یحِلُ لِعَینٍ مُؤْمِنَةٍ تَرَی اللَّهَ یعْصَی فَتَطْرِفَ حَتَّی تُغَیرَه؛ شایسته نیست که انسان با ایمان نافرمانی خدا را مشاهده کند و با بی تفاوتی از آن چشم بپوشد، بلکه او وظیفه دارد در جلوگیری از منکر اقدامی بکند.»[2]

یکی از افرادی که انسان نسبت به خوبی ها و بدی ها او وظیفه دارد، همسایه است. امام سجاد (علیه السلام)، یکی از وظایفی که انسان نسبت به همسایه دارند را عیب پوشی آن می داند و در بند دیگر به این امر اشاره دارند که اگر همسایه حرفهای او را می پذیرد، در مقام اصلاح او با نصیحت کردنش قرار بگیرد
.

(اگر می دانی او نصیحت تو را قبول می کند، او را نصیحت کن)
بیان شد که مرتبه اول آن است که عیب او را بپوشانی و در مرتبه دوم، در مقام اصلاح او برآمدند. شرطی که امام سجاد (علیه السلام) در اینجا بیان می کنند، همان شرط امر به معروف و نهی از منکر است و آن پذیرش اشتباه از سوی شخص خطاکار است
.
در امر به معروف و نهی از منکر چهار شرط مهم باید تحقق یابد
:
شرط اول) شناخت معروف و منکر است.

دومین شرط) احتمال تاثیر بدهیم. شاید سخن امام سجاد (علیه السلام) به این شرط از شرایط امر به معروف و نهی از منکر اشاره داشته باشد.

سومین شرط) آن است که آن شخص اصرار بر انجام منکرات و نادیده گرفتن معروف ها داشته باشد.
آخرین شرط) مفسده ای در پی نداشته باشد. اما اگر احتمال ضرر برای خود یا فردی از مسلمانان را بدهد تکلیف ساقط می شود.[3]
 

یکی از آثار همسایه داری شایسته آن است که انسان، می تواند حمایت های اجتماعی ای را کسب کند که در سلامت جسم و روان او نقش بسیار مهمی دارند.

ی ها همدیگر را حمایت کنند. بگذریم که امروزه همسایگان قدمی که برای حل مشکلات دیگری برنمی دارند هیچ، بلکه خود به گونه ای برای همسایه مشکل آفرین هستندامام سجاد (علیه السلام) در این فراز از روایات، به مومنین سفارش می کنند که در سختی ها همدیگر را نباید تنها بگذارند. این توصیه از باب استحباب نیست بلکه این یک وظیفه ایست بر دوش مومنان که در هنگام سخت

.
یکی از ویژگی های جامعه توحیدی همین حمایت هاست. مومنان در هنگام سختی همدیگر را رها نمی کنند. سختی های همسایه را درک کرده و قدم در از بین بردن آن مشکلات برمی دارند. این مورد می تواند خود شاخصی باشد برای سنجش جامعه ها که چقدر دین داری در آن تبلور یافته است. هر چقدر بعد حمایتی همسایگان از هم بیشتر باشد، دین داری ایشان قوی تر و کامل ترست و هر چقدر به این بُعد توجه کمتری بشود، رنگ دیانت آن جامعه کمرنگ ترست
.

(لغزش هایش را به او بازگو کند)
سخن در این مورد گذشت که باید عیب های دیگران را پوشاند و در مقام اصلاح آن در صورت قبول، برآمد. امام سجاد (علیه السلام) در این فراز بیان می دارند که بیان لغزش های همسایه امری است که ارتباطی به پذیرش یا عدم پذیرش او ندارد و باید به او بازگو شود.
 

(و اشتباهاتش را ببخشد)
الگوسازی گذشت در ارتباط میان افراد، یکی از نیازهای امروزین جامعه است که باید در جامعه به درستی شکل گرفته و تبدیل به فرهنگ شود. انسان به دور از خطا نیست. افرادی که با هم زندگی می کنند باید بیشتر نسبت به رفق و مدارای میان خود پایبند باشند. بخشش اشتباهات دیگران راهی برای داشتن یک ارتباط سالم و با دوام است.

(و با او به روش بزرگان رفت و آمد کند)
معاشرت میان انسان ها باید بر اساس یک اصل شکل بگیرد و آن «اصل تکریم» است. این امر در میان افراد نزدیک به هم بیشتر باید خود را نشان دهد. انسان باید با دیگران کرامت مندانه برخورد کند تا دیگران نیز با او کرامت مدارانه رفتار کنند.

کرامت بدین معناست که کاری که خلاف انسانیت افراد است را با او نداشته و یا رفتاری را از او متوقع نباشیم که خلاف انسانیت است
.