صلاحیت در ازدواج (بخش اول)

صلاحیت برای ازدواج، مقدمه ورود به امر ازدواج است. 

مقدمه
امروزه مسئله ازدواج آنقدر میان آداب و رسوم غلط و حتی خرافات پیچیده شده که به صورت یک جاده صعب العبور را غیر قابل عبور برای جوانان در آمده است، ولی قطع نظر از این پیرایه ها، ازدواج یک حکم فطری و هماهنگ با قانون آفرینش است که انسان برای بقای نسل و آرامش جسم و روح و حل مشکلات زندگی احتیاج به ازدواج دارد.
 

یکی از مهمترین راههای مبارزه با فحشا ازدواج آسان و بی ریا و بی تکلف است. در واقع برای بچه شدن بساط گناه باید از طریق اشباع صحیح و مشروع غرایز وارد شد و به تعبیر دیگر هیچ گونه (مبارزه منفی) بدون (مبارزه مثبت) موثر نخواهد افتاد لذا در نخستین آیه مورد بحث می فرماید (مردان و زنان بی همسر را همسر دهید) همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را (وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی‏ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ) تعبیر «انکحوا» (آنها را همسر دهید) با اینکه ازدواج یک امر اختیاری و بسته به میل طرفین است، مفهومش این است که مقدمات ازدواج آنها را فراهم سازید، پیدا کردن همسر مناسب، تشویق به مسئله ازدواج و بالاخره پادرمیانی برای حل مشکلاتی که معمولاً در این موارد بدون وساطت دیگران انجام پذیر نیست، خلاصه مفهوم آیه به قدری وسیع است که هرگونه قدمی و سخنی و درمی در این راه را شامل می شود.[1]
 
ثم أمر سبحانه لعباده بالنکاح و أغناهم عن السفاح فقال: (أَنْکِحُوا الْأَیامی‏ مِنْکُمْ) و معناه زوجوا ایها المؤمنون من لا زوج له من أحرار رجالکم و نسائکم و هذا أمر ندب و استحباب و قد صح عن النبی (صلی الله علیه و آله): کان له بکل خطوه خطاها، او بکل کلمه تکلم بها فی ذلک، عمل سنه قیام لیلها و صیام نهارها.[2]
هر گامی که انسان در این راه بردارد و هر کلمه‌ای بگوید ثواب یک سال عبادت در نامه عمل او می نویسند.
 
اهمیت آن مسئله تا به آن پایه است که در حدیثی از امیرالمومنین علی ( علیه السلام) می خوانیم: افضل الشفاعات ان تشفع بین اثنین فی نکاح حتی یجمع الله بینهما؛ بهترین شفاعت آن است که میان دو نفر برای امر ازدواج میانجیگری کنی تا این امر به سامان برسد.[3]
 
در حدیث دیگری از امام موسی کاظم (علیه السلام) می خوانیم که فرمودند: ثلاثه یستظلون بظل عرش الله یوم القیامه، یوم لا ظل الاظله، رجل روج افاه المسلم او اخدمه، او کتم له سداً؛ سه طایفه اند که در روز قیامت در سایه عرش خدا قرار دارند تا روزی که سایه ای جز سایه او نیست: کسی که وسایل تجویز برادر مسلمانش را فراهم سازد، کسی که به هنگام نیاز به خدمت، خدمت کننده ای برای او فراهم کند و کسی که اسرار برادر مسلمانش را پنهان دارد.[4]
 

زمانی که سخن از ازدواج مردان و زنان بی همسر به میان می‌آید به طور کلی دستور می دهد برای ازدواج آنان اقدام کنید اما هنگامی که نوبت به بردگان می‌رسد آن را مقید به (صالح بودن) می کند.
 

جمعی از مفسران مانند نویسنده عالیقدر تفسیر المیزان و همچنین تفسیر صافی، صلاحیت در این آیه را به معنی صلاحیت برای ازدواج تفسیر کرده اند، در صورتی که اگر این تفسیر درست باشد این قید در زنان و مردان آزاد نیز لازم است.
 
بعضی گفتند: منظور از صالح بودن، صالح بودن از نظر اخلاقی و اعتقادی است، چرا که صالحان از اهمیت ویژه‌ای در این امر برخوردارند، ولی باز این سوال باقی است که چرا درغیر مردگان این قید نیامده است؟
 
احتمال می‌دهیم منظور چیز دیگری باشد و آن اینکه: در شرایط زندگی آن روز بسیاری از بردگان در سطح پایینی از فرهنگ و اخلاق قرار داشتند به طوری که هیچگونه مسئولیتی در زندگی مشترک احساس نمی کردند اگر با این حال اقدام به تزویج آنها می شد همسر خود را به آسانی رها نموده و او را بدبخت می کردند، لذا دستور داده شده است در مورد آنها که صلاحیت اخلاقی دارند اقدام به ازدواج کنید، مفهومش این است که در مورد بقیه نخست کوشش برای صلاحیت اخلاقی ایشان شود تا آماده زندگی‌زناشویی شوند سپس اقدام به ازدواجشان گردد.[5]
 

کسی که ازدواج را از ترس فقر ترک کند باش گمان بد به خدا برده است. زیرا خداوند متعال می فرماید: اگر آنها فقیر باشند خداوند آنها را از فضل خود بی نیاز می سازد.[6]
 
دستور موکد داده شده است که هزینه‌های ازدواج را اعم از مهر و سایر قسمتها سبک و آسان بگیرید، تا مانعی بر سر راه ازدواج مجردان پیدا نشود، از جمله در مورد مهریه سنگین که غالباً سنگ راه ازدواج افراد کم درآمد است.
 
آیات مورد بحث و روایات متعددی مسلمانان تشویق به همکاری در امر ازدواج مجردان و هرگونه کمک ممکن به این هم شده‌اند مخصوصاً اسلام در مورد فرزندان مسئولیت سنگینی بر دوش پدران افکنده و پدرانی را که در این مسئله حیاتی بی‌تفاوت هستند را شریک جرم انحراف فرزندانشان شمرده است.
 
چنانچه در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می خوانیم: «مَن اَدرَکَ له وَلَدٌ و عنده ما یزوجه فلم یزوجه، فاحدث فالاثم بینهما؛ کسی که فرزندش به حد رشد رسید و امکانات تزویج او را داشته باشد و اقدام نکند و در نتیجه فرزند مرتکب گناه می شود این گناه بر او نوشته می شود.»

پی نوشت: