رسانه های جمعی چیست؟

امروزه رسانه های جمعی، نقش بسیار مهمی در حرکت های اجتماعی ایفا می کنند. 
 

زندگی اجتماعی انسان بر اساس ارتباط شکل می گیرد. بر این اساس، ارتباط نه تنها یکی از عناصر مهم و اساسی زندگی گروهی انسان است، بلکه آن را باید سنگ بنای جامعه و هسته اصلی تشکیل ساختمان اجتماعی است؛ چرا که بدون ارتباط، هرگز فرهنگ پدیدار نمی گشت.[1] این واژه در زبان فارسی به گونه ای نسبتاً جدید شمرده می شود که گاه در معنای مفرد و گاه در معنای جمع به کار برده می شود، بدین معنا که گاه معادلی برای واژه‌یMedium  (رسانه) و گاه معادل Media  (رسانه‌ها) است.
 
رسانه در لغت به معنای روش یا ابزار مادی یا فنی تغییر شکل پیام به علامت ها (سیگنال ها) است که مناسب انتقال از یک مجرا (کانال) ارتباطی معین می باشد. اما در اصطلاح، ابزاری است که به وسیله آنها ارتباط برقرار می شود.[2] در «فرهنگ بزرگ سخن» در تعریف رسانه آمده است: «وسیله ای که اخبار و اطلاعات را به مردم می رساند؛ مانند رادیو، تلویزیون، مجله و شبکه های کامپیوتری».[3]
 
با این بیان هر آنچه که توان رساندن پیام را از یک فرد یا گروه به دیگر افراد را داشته باشد، می تواند عنوان رسانه را به خود بدهد.

ارتباط جمعی، رسالتی است که رسانه های جمعی (گروهی) به عهده دارند. برای فهم بهتر رسانه های جمعی لازم است که ارتباط جمعی به درستی تبیین شود. ارتباط جمعی عبارت است از: «ارتباط جمعی،[4] نوعی ارتباط است که در آن افراد زیادی ناآشنا، غیرمشخص و نامتجانس، که به آسانی قابل شمارش نیستند، مشارکت دارند. سخنرانی در مجامع عمومی و یا ارسال پیام از طریق برنامه های رادیویی، تلویزیونی و نشریات از این جمله است.»[5]
 
با تعریفی که بیان شد حال می توان رسانه های جمعی[6] را تعریف کرد. به گونه ای می توان قدیمی‌ترین الگوی رسانه، الگوی رسانه های جمعی محسوب می‌شود که صاحب رسانه پیام را می‌فرستاد و همه‌ی مخاطبان صرفاً در نقش دریافت کننده بودند، به عبارت دیگر رسانه های جمعی مجموعه‌ای از وسایل ارتباطی است که عموماً ارتباطی یک سویه را دنبال می‌کنند.» [7] رسانه‌های دیداری و شنیداری همچون تلویزیون، رادیو و… از جمله مهمترین رسانه‌های جمعی (گروهی) می باشند.
 
فرآیند ارسال و دریافت در رسانه های جمعی در دو ویژگی مهم وجود دارد:
ویژگی اول) تعداد مخاطبان در رسانه های جمعی زیاد است. به گونه ای که برخی بر این باور هستند که همین تعداد زیاد مخاطب ، باعث هویت بخشیدن به رسانه های جمعی می شود.
ویژگی دوم) فرستنده و گیرنده ارتباط دو طرفه ندارند و اگر هم این ارتباط از سوی گیرنده پدیدآورده شود، بسیار ضعیف است. در واقع فرستنده به مانند شخصی است که پشت به مخاطب کرده و با او حرف می زند.
 
 در مقابل رسانه های جمعی (گروهی) اصطلاح دیگری نیز وجود دارد که از آن به شبکه های اجتماعی[8] تعبیر می شود. به رسانه‌های اینترنتی و تعاملی و تحت موبایل مانند فیس بوک و تلگرام و غیره، شبکه‌های اجتماعی می‌گویند.[9]

به طور کلی چهار کارکرد مهم برای رسانه های جمعی برشمرده اند. این چهار کارکرد عبارتند از:

رسانه های جمعی با توان شکل دهی به آداب و رسوم ملل و جوامع، تغییر هنجارها و ناهنجاری های اجتماعی می توانند به گونه ای بر روی فرهنگ های جوامع و ملل تغییراتی را ایجاد و یا فرهنگ هایی را پدید بیاورند. تبادل فرهنگی ای یکی از مصادیق این کارکردست.
 
امروزه این امر بر کسی پوشیده نیست که درصد قابل توجهی از تهاجمات فرهنگی (شبیخون فرهنگی) از طریق رسانه ها صورت می گیرد که یک کشور و یا دولتی به خاطر داشتن رسانه های جمعی قوی تر، فرهنگ کشور و یا اجتماع دیگر را مورد هجمه خود قرار می دهد.

یکی از مشخص ترین کاکردهای رسانه در عصر حاضر، کارکرد سیاسی آن است که با بهره گیری از قدرت تأثیر فوق العاده خود، به راحتی می توانند جریانات و گرایش های سیاسی را برای مخاطبان خود راهبری یا تبیین کنند.[10] به تعبیر تافلر بشر امروز کاملاً از رسانه ها تاثیرپذیر است و در مقابل ایشان به گونه ای منفعل برخورد می کند که این امر در امور سیاسی بیشتر خود را نمایان است.[11]

امروزه بخش مهمی از اطلاعاتی که در میان افراد رد و بدل می شود، حاصل استفاده از رسانه های جمعی است. اخباری که در تلویزیون، رادیو، روزنامه و ... آورده می شود، حجم قابل توجهی از اخباریست که افراد آنها را برای هم بازگو می کنند.

بخشی از رسانه های جمعی به مانند سینما و تلویزیون، وظیفه مهمی در سرگرم سازی افراد دارند.


پی نوشت: