آرامش روانی یکی از نیازهای مهم انسان است و قرآن کریم یکی از کارکردهای مهم تشکیل خانواده را رسیدن به آرامش روانی می داند.
آسیب پذیری نهاد خانواده
زندگی خانواد گی مرد سالارانه همراه با استبداد و خشونت مبتنی بر اندیشه برتری مردان بر زنان از یک طرف، فرایند تغییرات خانواده به سوی انواع خانواده های جدید و برگرفته از مدل زندگی متداول در فرهنگ و جوامع غربی از طرف دیگر، آرامش روان اعضای خانواده و سلامت روانی خانواده را در معرض تهدید قرار داده است. فرد گرایی، اندیشه های مکاتب فمینیستی، افکار اصالت انسان منهای خدا و نگرش های لیبرالیستی همراه با تحولات اجتماعی، صنعتی شدن، شهر نشینی و یکسان سازی جهانی در قالب فرهنگ واحد، اقتصادی واحد و توسعه ارزش های واحد، به فرایند تحولات اجتماعی طوری سرعت می دهد که متلاشی شدن نهاد خانواده کمترین بهای آن است.
بدین جهت نهاد خانواده سالم به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی، با حد اقل کارکردهایی از قبیل یادگیری های اساسی و اولیه، تأمین نیازهای اقتصادی، ارضای غریزه جنسی، تأمین نیازهای عاطفی، تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیری، انتقال ارزش های دینی؛ این نهاد را در معرض تهدید قرار داده است. از طرف دیگر عواملی مانندِ جنگ، فقدان ناگهانی یکی از اعضای اصلی و مشکلات و مصائب که به دنبال آن می آید، دغدغه های اقتصادی، احساس نا ایمنی، بیکاری، خشونت خانوادگی، توجه نکردن به مهارت های زندگی زناشویی و سر درگمی در چگونگی تربیت فرزندان، تعارض ارزش های سنتی و جدید و سر درگمی نقش و مسائل بسیار دیگر سبب شده است که سلامت جامعه کوچک خانواده در معرض آسیب مضاعف قرار گیرد.
آرامش روانی یکی از نیازهای مهم انسان است و قرآن کریم یکی از کارکردهای مهم تشکیل خانواده را رسیدن به آرامش روانی می داند که متاسفانه مسائل یاد شده، خانواده را از رسیدن به این هدف باز می دارد؛ لذا توجه به این موضوع از این نظر اهمیت دارد که انسان در کنار نیازهای اساسی بدن مثلِ نیاز به آب، هوا، غذا و مسکن؛ نیازهای روانی و عاطفی و ایمنی جویی هم دارد که یکی از این نیازها، نیاز به آرامش از طریق ازدواج کردن و تشکیل خانواده است.
بدین جهت نهاد خانواده سالم به عنوان اصلی ترین نهاد اجتماعی، با حد اقل کارکردهایی از قبیل یادگیری های اساسی و اولیه، تأمین نیازهای اقتصادی، ارضای غریزه جنسی، تأمین نیازهای عاطفی، تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیری، انتقال ارزش های دینی؛ این نهاد را در معرض تهدید قرار داده است. از طرف دیگر عواملی مانندِ جنگ، فقدان ناگهانی یکی از اعضای اصلی و مشکلات و مصائب که به دنبال آن می آید، دغدغه های اقتصادی، احساس نا ایمنی، بیکاری، خشونت خانوادگی، توجه نکردن به مهارت های زندگی زناشویی و سر درگمی در چگونگی تربیت فرزندان، تعارض ارزش های سنتی و جدید و سر درگمی نقش و مسائل بسیار دیگر سبب شده است که سلامت جامعه کوچک خانواده در معرض آسیب مضاعف قرار گیرد.
آرامش روانی یکی از نیازهای مهم انسان است و قرآن کریم یکی از کارکردهای مهم تشکیل خانواده را رسیدن به آرامش روانی می داند که متاسفانه مسائل یاد شده، خانواده را از رسیدن به این هدف باز می دارد؛ لذا توجه به این موضوع از این نظر اهمیت دارد که انسان در کنار نیازهای اساسی بدن مثلِ نیاز به آب، هوا، غذا و مسکن؛ نیازهای روانی و عاطفی و ایمنی جویی هم دارد که یکی از این نیازها، نیاز به آرامش از طریق ازدواج کردن و تشکیل خانواده است.
آرامش روانی، هدف تشکیل خانواده
قرآن کریم، فلسفه آفرینش همسر را رسیدن به آرامش می داند و می فرماید: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا»[1]؛ از نشانه های قدرت اوست که برایتان از جنس خودتان همسرانی آفرید تا بوسیله ایشان آرامش یابید. اما اینکه چگونه می توان به آرامش روانی در سایه تشکیل خانواده رسید؟ قرآن کریم در ادامه آیه به مسأله نیاز عاطفی «محبت کردن» اشاره می کند: «وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»[2]؛ و با این عمل در میان شما دوستی و مهربانی نهاد، عبرت هایی است برای مردمی که تفکر می کنند. وقتی ازدواج صورت می گیرد و نهاد خانواده شکل می گیرد «آنجا که هر ناقصى مشتاق به کمال است و هر محتاجى مایل به زوال حاجت و فقر خویش است، هر یک از زوجین به سوى دیگرى حرکت مى کند و چون بدان رسید آرام مى شود و از مجموع آن دو، واحدى تام و تمام درست مى شود»[3]. به این شکل، نهاد مقدس خانواده شکل می گیرد.
علامه طباطبایی(ره) در معنای مودت و رحمت می فرماید: کلمه «مودت» تقریبا به معنای محبت است اما محبتى که اثرش در مقام عمل ظاهر باشد نه به معنای محبت درونی و تأثر نفسانی صرف. «رحمت» به معناى نوعى تاثیر نفسانى است که از مشاهده محرومیت محرومى که کمالى را ندارد و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید مى آید و صاحبدل را وادار مى کند به اینکه در مقام برآید و او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند. یکى از روشن ترین جلوه گاه ها و موارد خودنمایى مودت و رحمت، جامعه کوچک خانواده است؛ چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم یکدیگرند و این دو با هم و مخصوصا زن، فرزندان کوچکتر را رحم مى کنند، چون در آنها ضعف و عجز مشاهده مى کنند و مى بینند که طفل صغیرشان نمى تواند حوائج ضرورى زندگى خود را تامین کند، لذا آن محبت و مودت وادارشان مى کند به اینکه در حفظ و حراست، تغذیه، لباس، منزل و تربیت او بکوشند و اگر این رحمت نبود، نسل به کلى منقطع مى شد و هرگز نوع بشر دوام نمى یافت[4].
علامه طباطبایی(ره) در معنای مودت و رحمت می فرماید: کلمه «مودت» تقریبا به معنای محبت است اما محبتى که اثرش در مقام عمل ظاهر باشد نه به معنای محبت درونی و تأثر نفسانی صرف. «رحمت» به معناى نوعى تاثیر نفسانى است که از مشاهده محرومیت محرومى که کمالى را ندارد و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید مى آید و صاحبدل را وادار مى کند به اینکه در مقام برآید و او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند. یکى از روشن ترین جلوه گاه ها و موارد خودنمایى مودت و رحمت، جامعه کوچک خانواده است؛ چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم یکدیگرند و این دو با هم و مخصوصا زن، فرزندان کوچکتر را رحم مى کنند، چون در آنها ضعف و عجز مشاهده مى کنند و مى بینند که طفل صغیرشان نمى تواند حوائج ضرورى زندگى خود را تامین کند، لذا آن محبت و مودت وادارشان مى کند به اینکه در حفظ و حراست، تغذیه، لباس، منزل و تربیت او بکوشند و اگر این رحمت نبود، نسل به کلى منقطع مى شد و هرگز نوع بشر دوام نمى یافت[4].
پیام های تربیتی آیه مبارکه
الف) پیام های تربیتی آیه برای همسران
- به وسیله محبت کردن خانواده استحکام می یابد.
- نیازهای صمیمت و پیوند جویی عاطفی تأمین می شود.
- از انزوایی اجتماعی و تنهایی و احساس تنهایی رهایی می یابند
- افسردگی و تنش روانی کاهش می یابد.
- زوجین به کمال می رسند.
- موجب بقاء نسل می شوند.
- مسئولیت پذیر می شوند و در رشد اقتصادی و... جامعه سهیم می گردند.
- به آرامش وثبات روانی می رسند.
- نیازهای صمیمت و پیوند جویی عاطفی تأمین می شود.
- از انزوایی اجتماعی و تنهایی و احساس تنهایی رهایی می یابند
- افسردگی و تنش روانی کاهش می یابد.
- زوجین به کمال می رسند.
- موجب بقاء نسل می شوند.
- مسئولیت پذیر می شوند و در رشد اقتصادی و... جامعه سهیم می گردند.
- به آرامش وثبات روانی می رسند.
ب) پیام های تربتیی نسبت به فرزندان
1. نهادینه کردن روش تشویق معنوی در امور تربیتی فرزندان: طبق برداشت از این آیه و به کمک تفاسیر شاید بتوان گفت که مهمترین پیامی تربیتی این آیه این است که والدین (مربیان، معلمان و مسئولیت فرهنگی و دینی) از روش روش تشویق و بخصوص تشویق معنوی در امور تربیتی مربوط به متربیان استفاده نمایند، زیرا محبت و مودت اگر عامل مهم تربیتی نبود خداوند آن را به صورت «وجعلنابینکم مودته و رحمه» بیان نمی کرد. به عبارت دیگر استفاده از تشویق معنوی، محبت کردن و توجه مثبت نامشروط زوجین به همدیگر، والدین نسبت به فرزندان، مربیان و معلمان در امور تربیتی از روش های مهم پرورشی می باشد در خداوند آن را وسیله پیوند عاطفی قرار داده است.
2. تأثیر محبت بر سلامت فرزندان: یکی از پیام های تربیتی آیه این است که به والدین گوشزد می کند که همواره در نهاد خانواده از محبت کردن استفاده نمایند تا فرزندان شان هم به کمال برسند؛ زیرا یکی از نیازهای کودکان بهرمندی کافی از محبت و مورد توجه واقع شدن و مهرورزی و محبت است. اثر محبت در رشد روانی فرزندان مانند اثر نور وحرارت در رشد دانه گیاهان است. محبتی که فرزندان در خانواده دریافت می کند موجب آرامش روانی آنها می شود و همین آرامش روانی، آنها را از بسیاری از انحرافات باز می دارد.[5] تحقیقات نشان می دهد؛ کودکانی که در سال های اول زندگی از محبت والدین محروم باشند در خانه احساس ناایمنی می کنند، از زندگی لذت نمی برند، اغلب سرد و خشک و نسبت به دیگران بی مهر هستند و کمتر مقید به اصول و قوانین اخلاقی می باشند. برعکس کوکانی که از محبت سرشار پدر و مادر برخوردار هستند قدرت سازگاری بیشتر دارند، احساس آرامش می کند، اعتماد به نفس در او قوی است ونسبت به میزان های اخلاقی حساس است.[6]
ادامه دارد...
منبع: پژوشکده باقرالعلوم (علیه السلام)
2. تأثیر محبت بر سلامت فرزندان: یکی از پیام های تربیتی آیه این است که به والدین گوشزد می کند که همواره در نهاد خانواده از محبت کردن استفاده نمایند تا فرزندان شان هم به کمال برسند؛ زیرا یکی از نیازهای کودکان بهرمندی کافی از محبت و مورد توجه واقع شدن و مهرورزی و محبت است. اثر محبت در رشد روانی فرزندان مانند اثر نور وحرارت در رشد دانه گیاهان است. محبتی که فرزندان در خانواده دریافت می کند موجب آرامش روانی آنها می شود و همین آرامش روانی، آنها را از بسیاری از انحرافات باز می دارد.[5] تحقیقات نشان می دهد؛ کودکانی که در سال های اول زندگی از محبت والدین محروم باشند در خانه احساس ناایمنی می کنند، از زندگی لذت نمی برند، اغلب سرد و خشک و نسبت به دیگران بی مهر هستند و کمتر مقید به اصول و قوانین اخلاقی می باشند. برعکس کوکانی که از محبت سرشار پدر و مادر برخوردار هستند قدرت سازگاری بیشتر دارند، احساس آرامش می کند، اعتماد به نفس در او قوی است ونسبت به میزان های اخلاقی حساس است.[6]
ادامه دارد...
منبع: پژوشکده باقرالعلوم (علیه السلام)
